Velika rasedna dolina

Mapa Velike rasedne doline

Velika rasedna dolina ili Velika rascelinska dolina ili Veliki istočnoafrički rov ili Fossa magna je najveći sistem dubokih raseda na Zemlji. Dug je oko 5.000 km, širok 60 do 80 km i dubok do nekoliko kilometara. Počinje u jugozapadnoj Aziji gde se nalaze Galilejsko jezero, Mrtvo more i reka Jordan. Dalje se proteže na jug preko Crvenog mora, zatim preko Etiopske visoravni do jezera Turkana. Tu se razdvaja u dva kraka zaobilazeći Jezersku visoravan na kojoj se nalazi Viktorijino jezero. Dalje prema jugu nalaze se jezera: Albertovo, Edvardovo, Kivu, Tanganjika (drugo po dubini u svetu) i Malavi. Dolina se završava u donjem toku reke Zambezi.

Duž ovih raseda vertikalno su pomereni slojevi Zemljine kore. Izdizanjem Zemljine kore nastali su horstovi. Spuštanjem slojeva Zemljine kore nastali su rovovi u kojima su smeštena najveća jezera Afrike (osim Viktorijinog jezera). Rasedanje Zemljine kore pratila je vulkanska aktivnost, što se vidi po prostranim vulkanskim platoima i masivima u planinama istočne Afrike i Etiopije. Tu i danas ima aktivnih vulkana.

Teorijski opseg

Dijagram buduće evolucije rasjedne doline u more

Satelitska slika tektonskog rova u Afarskoj depresiji

Danas se ovi riftovi i rasedi vide kao različiti, iako povezani, ali prvobitno se smatralo da je Velika rasedna dolina jedan geološki sistem, koji se proteže od Libana na severu do Mozambika na jugu, gde čini jednu od dve fiziografske provincije Istočnoafričkih planina. Obuhvatila je ono što se danas naziva libanskim delom Rifta Mrtvog mora, Jordansku rasednu dolinu, Rift Crvenog mora i Istočnoafrički rift. Ovi riftovi i rasedi nastali su pre približno 35 miliona godina.

Azija

Glavni članak: Sinajsko poluostrvo

Najseverniji delovi Velike rasedne doline odgovaraju centralnoj sekciji onoga što se danas naziva Rift Mrtvog mora. Ova sekcija oblikuje dolinu Beka u Libanu, razdvajajući Libanske od Antilibanskih planina. Dalje na jugu poznata je kao dolina Hula, koja razdvaja galilejske planine i Golansku visoravan.

Reka Jordan izvire ovde i teče prema jugu kroz jezero Hula, a zatim i kroz Galilejsko jezero u Izraelu. Rasedna dolina zatim se nastavlja na jug kroz Jordansku rasednu dolinu do Mrtvog mora na granici između Izraela i Jordana. Od Mrtvog mora prema jugu dolinu zauzimaju vadi Arabah, Akapski zaliv i Crveno more.

Uz južni vrh Sinaja u Crvenom moru Rift Mrtvog mora susreće se s Riftom Crvenog mora, koji prolazi celom dužinom tog mora, a zatim izbija na istočnu obalu Afrike, gde se spaja s Istočnoafričkim riftom i Adenskim grebenom u Afarskoj depresiji. Taj spoj naziva se Afarska trojna tačka pucanja.

Afrika

Glavni članak: Istočnoafrički rift

Istočnoafrička rasedna dolina

Istočna Afrika s aktivnim vulkanima (crveni trouglovi) i Afarskim trouglom (zasenjeno, centar) – trojna tačka pucanja, gde se tri ploče udaljavaju jedna od druge

Istočnoafrička pukotina ima dva kraka: Zapadni i Istočni.

Zapadni, koji se naziva i Albertinski rift, graniči s nekim od najviših planina u Africi, uključujući vulkanski lanac Virungu te planinske lance Mitumba i Ruvenzori. Obuhvata i jezera u Velikoj rasednoj dolini, koja uključuju neka od najdubljih jezera na svetu (do 1.470 m – Tanganjika).

Veći deo ovog područja u granicama je nacionalnih parkova, kao što su Nacionalni park Virunga u Demokratskoj Republici Kongo, Nacionalni park Rvenzori i Nacionalni park kraljice Elizabete u Ugandi te Nacionalni park vulkana u Ruandi. Viktorijino jezero smatra se delom sistema rasedne doline iako je zapravo između dva njena kraka. Sva afrička velika jezera nastala su kao rezultat nastanka rifta, a većina ih je u rasednoj dolini.

