Vidovdanski sabor
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Vidovdanski sabor je naziv za masovni opozicioni skup koji je održan na Vidovdan, 28. juna 1992. ispred zgrade Savezne skupštine u Beogradu. Sabor je kontinuirano trajao do 5. jula 1992. Skup je organizovao Srpski pokret obnove uz učešće drugih političkih grupacija poput grupe članova Demokratske stranke (koja se kasnije izdvojila u Demokratsku stranku Srbije) i Srpske liberalne stranke. Ove političke grupacije su, zajedno sa brojnim istaknutim pojedincima iz javnog života činile neformalni opozicioni front - Demokratski pokret Srbije (DEPOS), koji je docnije pod tim nazivom učestvovao i na izborima (u decembru 1992, kada su ga činili SPO, DSS i Nova demokratija i decembru 1993, kada su ga činili SPO, Nova demokratija i Građanski savez Srbije). Izvan DEPOS-a nalazili su se 1992 Demokratska stranka, kao i partije izrazito građanske provinijencije. Svrha organizovanja ovog skupa je bila smena režima, zbog katastrofalne i konfuzne političke i ekonomske situacije u kojoj se u tom trenutku nalazila novonastala Savezna Republika Jugoslavija (proglašena 27. aprila 1992). Među dubljim razlozima za organizovanje ovog sabora i drugih opozicionih skupova tih godina bile su istorijske okolnosti i atmosfera izazvana raspadom Jugoslavije u kojoj je svuda na njenom prostoru osim u novoosnovanoj Saveznoj Republici Jugoslaviji došlo do smene sa vlasti Saveza komunista Jugoslavije (Komunističke partije Jugoslavije), odnosno njegovog pravnog naslednika u tadašnjoj Republici Srbiji, Socijalističke partije Srbije.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Savez komunista Jugoslavije (Komunistička partija Jugoslavije) se usled nemogućnosti da odgovori na jedinstven način na ključna pitanja budućnosti Jugoslavije, a pre svega na pitanje njenog unutrašnjeg uređenja („federacija ili konfederacija“), te porasta nacionalizma, odnosno jačanja pozicija republičkih partijskih rukovodstava unutar samog Saveza komunista Jugoslavije, raspala početkom 1990. godine. Na višestranačkim izborima koji su održani tokom 1990. godine u svih šest republika, umesto nje su dominaciju na političkoj sceni preuzele partije sa snažnim nacionalističkim i antikomunističkim predznakom, poput Hrvatske demokratske zajednice, Stranke demokratske akcije, Srpske demokratske stranke i drugih. Međutim, u SR Srbiji i SR Crnoj Gori, za razliku od SR Slovenije, SR Hrvatske i SR BiH, kao i trendova u drugim evropskim zemljama koje su jednopartijski sistem zamenile višepartijskim, snažnu pobedu na izborima 1990. ne odnose protivnici režima, već vladajuće partije. Jedan od razloga za to može biti i pozicioniranje Slobodana Miloševića, tokom 1987—1989, ne samo kao lidera komunista u SR Srbiji, već i kao neformalnog lidera Srba širom SFRJ.
Nakon secesije Slovenije u leto 1991. i povlačenja JNA iz te republike, savezni organi vlasti SFRJ dodatno gube autoritet, od ranije narušen odbijanjem vlasti u republikama da se povinuju njihovim odlukama. Proglašenje nezavisnosti Republike Hrvatske i gubitak statusa konstitutivnog naroda u novoproglašenoj Republici Hrvatskoj (22. decembra 1990) izazivaju slične reakcije kod Srba (proglašenje Republike Srpske Krajine) koji su želeli da ostanu u zajednici sa Srbijom i drugim republikama koje u tom momentu nisu težile izdvajanju iz SFRJ. U jesen 1991. Jugoslovenska narodna armija, mobilišući pritom veliki broj rezervista i iz Republike Srbije, vodila je vojne operacije protiv hrvatskih vojnih i policijskih snaga oko Vukovara, radi očuvanja sopstvene uloge u budućoj konstelaciji odnosa u zemlji, zaštite prava Srba za ostanak u SFRJ i očuvanja integriteta Jugoslavije. Te vojne operacije su donele velika razaranja i žrtve, a među narodom u Republici Srbiji i dodatnu ogorčenost na režim, kako među nacionalistima, tako i među jugoslovenski/građanski opredeljenom stanovništvu.
