Ustanak Kometopula

Ustanak Kometopula
	Deo Vizantijsko-bugarskih ratova
	; Teritorija Bugarskog carstva
Vreme	968—1018.
Mesto	Balkan
Ishod	pobeda Vizantije
Sukobljene strane
Vizantijsko carstvo	Bugarsko carstvo
Komandanti i vođe
Jovan Cimiskije ; Vasilije II Bugaroubica ; Nićifor Uran ; Teofilakt Votanijat † ; Nićifor Ksifija ; Konstantin Diogen	Samuilo † ; David Bugarski † ; Mojsije Bugarski † ; Aron Bugarski † ; Roman Bugarski † ; Gavrilo Radomir † ; Jovan Vladislav † ; Presijan II

Ustanak Kometopula je nastao kao reakcija na okrutnu upravu Vizantijskog carstva u Makedoniji nakon osvajanja Bugarskog carstva 971. godine.

Na čelu ustanka našla su se četiri sina vojvode-komite Nikole tzv. Kometopuli: David, Aron, Mojsije i Samuilo. Tokom pobune u borbi su poginuli David (ubili su ga makedonski Vlasi na planinama između Prespe i Kostura) i Mojsije (prilikom napada na Ser), dok su Aron i Samuilo uspeli da proteraju Vizantince iz Makedonije. Među braćom je došlo do neslaganja oko nastavka delovanja jer je Aron bio za postizanje sporazuma sa carem Vasilijem II, dok je Samuilo bio za nezavisnost države, koje se okončalo Aronovom smrću po Samuilovoj naredbi. Podizanje pobune čiji je cilj bilo stvaranje slovenskog carstva pozivajući se na tradicije prvog bugarskog carstva privukla je 979. godine ustanku nekadašnje bugarske prinčeve Borisa i Romana koji su živeli u Carigradu. Tokom puta Boris je ubijen, jer su ga Bugari zbog grčke odeće zamenili za Vizantinca, međutim Roman je stigao do Vidina, ali nije naišao na oduševljenje naroda. Samuilo mu nije predao vlast iako je on na nju polagao pravo, tako da se Roman najverovatnije morao zadovoljiti položajem namesnika u Skoplju.

Uvod

Uspostavljena ravnoteža između Bugarske i Vizantije nakon Simeonove smrti postepeno se menja u korist Vizantije. Car Nićifor Foka (963–969) odbio je da Bugarima plaća danak što je dovelo do novog rata. Vizantijski car protiv Bugara poziva kijevskog kneza Svjatoslava kako bi sam mogao ratovati protiv Arabljana na istoku. Ruski knez je zbacio bugarskog cara Borisa II (Petrovog naslednika) i privremeno zauzeo teritoriju Prvog bugarskog carstva. Pokazalo se da Svjatoslav ovaj rat vodi za svoj račun, a ne kao vizantijski pomoćnik. Novi vizantijski car, Jovan Cimiskije (969–976) pokrenuo je 971. godine rat protiv Svjatoslava. Kijevski knez potpuno je potisnut sa Balkana. Cimiskije je zauzeo nekadašnje bugarske teritorije. Nakon smrti Jovana Cimiskija, u Makedoniji, jednom delu nekadašnjeg Simeonovog carstva, izbio je ustanak Kometopula, sinova komesa Nikole, lokalnog vlastodršca u oblasti Prespe i Ohrida. Jedini preživeli Kometopul, Samuilo, proglasio se za cara i, koristeći se zauzetošću novog vizantijskog cara Vasilija (976–1025), proširio teritoriju svoje države na Makedoniju, Tesaliju i Epir, stare bugarske zemlje (između planine Balkan i Dunava) i teritorije na zapadu do Beograda i Sirmija^[1].

Kometopuli

Ustanike su predvodila četvorica sinova komesa Nikole – David, Mojsije, Aron i Samuilo^[2]. Petrovi sinovi su nakon Jovanove smrti pobegli u Bugarsku. Boris je pogođen strelom pri prelasku bugarske granice (bio je prerušen u vizantijsku odeću). Roman je preuzeo vlast, ali su formalnu vlast imali Kometopuli^[3]. Dvojica najstarije braće, David i Mojsije, ubrzo su poginuli (obojica 976.)^[4], a Arona je, zajedno sa celom porodicom, zbog toga što je želeo mir sa Romejima ili zbog toga što je želeo svu vlast za sebe, ubio brat Samuilo^[5]. Aronovog sina Jovana Vladislava spasao je Samuilov sin Gavrilo Radomir. Samuilo je tako postao jedini stvarni vladar cele Bugarske^[6].

