Pređi na sadržaj

Vladimir Petržek

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vladimir Petržek
Sveštenik Vladimir Petržek
Lični podaci
Datum rođenja(1908-06-19)19. jun 1908.
Mesto rođenjaOlomouc, Austrougarska
Datum smrti5. septembar 1942.(1942-09-05) (34 god.)
Mesto smrtiPrag, Protektorat Češka i Moravska
GrobPrag
Vikar parohije Svetih Kirila i Metodija u Pragu
Godine1934–1942.

Vladimir Petržek (češ. Vladimír Petřek; Hodolaneh u Olomoucu[a] 19. jun 1908 — 5. septembar 1942. Prag) je bio jerarh revitalizovane Moravske pravoslavne crkve, pod okriljem Srpske pravoslavne crkve. Učestvovao je u sakrivanju atentatora na Rajnharda Hajdriha. Kanonizovan je od strane Pravoslavne crkve čeških zemalja i Slovačke zajedno sa ostalim češkim mučenicima 8. februara 2020.[1]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Vladimir Petržek je rođen 1908. godine u Hodolanehu, u tadašnjoj Čehoslovačkoj, od oca Josifa, učitelja po zanimanju, i majke Marije, kao drugo od desetoro djece[b]. Njegov otac je bio član Sokolskog pokreta i borac za nezavisnost Čehoslovačke. Njegova majka Marija bila je obrazovna žena iz učiteljske porodice. Školu je završio u Olomoucu, a 1923. godine došao je u Sremske Karlovce, gdje je upisao bogosloviju. Ispit zrelosti je polagao u julu 1928. godine. Po završetku bogoslovije, upisao je Bogoslovski fakultet u Beogradu, 29. septembra 1928. godine. Sve ispite je položio do juna 1932. godine, a diploma o svršenim studijama na Bogoslovskom fakultetu izdata mu je krajem septembra 1932. godine. U domovinu se vratio nakon deset godina, sa odličnim poznavanjem teologije, filosofije i književnosti, na poziv episkopa Gorazda kojem su bili neophodni sveštenici.[2]

Znao je odlično njemački jezik, a koristio se i literaturom na engleskom i francuskom jeziku. U Kraljevini Jugoslaviji odlično je naučio srpski jezik, a dobro je znao i bugarski, makedonski i slovenački jezik. Po povratku u Čehoslovačku, otišao je da služi redovni vojni rok u 3. pešadijskom puku u Kromjeržižu (od 17. jula 1933. do 17. septembra 1934).[3] Zbog poznavanja južnoslovenskih jezika, kulture i mentaliteta, ponuđena mu je karijera generalštabnog oficira zaduženog za odnose čehoslovačke vojske sa Jugoslavijom. Petržek je to, kao pacifista odbio.[2]

U Rožnovu pod Radhoštjem upoznao je svoju suprugu Jiržinu Rinlovu, sa kojom se vjenčao 7. decembra 1934. godine u Olomoucu.[4] Ubrzo, 15. decembra 1934. godine, episkop Gorazd ga je rukopoložio u čin đakona, a narednog dana za sveštenika. Postao je sveštenik pri Sabornoj crkvi Svetih Ćirila i Metodija u Pragu. Preselivši se u Prag vršio je duhovnu službu za pravoslavne vjernike, ne samo u Pragu, nego i u Litomjeržicama, Karlovim Varima i drugim gradovima.[2]

Često je pisao i objavljivao različite članke, najčešće u Vjesniku češke eparhije. Pisao je basne, sa srpskog prevodio pjesme. Vodio je i organizaciju pravoslavne omladine u Pragu. Kao vrijedan paroh okupio je jaku pravoslavnu zajednicu oko sebe, ne samo pravoslavnih Čeha nego i Srba, Rusa, Ukrajinca, Podkarpatskih Rusa, Bugara i Rumuna. Bio je i jedan od glavnih organizatora u pripremi pokloničkog putovanja pravoslavnih Čeha u Kraljevinu Jugoslaviju 1937. godine. Tada je skoro 200 pravoslavnih vernika sa svojim episkopom Gorazdom obilazilo srpske pravoslavne svetinje.[2]