U Keniji, dolina je najdublja severno od Nairobija. Budući da jezera u Istočnoafričkom riftu nemaju odvod do mora, a često su plitka, imaju visok sadržaj minerala jer isparavanje vode ostavlja soli iza sebe. Na primer, jezero Magadi ima visoku koncentraciju sode (natrijum karbonat), a jezera Elmentejta, Bogorija i Nakuru vrlo su alkalna, dok su izvori slatke vode koji opskrbljuju jezero Najvaša od suštinske važnosti za podršku sadašnjoj biološkoj raznolikosti.

Južni deo Velike rasjedne doline obuhvata Malavi, treće najdublje slatkovodno jezero na svetu, koje doseže dubinu 706 m i razdvaja visoravan Njasa u severnom Mozambiku od Malavija. Rasedna dolina završava se u dolini Zambezija.

Paleontologija

Glavnina afričkih iskopina ranih i recentnih hominida smeštena je duž Velike rasedne doline

Duž Velike rasedne doline, u otvorenim okomitim slojevima, postoje brojna nalazišta fosila prvih poznatih kičmenjaka, uključujući i porodicu Hominidae. Pronađeni ostaci uveliko su pomogli da se rekonstruiše evolucijsko stablo čovekolikih primata, od prethumane faze do pojave vrste Homo sapiens. Tu su otkriveni ostaci više od deset vrsta roda Australopithecus, kao i najraniji predstavnici vrsta Homo habilis, Homo erectus / ergaster, arhajski Homo sapiens i moderni čovek (Homo sapiens sapiens). Najviše nalaza potiče s teritorije Etiopije, Kenije, Tanzanije, Zimbabvea i Južnoafričke Republike.

Galerija

• 
  Vulkan Dalol u Etiopiji
• 
  Pukotina Ardokuba u Džibutiju
• 
  Kilimandžaro
• 
  Planina Meru (vulkan u Tanzaniji)
• 
  Planine Ruvenzori
• 
  Jezero Manjara u Tanzaniji
• 
  Reka Tana u Keniji

Vidi još

• Velika jezera (Afrika)