Uspon cara Samuila

Iskoristivši to što je romejska vojska zauzeta ratovima na istoku protiv Varde Sklira, Samuilo je opustošio Makedoniju, Trakiju, Solun, Tesaliju, Heladu i Peloponez. Najznačajnija tvrđava koju je osvojio bila je Larisa iz koje je u Prespu (gde je bio njegov dvorac) preneo mošti svetog Ahilija, episkopa Larise iz vremena Konstantina Velikog. Car Vasilije je, okončavši rat sa Sklirom, lično pokrenuo vojsku na Balkan. Nameravao je da preduzme opsadu Serdike. Samuilo je držao vrhove okolnih brda strahovavši od otvorenog sukoba. Međutim, tada su se javile glasine da se u Carigradu sprema državni udar. Vasilije je naredio povlačenje. Na tu vest Samuilo odjednom napade sa brda i rastera Romeje u bekstvo zauzevši njihov logor. Car se jedva uspeo spasiti i pobeći u Filipopolj. Tamo je saznao da su glasine o državnom udaru lažne (986)^[7].

Pošto se oslobodio građanskih ratova, Vasilije je ponovo pokrenuo pohod na Samuila. Spustio se u Solun i tamo odao zahvalnost velikomučeniku Dimitriju, a u gradu je kao komandanta ostavio Grigorija Taronita. Sam se vratio u Carigrad. U borbama je zarobljen Taronitov sin Ašota, a sam Taronit je stradao u pokušaju da ga oslobodi. Novi arhont Soluna postao je Nićifor Uran. Samuilo se zaneo pobedom nad Taronitom te je prodro sa vojskom čak do Peloponeza. Uran mu je postavio zasedu na reci Spreheji i naneo mu veliki poraz (prvi koga je Samuilo pretrpeo)^[8]. Sa velikim plenom se vratio u Solun. Vrativši se kući, Samuilo je svoju ćerku (Miroslavu) udao za Ašota. Miroslava se zaljubila u Taronitovog sina i pretila je da će se ubiti ukoliko ga Samuilo ne oslobodi. Ašot je ubedio Miroslavu da pređe na stranu Vizantije^[9].

Trijumf Vizantije

Poraz Samuilove vojske na Belasici i Samuilova smrt, Skiličina hronika

Samuilo je 1004. godine pretrpeo poraz od vizantijskog cara koji zauzima Vidin i Skoplje. Period rata od 1005. do 1014. godine Skilica opisuje samo površno, a i ostali pisci daju vrlo malo podataka o njemu. Vasilije je svake godine preduzimao pohode na Bugarsku i time slabio Samuila. Bugarski car, ne mogavši da mu se suprotstavi, odluči da iskopanim jarcima i podignutim ogradama zagradi ulaz u Bugarsku (1014). Strateg Filipopolja, Nićifor Ksifija, zaobiđe visoku planinu Belasicu i nađe se Bugarima iza leđa. U bici koja je usledila mnogi Bugari su ubijeni, a samog Samuila je od smrti spasao sin koji ga je postavio na konja i odveo u Prilep^[10]. Vasilije je zarobljenicima izvadio oči, a svakom stotom neprijatelju ostavio je po jedno oko. Tako oslepljenu vojsku poslao je Samuilu u Prilep. Videvši svoju vojsku oslepljenu, Samuilo je dobio srčani napad od koga je umro posle nekoliko dana^[11]. Vlast nad Bugarima preuzeo je Gavrilo Radomir. Gavrila je nakon manje od godinu dana ubio Jovan Vladislav, Aronov sin, u lovu.

Pre toga, vizantijski vojskovođa Teofilakt Votanijat nanosi poraz Bugarima pod Nestoricom u bici kod Soluna. Vasilije je za to vreme osvojio Prilep i Štip i vratio se u Solun gde mu je Gavrilo Radomir poslao nekog jednorukog Romeja kao izaslanika obećavši svoju pokornost i potčinjenost. Car mu nije poverovao već je poslao Nićifora Ksifiju i Konstantina Diogena koji zauzeše tvrđavu Moglen. Ubrzo je Jovan Vladislav ubio Gavrila i poslao jednorukog Romeja sa zadatkom da sklopi mir. Vasilije mu nije poverovao već je napao Bugarsku i osvojio Ohrid. Za to vreme je Jovan Vladislav ubio dukljanskog vladara Jovana Vladimira. Poginuo je 1019. godine prilikom opsade Drača. Vasilije je u Ohridu dočekao ženu Jovana Vladislava, Mariju, koja se, zajedno sa tri sina i nekoliko kćeri, predala Vizantincima. Trojica Vladislavovih sinova su jedno vreme pružali otpor, ali su se na kraju i oni predali caru^[12].