Iako je trebao da doktorira u Beogradu zbog pitanja nostrifikacije diplome i finansijskih razloga odlučuje da doktorira na Husovom čehoslovačkom evangelističkom bogoslovskom fakultetu Karlovog Univerziteta u Pragu. Poslije dvije godine napornog rada, odbranio je doktorsku disertaciju „Crkva i država u spisima hrišćana prva četiri veka“. Na svečanosti su bili prisutni i vladika Gorazd, srpski sveštenik Milivoje Crvčanin kao delegat Srpske pravoslavne Crkve, mnogo pravoslavnih Čeha, Srba, Rusa i Bugara. Ovaj uspjeh na „profesionalnom polju“ nije pratio uspjeh u porodičnom životu. I pored lijepog početka braka, i rađanja devojčice, Petržek se pred građanskim sudom razveo sa svojom suprugom 1937. godine. Razvod mu je teško pao, a 1940. godine pokušao je da suprugu i ćerku vrati u svoj dom, ali bezuspješno. Sa druge strane, to je dalo povoda da se u nekim krugovima razmatra mogućnost da on bude ta osoba koja bi mogla da, kada za to dođe vreme, naslijedi vladiku Gorazda na episkopom tronu. Godine 1938, umjesto vladike Gorazda, dr Petržek je predstavljao Češku pravoslavnu crkvu na XIV međunarodnom starokatoličkom kongresu u Cirihu. Uslijedila je potom okupacija Čehoslovačke, a uskoro i početak Drugog svjetskog rata.[5] Tokom opšte mobilizacije septembra 1938. prijavljuje se kao dobrovoljac u čehoslovačku vojsku.[3]

Atentat na Hajdriha[uredi | uredi izvor]

Od početka Drugog svetskog rata pridružio se čehoslovačkom pokretu otpora zajedno sa njemu pretpostavljenim sveštenikom Vaclavom Čiklom. Njih dvojica su između ostalog izdavali lažne krštenice proganjanim Jevrejima. Sakrivali su istaknute čehoslovačke političare i oficire koje je progonio Gestapo poput dr. Premisla Šamala i majora Josef Sadilaka.[6]

Teror njemačkih okupatora umnogome se povećao dolaskom Rajnharda Hajdriha u Protektorat Češke i Moravske. Čehoslovačka vlada u egzilu u Londonu je riješila da ubije Hajdriha. Iz Londona je poslana grupa padobranaca obučenih od strane britanske Uprave za specijalne operacije (SOE). Tim koji je trebao da likvidira Hajdriha predvodili su Jan Kubiš i Jozef Gabčik. Operacija “Antropoid“ je izvedena u Pragu 27. maja 1942. Hajdrih je samo ranjen u napadu, ali je podlegao povredama 4. juna 1942. Njegova smrt je dovela do talasa nemilosrdnih represalija nacističkih SS trupa, uključujući uništavanje čitavih sela i ubijanje civila. Nakon atentata Pravoslavna crkva je atentatorima obezbjedila sklonište u kripti crkve Svetih Ćirila i Metodija u Reslovoj ulici.

Članovi pokreta otpora, koji su pomagali padobrancima, obratili su se preko Jana Zelenka Hajskog članu crkvenog odbora pravoslavne crkve u Pragu, Petru Fafeku. On se obratio predsjedniku crkvenog odbora Janu Sonevendu za pomoć pri skrivanju „većeg broja neprijavljenih lica“, uz objašnjenje da je u pitanju rodoljubivi poduhvat. Jan Sonevend je razgovarao sa sveštenikom dr Petržekom, i dogovorili su se da ta lica mogu na kratko vreme da se sakriju u kripti pravoslavne crkve Sv. Ćirilo i Metodije u Reslovoj ulici u Pragu.[7] Prilikom prebacivanja padobranaca u kriptu pravoslavne crkve, svakog pojedinačno je prihvatao sveštenik Petržek. Petržek im je nabavljao namirnice od kafedžije Františeka Jarolima iz Libnje, koji je bio član crkvenog odbora. Redovno im je dostavljao hljeb, peciva, šećer, salamu, piće, a ponekad i kuvano ili pečeno meso. Ranjeniku Janu Kubišu obezbijeđena je i intervencija ljekara.[8] Hram je bio povoljan za sakrivanje padobranaca jer su iz kripte, u kojoj su bili sakriveni, mogli noću i u određeno doba dana da izlaze u hram. Kripta se nalazila ispod čitave dužine hrama, sa sedamdeset pet otvora za sahranjivanje, a u njoj se nije sahranjivalo od 18. vijeka. Jedini ulaz u kriptu bio je iz hrama i bio je dobro sakriven, jer se nalazio ispod amvona. U međuvremenu, i sveštenici Pretržek i Čikl, kao i predsjednik crkvene opštine Jan Sonevend, bili su svjesni da je u kripti previše padobranaca i da su tu predugo sakriveni, i preduzeli su različite korake da padobrance prebace na drugo mjesto, i „bilo je već spremno odvođenje svih sedam padobranaca zatvorenim policijskim autom u jedan kazneni zavod, gdje su trebali da budu dalje skriveni. Samo nekoliko sati je pokvarilo ovaj plan“.[9]

