Baptisterijum na Medijani

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Glavni članak: Medijana (Niš)
Baptisterijum na Medijani
MestoMedijana (Niš) Srbija
Sagrađen4. vek - 5. vek
GraditeljHrišćani
Tip struktureVerski objekt

Baptisterijum (krstionica) na Medijani, je reprezentativni verski objekat impozantnih razmera, sa namenskim prostorijama neophodnim za obred krštenja, u sastavu baptisterijanog kompleksa, na prostoru između reke Nišave i antičke vile sa termama, na arheološkom lokalitetu Medijana u okolini Niša. Objekat su sagradili prvi hrišćani na 3,5 rimske milje istočno od centra antičkog Naisa, pokraj starog trgovačkog i vojnog puta (lat. via militaris), magistralnog pravaca koji je iz Singidunuma i Viminacijuma vodio preko Naisa nišavsko-maričkom magistralom u Serdiku i Konstantinopolj. Dekoracija mozaičnog poda, način zidanja, novac Konstancija II otkriven u odvodnom kanalu,[1] kao i arhitektonski oblici i istorijske okolnosti, izgradnju medijanskog baptisterijuma uklapaju u vremenski period od druge polovine 4. do sredine 5. veka.[2][3][4]

Suprotstavljeni stavovivi[uredi | uredi izvor]

Prve nedoumica oko namene „medijanskog oktogona“ pokrenu je Feliks Kanic u drugoj polovini 19. veka, koji iako je došo do zaključka da je građevina bila izuzetno luksuzno opremljena, nije bio siguran u namenu objekta. Povezujući ga sa ranohrišćanskim baptisterijumom u dalmatinskom Solinu, Kanic je smatrao da je u pitanju ranohrišćanska krstionica, i pored toga što je i sam prvobitno ovu hipotezu smatrao smelom.[5] Ova Kanicova nedoumica u potpunosti i danas nije razrešena, i o tom pitanju postoje dva mišljenja;

Prvo, da je u pitanju luksuzna vila, ili vila sa oktogonom, kao glavni rezidencijalni objekaat sa osmougaonim kulama, tipa vile koji je poznat i sa iskopavanja i sa severnoafričkih mozaika. Pristalice ovog mišljenja, to potkrepljuju bogato dekorisanaim mermernim i kamenim stubovima, oplatama, skulpturama i mozaičkim podovima sa zidovima prekrivenim freskama, a da se sam kompleks sastoji od koridora na južnoj strani, sa oktogonalnom prostorijom sa apsidom na krajnjem zapadu, i stambenog dela sa apsidalnom prostorijom u severoistočnom delu, u čijem je središtu unutrašnje dvorište. Postojanje „zidane okrugle ploče, razmera 2,40 metara, sa olukom za vodu“ u oktogonalne prostorije, pristalice luksuzne vile sa oktogonom, tumače kao zidanu fontanu, a ne pisnicu za miropomazanje, i da je zbog toga ovaj prostor verovatno imao reprezentativni karakter, korišćen tokom letnjih meseci.

Ovakav opis kompleksa, koji se sreće u članku Gordane Jeremić, u kome se ona ne upušta u detaljnije razjašnjenje namene pojedinih prostorija, jer je objekat samo delimično istražen, podržavaju niški arheoleozi za razliku od istoričara Miše Rakocije koji je suprotstavljenog stava.[6]

Drugo, da je u pitanju baptisterijum. Ovo mišljenje iznosi niški istoričar Miša Rakocija, koji više godina unazad suprotstavlja svoj stav Niškim i Beogradskim arheolozima, čineći napor da razreši višedecenijsku nedoumicu o nameni medijanske arhitektonske celine sa oktogonom, i predstavlja je kao deo baptisterijalnog kompleksa na Medijani. Njegov cilj je saznanje o kompletnom izgledu baptisterijuma, u cilju rekonstrukcije ovog objekta, kao najistočnije građevine ovog tipa sagrađene u prvim vekovima hrišćanstva istočno do Rima.