Nakon smrti Jovana Vladislava, Vasilije je potčinio celu Bugarsku. Hrvati su priznali vrhovnu vlast cara. Otpor je pružao jedino Sermon, vladar Sirmijuma. Njega je vojskovođa Konstantin Diogen na prevaru ubio na sastanku na reci Savi. Potom je dobio funkciju stratega Sirmijuma^[13]. Osvajanjem Sirmijuma okončan je ustanak Kometopula.

Značajnije bitke u ratu

Slika	Ime bitke	Datum	Zapovednik vizantijske vojske	Zapovednik slovenske vojske	Jačina vizantijske vojske	Jačina slovenske vojske	Vizantijski gubici	Slovenski gubici	Rezultat
	Bitka kod Trajanovih vrata	17. avgust 986.	Vasilije II Bugaroubica	Samuilo	30.000^[14]	nepoznato	teški	laki	slovenska pobeda
	Bitka kod Soluna	995. ili ranije	Georgije Taronit † Ašot Taronit	Samuilo	nepoznata	nepoznata	teški	laki	slovenska pobeda
Bitka kod Sprehija	Bitka kod Sprehija	16. jul 997.	Nićifor Uran	Samuilo Gavrilo Radomir	nepoznato	nepoznato	nepoznato	12.000 zarobljenih	vizantijska pobeda
Srednjovekovna tvrđava u Skoplju	Bitka kod Skoplja	1004.	Vasilije II Bugaroubica	Samuilo	nepoznata	nepoznata	nepoznati	nepoznati	vizantijska pobeda
	Bitka kod Soluna	leto 1004.	Jonas Haldus	Samuilo	nepoznato	nepoznato	nepoznato	nepoznato	slovenska pobeda
	Bitka kod Krete	1009.	Vasilije II Bugaroubica	Samuilo	nepoznata	nepoznata	nepoznati	nepoznati	vizantijska pobeda
	Bitka kod Soluna	jul 1014.	Teofilakt Votanijat	Nestorica	nepoznato	nepoznato	nepoznato	teški	vizantijska pobeda
Bitka na Belasici	Bitka na Belasici	29. jul 1014.	Vasilije II Bugaroubica Nićifor Ksifija	Samuilo Gavrilo Radomir	nepoznato	oko 20.000	laki	15.000 ljudi	vizantijska pobeda
Bitoljski natpis	Bitka kod Bitolja	leto 1015.	Georgije Gonicijat	Ivac	nepoznato	nepoznato	teški	nepoznato	slovenska pobeda
	Bitka kod Setina	jesen 1017.	Vasilije II Bugaroubica Konstantin Diogen	Jovan Vladislav	nepoznato	nepoznato	nepoznati	nepoznati, 200 zarobljenih	vizantijska pobeda
	Bitka kod Drača	februar 1018.	Nikita Pogonat	Jovan Vladislav	nepoznato	nepoznato	nepoznati	nepoznati	vizantijska pobeda, smrt Jovana Vladislava

Srbija tokom ustanka Kometopula

Samuilova država obuhvatala je i bivšu temu Makedoniju i katepanat sa centrom u Rasu. Na pravcu njegovog nadiranja našao se Drač, kneževina Duklja, Kotor, Dubrovnik i Dalmacija. Na čelu Duklje se u to vreme nalazio Jovan Vladimir koji je bio potčinjen vizantijskom caru. On je Samuilu pružio otpor, ali je primoran da postane njegov vazal čijom se ćerkom oženio. Životni put Jovana Vladimira prekinut je ubistvom po naređenju uzurpatora prestola Samuilovog naslednika, Jovana Vladislava. Jovan Skilica je zabeležio da je Jovan Vladimir vladao „Trimalijom i obližnjim oblastima Srbije“. Srbi se u vizantijskim izvorima često izjednačuju sa Tribalima što je pouzdan dokaz da je Jovan Vladimir vladao srpskim narodom. Postojanje srpske države u doba Samuila nije bilo moguće. Snažan politički uticaj nad srpskim zemljama u Primorju imale su teme Drač i Dalmacija. Vasilije je obrazovao nove teme po reokupaciji Balkanskog poluostrva 1018. godine^[15].