Kako su padobranci provodili svoje poslednje dane, sakriveni u kripti crkve Svetih Ćirila i Metodija, nije poznato. Niko od svedoka nije doživio kraj rata. Iz dokumenata Gestapoa zna se da je o padobrancima najviše brinuo sveštenik Vladimir Petržek. U zapisima Gestapoa je ostalo i zapisano: „Kapelan Dr. Petržek, koji je cijelu brigu (njegu) o atentatorima i agentima organizovao, otišao je u svojoj osobnoj pomoći tim osobama tako daleko, da je išao vlastoručno da prazni kantu sa izlučevinama, koja je služila kao nužni toalet“.[10] Dr Vladimir Petržek, pravoslavni sveštenik, uhapšen je u noći 17. na 18. jun 1942. godine. Pripadnici SS opkolili su i napali skrovište padobranaca 18. juna rano ujutru. Padobranci su pozivani da se predaju, ali su oni odbili i nastavili da pružaju otpor. U napadu su Nijemci kao štit koristili i uhapšenog sveštenika Petržeka.[11][10] Da ne bi pali živi u ruke neprijatelja, padobranci prvo uništavaju svu dokumentaciju, a zatim izvršavaju samoubistvo. Padobranci su sakriveni u crkvi proveli 21 dan.

Hapšenje i smrt[uredi | uredi izvor]

Saborna crkva Svetih Ćirila i Metodija u Pragu

Uslijedila su masovna hapšenja pravoslavnih vjernika u Pragu. Uhapšeni su vladika Gorazd, sveštenik Vaclav Čikl, predsjednik crkvene opštine Jan Sonevend, članovi njihovih porodica, članovi crkvenog hora i mnogi drugi. Svi uhapšeni su se držali hrabro u toku mučenja i ispitivanja, nikoga nisu odali i time su spašeni mnogi životi.[12] Ispitivanje i mučenje sveštenika Petržeka nadgledao SS-grupenfirer Karl Herman Frank.[13] Njemačke novine Der Neue Tag pisale su 15. jula 1942. godine o uhapšenim koji su pomagali češkim padobrancima. Prikazane su i fotografije vladike Gorazda, i sveštenika Vaclava Čikla i Vladimira Petržeka. Sveti Sinod Srpske pravoslavne crkve je više puta intervenisao kod vlade Milana Nedića da se kod njemačkih vojnih vlasti informiše za sudbinu vladike Gorazda i pravoslavnih Čeha.[14] Sudski proces protiv episkopa Gorazda, sveštenika Čikla i dr Petržeka i Jana Sonevenda održan je pred prekim sudom u Pragu. Kada su tokom suđenja pitali sveštenika Pretržeka zašto je pomagao pokret otpora, odgovorio je: „Vijekovima je već uobičajeno da Pravoslavna crkva pruža pribježište narodnim borcima.“[15] Suđenje je počelo 3. septembra 1942. godine, u 14 časova, pred porotom koju su činili visoki oficiri Gestapoa. Optuženi su se držali hrabro i dostojanstveno. Iako su znali šta ih čeka nisu svaljivali krivicu jedan na drugoga niti su odavali saradnike. Suđenje je završeno istog dana u 17:20 časova. Zvanično je bilo saopšteno da je preki sud osudio episkopa pravoslavne crkve Gorazda, sveštenike Vaclava Čikla i dr Vladimira Petržeka i Jana Sonevenda, na smrt streljanjem i odlučio da im sva imovina bude konfiskovana. Unaprijed se znalo kakva će presuda biti, jer je Hajnrih Himler pisao pravosudnim organima da je „Firer prihvatio da se održi proces vladici Gorazdu i ostalim okrivljenim sveštenicima. Očekujemo da bude izrečena smrtna kazna.“ Sva četvorica optuženih osuđeni su na smrt. Dana 4. septembra 1942. godine, u 14 časova i 35 minuta, streljani su vladika Gorazd, sveštenik Vaclav Čikl i Jan Sonevend, na strelištu u Kobilisima kod Praga.[8]