Dva meseca pre Vidovdanskog sabora, nakon otcepljenja drugih republika, rukovodstvo jedine dve republike koje su ostale lojalne ideji federacije (Republike Srbije i SR Crne Gore) formiralo je Saveznu Republiku Jugoslaviju (proglašena 27. aprila 1992), pretendujući na kontinuitet SFRJ. Lojalnost zajednici su izrazile i novoosnovane Republika Srpska Krajina i Republika Srpska, ali zbog pritisaka međunarodnog faktora vođstvo SRJ im je odbilo članstvo. U maju 1992. SRJ je stavljena pod režim međunarodnih sankcija, što je predstavljalo veliki šok za stanovništvo i dodatni udar na privredu. Nešto ranije u SR BiH je započeo rat zbog različitih interesa tamošnjih konstitutivnih naroda, na jednoj strani Muslimana i Hrvata koji nisu želeli da ostanu u „krnjoj“ Jugoslaviji, odnosno koji su stremili ka stvaranju vlastitih nacionalnih država, te Srba, koji su želeli da ostanu u toj zajednici. Početkom godine je osnovana Republika Srpska koja je proglasila ostanak u SFRJ. Srbija je od strane svojih tradicionalnih zapadnih saveznika bila optužena za agresiju na novoproglašenu RBiH, a te optužbe, kao i sankcije UN je veliki deo stanovništva doživljavao kao nepravedne i preterane.
Godinu dana pre Vidovdanskog sabora su održane masovne antirežimske devetomartovske demonstracije, nakon kojih je došlo do sitnijih ustupaka opoziciji. SPO i druge opozicione stranke su i nakon njih vršile pritisak na režim, kroz masovne demonstracije održane u junu 1991. i martu 1992.
Skup[uredi | uredi izvor]
Kao što je slučaj i sa drugim masovnim skupovima u Beogradu, i ovde je sporno koliko se učesnika okupilo prvog dana Sabora, koji je održan na širokom prostoru između ondašnjeg Bulevara Revolucije i Doma sindikata, kao i u Pionirskom parku. Procene se kreću od „par destina hiljada“ (prema saopštenju tada vladajuće Socijalističke partije Srbije), preko 100.000 (prorežimski dnevni list „Politika“ u broju od 29. juna 1992), do 700.000 (proopozicioni NTV "Studio B"), dok su, prema nekim izvorima, strani izveštači navodili broj između 200 i 500 hiljada ljudi.
Na početku Sabora, skupu se obratio veliki broj uglednih govornika, među kojima su bili i Patrijarh srpski, gospodin Pavle, princ Aleksandar Karađorđević, književnik Matija Bećković, slikar Mladen Srbinović, političari Vuk Drašković, Vojislav Koštunica i Nikola Milošević i studentski lider Dragan Đilas. Konferansije skupa bio je glumac Miloš Žutić. Kasnijih dana, skupu su se obraćale i mnoge druge ugledne ličnosti.
Učesnici skupa su, na predlog DEPOS-a, zahtevali ostavku predsedika Republike Srbije Slobodana Miloševića (izabranog decembra 1990. na pet godina), raspuštanje Narodne skupštine (izabrane decembra 1990. na četiri godine) i formiranje vlade nacionalnog spasa. U tom smislu, upućene su odmah nakon sabora delegacije predsedniku Republike, koji je prihvatio samo početak rada neke vrste okruglog stola između vlasti i opozicije.
Najupečatljiviji momenat prvog dana skupa bilo je dugotrajno zviždanje i zvečanje mase na prvi pomen imena Slobodana Miloševića. Pošto je skup bio zamišljen kao način pritiska na vlast da odstupi, on nije završen nakon što su održani svi govori. Umesto toga, grupa ljudi koja je došla iz drugih mesta je nedelju dana boravila neprestano pod šatorima u Pionirskom parku a njima su se u većem ili manjem broju pridruživali Beograđani, ali broj okupljenih nije dostizao onaj od prvog dana. Sve to vreme, tokom narednih dana i noći na binu su izlazili govornici, protivnici vlasti ili muzičari. Ponekad je dolazilo i do nadrealnih scena, kao u slučaju noćnog nastupa pank grupe „Direktori“, dok su se u publici mahom nalazile pristalice SPO iz unutrašnjosti, stariji ljudi sa šajkačama na glavi. Jedna od najupečatljivih scena sa ovog skupa je bilo efektno gašenje javne rasvete oko skupštine tokom jednog od govora Vuka Draškovića, koje je organizovano uz pomoć saradnika opozicije u EDB. Takođe, organizovana je i masovna šetnja centrom grada koja je inspirisala kasnije akcije te vrste (protesti 1996—1997). Skup je završen bez ustupaka od strane vlasti. U isto vreme održavan je i Studentski protest, i povremeno je dolazilo do prožimanja učesnika ova dva skupa.
Izvori[uredi | uredi izvor]
Na internetu nema mnogo raspoloživih dokumenata o događajima sa ovog skupa, ali su dostupni:
- zvučni zapis dela skupa (jezik: srpski)
- fotografije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. septembar 2011) (jezik: srpski)
- uvodni i završni govor Vuka Draškovića u okviru knjige „Podsećanja“ (jezik: srpski)
- izveštaj RTS (jezik: srpski)
- Izveštavanje „Politike“ o Vidovdanskom saboru, broj od 29. juna 1992. (preuzeto sa stranica e-novina)
- Kratka beleška o Vidovdanskom saboru sa internet prezentacije Grada Beograda