Literatura

• Africa's Great Rift Valley. Harry N. Abrams. 2001. ISBN 0-8109-0602-3. 
• Sah, Anup; Gilbert, Elizabeth L. (2007). Tribes of the Great Rift Valley. Harry N. Abrams. ISBN 978-0-8109-9411-9. 
• East African Rift Valley lakes, 2006, OCLC 76876862
• Photographic atlas of the Mid-Atlantic Ridge Rift Valley. 1977. ISBN 0-387-90247-3. 
• Organization, World Health (1982). Rift Valley fever : an emerging human and animal problem. World Health Organization. ISBN 92-4-170063-7. 
• Rift valley: definition and geologic significance, Giacomo Corti (National Research Council of Italy, Institute of Geosciences and Earth Resources) – The Ethiopian Rift Valley, 2013, [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. novembar 2019)
• Big crack is evidence that East Africa could be splitting in two, by Lucia Perez Diaz, CNN. Updated April 5, 2018
• Vaux, Roland de (1978). The Early History of Israel. Darton, Longman & Todd. str. 429. ISBN 978-0-232-51242-7. „The name 'Sinai peninsula' is modern. It is derived from the Christian tradition, according to which Sinai was located in the south of the peninsula. This Christian tradition goes back to the fourth century, to the time when the Spanish pilgrimEgeria (or Etheria) visited Sinai in A.D. 383. From this time onwards, Christians grouped all the Old Testament memories round the Jebel Musa.” 
• „Sinai Peninsula (peninsula, Egypt) – Britannica Online Encyclopedia”. Britannica.com. Pristupljeno 14. 1. 2012. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Sinai, Mount”. JewishEncyclopedia.com. Pristupljeno 14. 1. 2012. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Ned Greenwood (1. 1. 2010). The Sinai: A Physical Geography. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-77909-9. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Cave Covered in Ancient Egyptian Paintings of Donkeys and People Discovered by Accident”. Newsweek. 23. 1. 2020. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „EgyptSearch Forums: Archaeology of the Sinai Desert during the early-mid Holocene (10 000BC-3000BC)?”. www.egyptsearch.com. Pristupljeno 18. 4. 2019. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Joseph Davidovits and Ralph Davidovits (2007). „Why Djoser's blue Egyptian faience tiles are not blue? Manufacturing Djoser's faience tiles at temperatures as low as 250 °C?” (PDF). Ur.: Jean Claude Goyon, Christine Cardin. Proceedings of the ninth International Congress of Egyptologists. 1. Louvain/Paris/Dudley. str. 375. 
• Schürer, Emil; Millar, Fergus; Vermes, Geza (26. 3. 2015). The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ. Bloomsbury Academic. str. 583. ISBN 978-0-567-50161-5. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Taylor, Jane: Petra And the Lost Kingdom of the Nabataeans. I. B. Tauris . . 2001. str. 73—74. ISBN 1860645089.  (online copy, str. 73, na sajtu Gugl knjige
• Samir A. Mutawi (18. 7. 2002). Jordan in the 1967 War. Cambridge University Press. str. 93. ISBN 978-0-521-52858-0. „Although Eshkol denounced the Egyptians, his response to this development was a model of moderation. His speech on 21 May demanded that Nasser withdraw his forces from Sinai but made no mention of the removal of UNEF from the Straits nor of what Israel would do if they were closed to Israeli shipping. The next day Nasser announced to an astonished world that henceforth the Straits were, indeed, closed to all Israeli ships” CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Spencer, Tucker. Encyclopedia or the Arab-Israeli Conflict. str. 175. 
• Leonard, William R. and Michael H. Crawford, The Human Biology of Pastoral Populations, Cambridge University Press, 2002, p. 67 ISBN 978-0521780162
• Gardner, Ann. "At Home in South Sinai". Nomadic Peoples 2000. Vol. 4, Iss. 2; pp. 48–67. Detailed account of Bedouin women
• H. J. L. Beadnell (maj 1926). „Central Sinai”. Geographical Journal. 67 (5): 385—398. JSTOR 1782203. doi:10.2307/1782203. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• C. W. Wilson (1873). „Recent Surveys in Sinai and Palestine”. Journal of the Royal Geographical Society of London. 43: 206—240. JSTOR 1798627. doi:10.2307/1798627. 
• Jacobs, Jessica (2006). „Tourist Places and Negotiating Modernity: European Women and Romance Tourism in the Sinai”. Ur.: Minca, Claudio; Oakes, Tim. Travels in Paradox: Remapping Tourism. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-2876-5. Pristupljeno 7. 1. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Teague, Matthew; Moyer, Matt (mart 2009). „The Sinai's Separate Peace”. National Geographic Magazine. Washington, D.C.: National Geographic Society. 215 (3): 99—121. ISSN 0027-9358. Arhivirano iz originala 11. 12. 2009. g. Pristupljeno 7. 1. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Jarvis, C.S.,Yesterday and To-day in Sinai (Edinburgh/London: W. Blackwood & Sons, 1931).
• New terrorist challenges in the Sinai peninsula, prominent jihadists organisations, Strategic Impact (52), issue: 3 / 2014, pp. 39–47
• Ebinger, Cynthia (april 2005). „Continental break-up: The East African perspective”. Astronomy and Geophysics. 46 (2): 2.16—2.21. doi:10.1111/j.1468-4004.2005.46216.x . CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Mougenot, D.; Recq, M.; Virlogeux, P.; Lepvrier, C. (jun 1986). „Seaward extension of the East African Rift”. Nature. 321 (6070): 599—603. Bibcode:1986Natur.321..599M. S2CID 4282682. doi:10.1038/321599a0. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Chorowicz, Jean (2005). „The East African rift system”. Journal of African Earth Sciences. 43 (1): 379—410. Bibcode:2005JAfES..43..379C. doi:10.1016/j.jafrearsci.2005.07.019. 
• Mascle, J; Moungenot, D.; Blarez, E.; Marinho, M.; Virlogeux, P. (1987). „African transform continental margins: examples from Guinea, the Ivory Coast and Mozambique”. Geological Journal. 2. 22: 537—561. doi:10.1002/gj.3350220632. 
• {{cite journal |last=Scrutton |first=R.A. |title=Davie fracture zone and the movement of Madagascar|journal=Earth and Planetary Science Letters |year=1978 |volume=39 |issue=1 |pages=84–88 |doi=10.1016/0012-821x(78)90143-7 |bibcode=1978E&PSL..39...84S}

Spoljašnje veze

• Geografski opis
• Geologija Istočnoafričkog rova
• Article on geology.com
• Geological Structure
•  „Great Rift Valley”. New International Encyclopedia. 1905.