Petržeka Nijemci nisu streljali tog dana. Gestapo je nastavio svoju lukavu igru, iskušavajući čoveka osuđenog na smrt. Pokušavali su da ga iskoriste, ubeđujući ga da podnese molbu za pomilovanje. Obećavali su mu da ima šanse da vlasti budu milostive prema njemu, ali je on ostao istrajan, na njemačkom ponavljajući da nije potpisao nikakvu molbu, niti da je ikoga ovlastio da to umjesto njega uradi. Sveštenik Petržek streljan je sledećeg dana u 12 časova. Njihova tela su spaljena u krematorijumu, 4. i 5. septembra 1942. godine. Po dokumentima praškog krematorijuma, posle rata je definitivno utvrđeno da su tijela vladike Gorazda, sveštenika Vladimira Petržeka i predsednika crkvene opštine Jana Sonevenda, spaljena, a njihov pepeo je sipan u zajedničku grobnicu pored krematorijuma. U toj grobnici se nalazio pepeo preko 2000 ljudi koje su Nijemci pogubili i spalili. Sa svojom suprugom streljan je i pomoćni sveštenik pravoslavne crkve u Pragu, Prokop František Šimek.[6]

Deset članova porodice dr Petržeka uhapšeni su 2. jula 1942. Njegova žena i ćerka Jiržinu(koje nisu živjele sa njim od 1938. iako nikada nije došlo do crkvenog razvoda) i njegova najstarija sestra Marija (pošto se udala nije živjela sa porodicom) ostale su na slobodi. Ostali su bili zatvoreni u Olomoucu, a zatim u Brnu. Početkom 1943. muški članovi porodice poslani su u koncentracioni logor Aušvic, a u martu i žene, koje su kasnije prebačene u druge logore. Rat su preživjele samo četiri sestre i jedan brat.[16][4]

Dana 26. septembra 1942. godine, na osnovu njene „izdajničke delatnosti“, Pravoslavna crkva je raspuštena, a njena imovina konfiskovana.[17] Poslije rata predsjednik Čehoslovačke dr Edvard Beneš je 12. maja 1945. godine u Brnu, izjavio je preživeloj sestri dr Vladimira Petržeka, Mariji: „Bilo je to veliko delo, bilo je to herojsko delo, bilo je to najveće delo na koje sam se naslonio.“[18] Takvo gledište nije dugo trajalo, jer je došlo do promjene društvenog uređenja u Čehoslovačkoj. Uloga dr Petržeka poslije rata je iz političkih razloga prećutkivana sve do „plišane revolucije“.[19] Dr Petržeka odlikovan je 1945. Čehoslovačkim ratnim krstom 1939.[20] Zajedno sa Janom Sonevendom odlikovan je i ordenom "Za slobodu" od strane predsjednika Klementa Gotvalda. Jedna od ulica u Olomoucu nazvana je po njemu. Simbolični nadgrobni spomenik podignut je 2005. u Valaškom Slavinu, u okviru Drevnog grada Valaškog muzeja na otvorenom u Rožnovu pod Radhoštjem.[3] U filmu iz 1975. godine „Operacija zora“, oca Petržeka je tumačio pokojni britanski glumac Siril Šaps.[17] Pravoslavna crkva čeških zemalja i Slovačke kanonizovala ga je 8. februara 2020. Čin kanonizacije u Sabornoj crkvi Svetih Ćirila i Metodija u Pragu. Proslavlja se 8. februara po novom kalendaru.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Spomen ploča posvećena stradalim padobrancima i sveštenicima koja je postavljena na Sabornu crkvu Svetih Ćirila i Metodija u Pragu.
    Spomen ploča posvećena stradalim padobrancima i sveštenicima koja je postavljena na Sabornu crkvu Svetih Ćirila i Metodija u Pragu.
  • Naslovna strana Ličnog lista ministarstva narodne odbrane br. 42 od 20. oktobra 1945. godine. Na spisku odlikovanih je ime dr Petržeka
    Naslovna strana Ličnog lista ministarstva narodne odbrane br. 42 od 20. oktobra 1945. godine. Na spisku odlikovanih je ime dr Petržeka
  • Dio spomen ploče podignute na streljištu Kobilisi
    Dio spomen ploče podignute na streljištu Kobilisi