Nova saznanja, nakon daljih istraživanja objekta, obezbedila bi medijanskom baptisterijumu ako se to dokaže, vidno mesto u istoriji staro-hrišćanske arhitekture na ovom prostoru, čime bi i arheološki lokalitet Medijana višestruko dobio na svom značaju kao znamenito uporište prvih hrišćana na prostoru antičkog Naisa.[7]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Zbog drugih mišljenja da se ne radi o baptisterijumu već o još jednom luksuznom stambenom objekatu (vili), namena objekta je dugo nerazjašnjena i on i dalje ostaje u senci interesovanja istraživača“.

Miša Rakocija[a][7]

Već od 3. veka, u Rimskom carstvu za potrebe krštenja, sve većeg broja hrišćana, grade se baptisterijumi (krstionice), prvo kao samostalne građevine, a kasnije, najizraženije u 5. i 6. veku, i pored ili u sklopu bazilike. Ova tendencija kod hrišćana naročito je bila izražena posle 313. godine, ili po donošenju Milanskog edikt o toleranciji, nakon koga je došlo do naglog širenje hrišćanske arhitekture, na prostore Rimskog carstva.

Pojava hrišćanstva na Balkanskom poluostrvu vezana je za prvu polovinu 1. veka. Nova vera se prvo širila u gradovima priobalnog područja Egejskog, Mramornog, Jonskog i Jadranskog mora. Hrišćanstvo je sporije prodiralo u unutrašnjost Balkana, pa su neki delovi pokršteni tek u 4. i 5. veku.[8] Smatra se da čak do kraja vladavine Justinijana I 565. godine, oko polovina građana Vizantijskog carstva još uvek upražnjavalo tradicionalnu, drevnu veru.

Na prostorima Balkana u prva dva veka krštenje je obavljano u rekama, potocima, jezerima i morima. Od prve polovine trećeg veka za tu namenu obrazuju se posebne prostorije za krstionicu ili baptisterijum. U četvrtom veku, a najviše u njegovoj drugoj polovini, baptisterijumi se grade pored bazilika, što u kasnijem periodu hrišćanstva postaje uobičajena pojava. Tako nastaju izdvojene centralne građevine za krštenje, pored episkopske crkve, koje se u njima obavljalo potapanjem vernika u bazen sa vodom - piscina. Bazen-piscina je kasnije zamenjen kamenom posudom, sa visokom stopom za obred krštenja.

Stvarajući krstionice u vreme hrišćanske antike, graditelji su za njihovu izgradnju preuzimali i prilagođavali arhitektonske oblike iz pagansko-rimskog graditeljstva. Tako su prvi hrišćani, u izgradnji svojih verskih objekata, preuzeli iz antičke i drevne paganske arhitektekture, one konstruktivne oblike koji su se kroz vekove dokazali kao podesni za ovu namenu, i prilagodili ih sopstvenim potrebama.[2] Prve krstionice su bile obične prostorije u aneksu crkve.[9] Od 4. veka počinju da se grade baptisterijumi uz episkopske bazilike koje su tada imale isključivo pravo krštavanja.[10] Kasnije se pojavljuju baptisterijumi i u bazilikama udaljenim od urbanih centara. Justinijanova epoha je doba velikog graditeljskog poleta i tada nastaju najreprezentativnija dela ranohrišćanske umetnosti.[11][12][13][14]

Od Konstantinovog doba pojavljuju se oktogonalne krstionice, karakteristične za zapadni deo Carstva.[15] U nauci je prihvaćena, kao verodostojna, sličnost arhitektonskih oblika baptisterijuma, posebno onih sa oktogonalnom osnovom, sa rimskim mauzolejima. Sličnost je posebno uočljiva, ako se uporedi sa mauzolejem konstantinove kćeri Konstantine (Svete Konstance) kod crkve Svete Agneze, koja je se širila sa prostora severne Italije dalje na Zapad.[16]

Između reke Nišave, sa jedne strane, a severno od antičke vile na koju se nadovezuju terme i nimfej, otkriven je medijanski baptismalni kompleks sa baptisterijumom, koji se urbanistički i arhitektonski, uklapa u krstionicu. Ovaj baptisterijum su najverovatnije sagradili u kasno-antičkom periodu prvi hrišćani, u prvim vekovima hrišćanstva na ovom prostoru, što je neobično, pa i neočekivano, jer je najistočnije sagrađena građevina ovog tipa, što joj obezbeđuje vidno mesto u istoriji ranovizantijske i starohrišćanske arhitekture.[17][18]