Izvori svedoče da su ban Bosne, župan Raške i knez Zahumlja sredinom prve polovine 11. veka bili saveznici Vizantije u borbi protiv Duklje. Posle 1018. godine, dakle, Zahumlje, Duklja i Raška bile su države sa sopstvenim vladarima u vazalnom odnosu prema Vizantijskom carstvu^[16].

Posledice

Novoosvojene oblasti podeljene su na teme. Obrazovane su dve velike teme: Paristrion (Paraduhavon, sa sedištem u Silistriji) i Bugarska (nekadašnja oblast Samulovog carstva bez starih bugarskih teritorija; sedište u Skoplju). Verovatno je postojala i tema Sirmij (sa centrom najpre u Sirmiju, a kasnije u Beogradu) na čije čelo je 1018. godine postavljen Konstantin Diogen koji je na prevaru ubio poslednjeg makedonskog namesnika Sirmija^[17]. Znatno složeniji problem predstavlja postojanje tzv. teme Srbije koju je Vasilije navodno osnovao posle reokupacije Balkana. U izvorima se čak tri puta spominju zapovednici Srbije sa rangom stratega. Strateg Srbije pominje se i na dva pečata čija je autentičnost nesumnjiva. Prvi je pripadao Konstantinu, duksu Soluna, Bugarske i Srbije, a drugi Konstantinu Diogenu, upravnika Sirmija. Treća indicija povezana je sa izvesnim Ljutovidom, strategom Srbije i Zahumlja; istorijskom ličnošću iz prve polovine 11. veka, inače zahumskim knezom^[18].

Galerija

Samuilo
Vasilije II Bugaroubica
Svjatoslav i Jovan Cimiskije
Samuilova tvrđava u Prespi
Smrt solunskog namesnika Grigorija Taronita kod Soluna 995. godine
Poraz Samuila na Sprehiju
Odlučujući poraz Samuila na Belasici 1014. godine

Vidi još

Reference

^ Ostrogorski, str. 278-283
^ Vizantijski izvori III, str. 57
^ Ostrogorski, str. 284
^ Vizantijski izvori III, str. 70
^ Ćorović, str. 103
^ Ćorović, str. 104
^ Vizantijski izvori III, str. 81-86
^ Vizantijski izvori III, str. 88-90
^ Vizantijski izvori III, str. 91-94
^ Vizantijski izvori III, str. 104-108
^ Ćorović, str. 110
^ Vizantijski izvori III, str. 118-129
^ Ćorović, str. 111
^ Angelov / Cholpanov, Bulgarian military history during the Middle Ages (10th–15th centuries), s. 39
^ Istorija srpske državnosti, str. 57-60
^ Istorija srpskog naroda, str. 175
^ Ostrogorski, str. 297
^ Istorija srpskog naroda, str. 177

Literatura

Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije (Skilica, Kekavmen), tom 3, Naučno delo, Beograd (1966)
Istorija srpskog naroda 1, grupa autora, Srpska književna zadruga, Beograd (1999), drugo izdanje
Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
V. Ćorović, Istorija Srba, Dom i škola, Beograd (2006)
J. Koder, Vizantijski svet, Utopija, Beograd (2011)
Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.

[1] Ostrogorski, str. 278-283

[2] Vizantijski izvori III, str. 57

[3] Ostrogorski, str. 284

[4] Vizantijski izvori III, str. 70

[5] Ćorović, str. 103

[6] Ćorović, str. 104

[7] Vizantijski izvori III, str. 81-86

[8] Vizantijski izvori III, str. 88-90

[9] Vizantijski izvori III, str. 91-94

[10] Vizantijski izvori III, str. 104-108

[11] Ćorović, str. 110

[12] Vizantijski izvori III, str. 118-129

[13] Ćorović, str. 111

[14] Angelov / Cholpanov, Bulgarian military history during the Middle Ages (10th–15th centuries), s. 39

[15] Istorija srpske državnosti, str. 57-60

[16] Istorija srpskog naroda, str. 175

[17] Ostrogorski, str. 297

[18] Istorija srpskog naroda, str. 177

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]