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Holandeh je u vrijeme rođenja Petržeka bio zaseban grad, dok je danas to dio Olomouca
  2. ^ Marija(1906), Vladimir (1908), Milada (1911), Jaroslav (1912), Jiržin (1914), Emil (1915), Miroslav (1917), Vera (1920), Zdena (1922) i Kveta(1924)

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Češko-slovačka Crkva kanonizuje novomučenike”. SPC. 8. 2. 2020. Arhivirano iz originala 20. 12. 2021. g. Pristupljeno 20. 12. 2021. 
  2. ^ a b v g Antonijević, Saša (2012). „Sveštenik Vladimir Petržek : Povodom sedamdeset godina od smrti” (PDF). Kalenić. Srpska pravoslavna eparhija šumadijska. 6/2012: 29. 
  3. ^ a b v Jindra, Martin. „VLADIMÍR PETŘEK (1908-1942)”. Ústav pro studium totalitních režimů. Pristupljeno 16. 12. 2021. 
  4. ^ a b Šiška, Miroslav (4. 9. 2017). „Vlast byla pro kaplana Petřka víc než život”. Novinky. Pristupljeno 14. 12. 2021. 
  5. ^ Antonijević, Saša (2012). „Sveštenik Vladimir Petržek : Povodom sedamdeset godina od smrti” (PDF). Kalenić. Srpska pravoslavna eparhija šumadijska. 6/2012: 29—30. 
  6. ^ a b Vopartny, Gorazd (2003). „„Pravoslavna Cirkev v Protektoratu Čechy a Morava 1938-1945“”. Theologicka revue–čtvrtletnik Univerzity Karlovy – Husitske teologicke fakulty. čislo 3-4/2003, ročnik 74: 440. 
  7. ^ Antonijević, Saša (2011). „Stradanje Svetog vladike Gorazda i pravoslavnih Čeha u toku Drugog svetskog rata” (PDF). Sabornost. 5: 227. 
  8. ^ a b Antonijević, Saša (2012). „Sveštenik Vladimir Petržek : Povodom sedamdeset godina od smrti” (PDF). Kalenić. Srpska pravoslavna eparhija šumadijska. 6/2012: 31—32. 
  9. ^ Cisarž, Branko A. (10. 10. 1972). „Episkop mučenik i narodni heroj (povodom tridesetogodišnjice mučeničke smrti Episkopa češko-moravskog Gorazda)”. Glasnik. 10: 256. 
  10. ^ a b Šustek, Vojtech (2008). Zlato se čisti v ohni. Praha: Navrat domu. str. 44. ISBN 978-80-7255-176-7. 
  11. ^ Velký čin malé církve. Praha: Sbor starších pravoslavné církve v Praze. 1948. str. 43. 
  12. ^ Velký čin malé církve. Praha: Sbor starších pravoslavné církve v Praze. 1948. str. 29. 
  13. ^ Šustek, Vojtech (2008). Zlato se čisti v ohni. Praha: Navrat domu. str. 50. ISBN 978-80-7255-176-7. 
  14. ^ Radić, Radmila (1997). „Srpska pravoslavna crkva i pravoslavlje u Čehoslovačkoj”. Tokovi istorije. 1—2: 116. 
  15. ^ Kvapil, Dušan (15. 9. 1992). „„Episkop Gorazd (navršilo se 50 godina od mučeničkog stradanja episkopa češko-moravskog Gorazda i 5 godina otkako je proglašen za sveca)“”. Pravoslavlje: 5. 
  16. ^ Šustek, Vojtech (2008). Zlato se čisti v ohni. Praha: Navrat domu. str. 49—64. ISBN 978-80-7255-176-7. 
  17. ^ a b „Fr Vladimír Petřek”. Find a Grave. Pristupljeno 16. 12. 2021. 
  18. ^ Cisarž, Branko A. (10. 10. 1972). „Episkop mučenik i narodni heroj (povodom tridesetogodišnjice mučeničke smrti Episkopa češko-moravskog Gorazda)”. Glasnik. 10: 257. 
  19. ^ Šustek, Vojtech (2008). Zlato se čisti v ohni. Praha: Navrat domu. str. 115—116. ISBN 978-80-7255-176-7. 
  20. ^ „IN MEMORIAM”. Osobního věstníku MINISTERSTVA NÁRODNÍ OBRANY. 42: 1. 20. 9. 1945. 
Vladimir Petržek na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Владимир_Петржек&oldid=26843262”