Pojava krstionice u Naisu čiji su oblici karakteristični za zapadni deo Rimskog carstva, može se objasniti i istorijskim činjenicama, da je on sve do 6. veka podpadao pod vrhovnu crkvenu vlast rimskog pape.[19] U tom periodu, grad Nais je sa svojim episkopima i sveštenicima, bio naklonjeniji Zapadu, negoli Istoku. Sa papskom stolicom su direktno kontaktirali episkopi Naisa. To potvrđuje i u svojim spisima Episkop Ruana (Galija) kasnije Viktricije u 4. veku, koji Nais navodi kao grad u kome se čuvaju mošti znamenitih mučenika – martiriopolis (lat. martyriopolis).

Arhitektonska obeležja[uredi | uredi izvor]

Na hrišćanski karakter ovog kompleksa upućuje mozaična dekoracija sa rombovima i kvadratima ispred ulaznih vrata u prostoriju za obuku katihumena (auditorijum), jednak onom u staroj bazilici u Herakleji.[7]

Baptisterijum je najverovatnije bio građevina sa osmougaonom osnovom, kakvu srećemo kod rimskih mauzoleja. [b] Kao građevina hrišćanske antike, on predstavlja produžetak antičkog graditeljstva i umetničkih dostignuća, na kojoj se već sagledavaju elementi paleovizantijskog graditeljstva kao što je zidanje opekom i težnja za keramoplastičnom dekoracijom fasada i većom debljinaom malternih spojnica (5 sm), ali i prisustvo kapitela sa jonskim volutama.[7]

Baptisterijum se sastoji od dve prostorije dužine 14,6 m. Debljina zida iznosi 1 m, a očuvan je u visini od oko 0,40 m. Oktogonalna prostorija sa piscinom je sa apsidom, simetrično postavljenom na zapadnoj strani. Pretpostavka je da je ovaj deo bio konsignatorijum za miropomazanje. Pod je ukrašen mozaikom koji je samo u malom delu očuvan i koji odgovara mozaicima otkrivenim u palati. Piscina je zidana i obložena mermerom oplatom. Sa istočne strane postamenta za piscinu nalazi se odvodni kanal.[20]

Baptisterijum je u celosti, ili najvećim delom, bio zidan od namenski pečene opeke dimenzija 40h26h5sm, koja oblikom odgovara uglovima oktogona. Opeka je slagana podužno u dva reda, dok je treći red činila poprečno složena opeka. Ovakav slog obrazovao je statički stabilne zidne mase i bez upotrebe kamena, koji je konstatovan kod spoja lučne prostorije sa oktogonom, a naslućuje se na južnoj strani oktogona. Ipak, na ovaj način slagane, namenski oblikovane opeke otkrivaju nameru graditelja da dekoriše fasadne površine upotrebom keramoplastičkih motiva, tako prepoznatljivo za potonje vizantijsko graditeljstvo. Da su fasadna platna bila ukrašena potvrđuju, od Kanica konstatovani, delovi zupčastog simsa sa nekoliko traka.15

Za vezivni materijal korišćen je šljunkoviti krečni malter, čije su spojnice iste debljine kao i opeke (5sm), što je jednako u funkciji dekorisanja fasadnih površina

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Pitanje razrešenja namene medijanskog oktogona pokrenuto je od strane Miše Rakocije u radu: „Early christian baptisterium in Mediana, near by Niš“ na međunarodnom simpozijumu u Strumici („Voda, život i zadovoljstvo“ u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture i Muzej, 27 – 29. 11. 2008)
  2. ^ Još je Ambrozije podvukao značaj simbolike osmougaone osnove milanske krstionice, kao simbola vaskrsenja i ponovnog rađanja, jer činom krštenja neofit započinje novi život.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Lj. Zotović, Dnevnik istraživanja 1980—1981. godine, Dokumentacija arheološkog instituta Beograd.
  2. ^ a b M. Rakocija, Early christian baptisterium in Mediana, near by Niš, Collection of works from the Symposium „Water, Life and Pleasure“ in 2008, Strumica 2009, 169-179;
  3. ^ Miša Rakocija, Starohrišćanski baptisterijalni kompleks na Medijani u Nišu, Zbornik radova Niš i Vizantija VIII, Niš 2010, 61-97;
  4. ^ M. Rakocija, Das frühe Christentum in Naissus/Niš (Serbien), 48/49.
  5. ^ F. Kanic, Srbija-zemlja i stanovništvo, Beograd 1985, 174
  6. ^ G. Jeremić, Vila sa oktogonom. U: Mozaici Medijane – neka razmatranja, Niš i Vizantija IV, Niš 2006, str 153.
  7. ^ a b v g Miša Rakocija, Starohrišćanski baptisterijalni kompleks na Medijani u Nišu Niš i Vizantija,. VIII simpitzijum u Nišu[mrtva veza]
  8. ^ R. Popović, Rano hrišćanstvo na Balkanu pre doseljenja Slovena, Beograd 1995, 5-34
  9. ^ Ć. Truhelka, Starokršćanska arheologija, Zagreb 1931, 76-79.
  10. ^ A. Mohorovičić, Enciklopedija likovnih umjetnosti 1, Zagreb 1959, 232
  11. ^ F. Gerke, Kasna antika i rano hrišćanstvo, Novi Sad 1973, 8, 191-227
  12. ^ W. MacDonald, L'architecture paleo-chretienne et byzantine, Paris 1962, 27-35
  13. ^ D. Talbot Rice, The Appreciation of Byzantine Art, London 1972, 76-91
  14. ^ Umetnost vizantijskog doba, Beograd 1968, 47-59
  15. ^ Đ. Basler, Kršćanska arheologija, Mostar 1990, 79.
  16. ^ R. Krauthajmer, S. Ćurčić, Ranohrišćanska i vizantijska arhitektura, Beograd 2008, 188
  17. ^ Cvijanović I, Ranohrišćanske krstionice Justinijanske epohe (527-565), Istorijski časopis LI, Beograd 2004, 22.
  18. ^ R. Kolarik, Late antique floor mosaics in the Balkans, Nis and Byzantium IV, Nis 2006, 171.
  19. ^ R. Grujić, Niška eparhija, Enciklopedija SHS 3, Zagreb 1928, 95
  20. ^ „Starohrišćanski baptisterijum na Medijani”. www.nisandbyzantium.org.rs. Pristupljeno 11. 1. 2019. 

Bibliografija[uredi | uredi izvor]

  • Rakocija M, Crkvene prilike u starohrišćanskom Naisusu i Romulijani i prostiranje oktogonalnih kristionica, Patrimonium 5, Skopje 2012, 95-105
  • Miša Rakocija, Manastiri i crkve grada Niša, Niš 1998
  • Miša Rakocija, Kulturna riznica Niša, Niš 2001
  • Rakocija M, Paleobyzantine churches of Niš, Niš i Vizantija: Zbornik radova V, (Niš 2007), 61-6, 125-148
  • Dobra koja uživaju prethodnu zaštitu u Republici Srbiji u Zakon o kulturnim dobrima, Zakon je objavljen u "Službenom glasniku RS", br. 71/94.
  • M. Rakocija, Das frühe Christentum in Naissus/Niš (Serbien), Mitteilungen zur christlichen archäologie 17, Wien 2011, pp 9-50.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Plemić, B. [2015]. Arheološki park Medijana - nedovoljno iskorišćen potencijal turizma Srbije. Turističko poslovanje, (15), 63-74.
  • Bratanić, R. (1938) Arheološka istraživanja u Brzom Brodu. Starinar, XIII: 199-204
  • Ćirić, J. (1974) Prilog istorijsko-geografskom proučavanju lokacija Niša. Niš
  • Ćirković, S. (2003) Spomenici kulture od izuzetnog značaja kao turistička vrednost Srbije. Glasnik Srpskog geografskog društva, vol. 83, br. 2, str. 71-86
  • Davidov, D., ur. (2004) Arheološko blago Niša, od neolita do srednjeg veka. Beograd, katalog izložbe

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Баптистеријум_на_Медијани&oldid=27493187”