Gitara
 Klasična gitara sa najlonskim žicama | |
| Srodni instrumenti | |
|---|---|
| Žičani instrumenti |
Gitara je žičani instrument. Najčešće ima 6 žica [e - h - g - d- a - e], koje zvuče oktavu niže. Zvuk se postiže okidanjem žica prstima ili trzalicom (plektronom, plektrumom). Najčešći sistem kvartno-tercnog štimovanja (italijanski štim) koristi za tri dublje - basove žice tonove: veliko E i A i malo d, a za tri tanje, melodijske strune: malo g i h i e. Muzička notna literatura za gitaru zapisana je za oktavu više nego što stvarno zvuči. Kao izuzetno podesan harmonski instrument gitara ima veliku primenu u kamernoj muzici, gde do izražaja dolazi njena prateća (korepetitivna uloga), ali ništa manje nije zastupljena ni u solističkom - umetničkom muziciranju. Muzički instrument gitara globalno je danas jedan od najzastupljenijih i najpopularnijih kordofona, sa zapaženom pozicijom i u muzičkom životu Balkana.
Preteča gitari, poklapa se sa otkrićem i korišćenjem lovačkog luka, u periodu paleolita, oko 30 000 do 15 000 pre nove ere, na prostorima današnjeg afričkog kontinenta. Pri naglom odapinjanju razapete tetive, biljnog ili životinjskog porekla, pračovek je morao uočavati karakteristični propratni šum.
Od ovakvog primitivnog prauzora dalja evolucija instrumenta, njegova ekspanzija i divergencija, tekli su sukcesivno, različitog kvaliteta i intenziteta. U cilju pojačavanja zvučnog volumena formirana su rezonantna tela (korpusi) raznovrsnih oblika, sa posebno konstruisanim vratovima, a u nastojanju diferenciranja visine tonova i obogaćivanja zvučne palete, na instrumentima je usavršeno temperiranje tonskog sistema i menjan broj struna (žica). U razdoblju starog veka, u muzičkim praksama naroda čije su kulture bile na izraženijem nivou, sreće se već vrlo bogat repertoar trzalačkih kordofona. Po obliku, veličini i konstrukciji, mnogobrojni varijeteti harfi, lira i lauta bili su kompleksnijeg izgleda i imali su posebnog značaja u svakodnevnom životu ljudi drevnih civilizacija, poput Mesopotamije, Egipta, Persije, zatim arapskog, jevrejskog i drugih naroda Bliskog i Srednjeg istoka. Ove kolevke muzičke kulture bili su prvi rasadnici trzalačkih žičanih instrumenata, koji se potom prenose i sporadično javljaju i na jugoistočnom evropskom tlu.
Smatra se da gitara vodi poreklo sa Bliskog istoka. Reč gitara i potiče iz (Persije). Git znači muzika, a tar žica.
Gitara je postala popularna u 14 veku, kada je dospela u Španiju. Kompozicije na gitari pisali su Garsija, Šubert, Paganini itd. Zahvaljujući svojim tonskim i tehničkim mogućnostima, kao zvučno izražajno sredstvo, gitara je izborila podjednako eksponiranu ulogu u solističkoj i kamernoj muzici. Prisutna u različitim muzičkim žanrovima, njena evolucija prati dugi istorijski razvoj sveukupne ljudske civilizacije. Imajući u vidu dominaciju pojedinih žičanih rođaka gitare i u starijim stilskim epohama, trzalački kordofoni su u celini bili i ostali izuzetno važan činilac sveukupne muzičke i kulturne scene. Danas se gitara najviše koristi u rok i metal muzici. Po navodima Zavoda za statistiku R. Srbije iz decembra 2004. godine 3% stanovništva Srbije poseduje gitaru, a samo 1% klavir.
Obimnu knjigu o razvoju gitare na Balkanu sa bibliografijom muzikoloških studija i članaka objavio je gitarista, muzikolog i pedagog, Uroš Dojčinović.
Pre njega razvoj gitarističke umetnosti na Balkanu niko nije obrađivao.
Tipovi gitara[uredi | uredi izvor]
Gitara je žičani instrument s tipično 6 žica. Zvuk se proizvodi okidanjem žica desnom rukom dok se levom vrši pritisak na žice na vratu gitare čime se dobijaju različiti tonovi. Vrste gitara su:
- Klasična gitara (6 žica) - isto poznata kao Španska gitara. Prve tri žice su od najlona, dok tri zadnje su od metala (bronza, čelik itd). Vibriranje gitare se pojačava u rezonantnom šupljem telu gitare. Popularna za klasičnu, narodnu i flamenko muziku.
- Akustična gitara (6 ili 12 žica) - isto kao klasična. Svih 6 žica su od metala. Popularna za bluz, narodnu i rok muziku.
- Polu-akustična gitara (obično 6 žica) - negde između akustične i električne gitare. Telo je šuplje i poseduje elektromagnete. Proizvodi karakterističan topli, meki zvuk. Popularna za džez, fuzionu i rok muziku.
- Električna gitara (6, 7, 8, 12 žica) - zvuk se pojačava električnim putem pomoću elektromagneta, tako da električna gitara za razliku od akustične ima telo načinjeno od punog drveta. Elektroakustična gitara je zapravo akustična gitare sa šupljim telom i pridodanim piezoelektričnim elementom (češće) ili mikrofonom (ređe) koji služi za stvaranje električnog signala. Razvila se u 20. veku i postajala sve popularnija kroz bluz, rok i metal muziku.
- Električna bas-gitara (4, 5, 6, 8 ili više žica) - niži raspon frekvencija od električne gitare, u bendu uz bubnjeve stvara ritamsku strukturu muzike, iako se ponekad koristi kao i solo instrument. Ovaj instrument pripada familiji gitare. Neki muzičari smatraju da ovaj instrument spada u zasebnu grupu. Većinom jednostavno naziva električni bas.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Gitaru su u Evropu doneli Arapi za vreme njihovih osvajanja od 8. do 13. veka, odnosno nakon 10. veka kada se u Španiji prvi put javlja ime gitara.
U muzici prva osoba koja je donijela lutnju (Al-U'd) instrument sličan gitari u Evropu smatra se Abul-Hasan Ibn Nafi, poznatiji kao Zirjab koji je bio student Išaka el Mavsilija uglednog muzičara na dvoru abasidskih kalifa Harun el Rašida i El-Mamuna u današnjem Bagdadu. Zirjab je 822. na poziv kalife Abd el Rahmana II iz Bagdada došao u Kordobu prestolnicu novoosvojene Al Andaluz (Španije). Sa sobom je doneo muzičko majstorstvo i dobro poznavanje muzike. Tamo je postao veoma poznat i otvorio je muzičku školu. Živio je u Kordobi do kraja svog života menjajući muzičku istoriju Andaluzije (Španije) i Evrope zauvek.[1]
Gitara u vreme srednjeg veka[uredi | uredi izvor]
Srednji vek u Evropi obuhvata vreme između 6. veka i ranog 15. veka koje ponekad zovu i „mračnim dobom“. Ovaj pojam ujedno predstavlja opis stanja u većini evropskih zemalja koje su bile veoma zaostale u to vreme sa međusobno zaraćenim plemenima. Međutim, jedan slavni izuzetak je bila Španija. Mavri, kako su Španci nazivali muslimane, nastanjivali su Španiju od 711. do 1492. (više od 700 godina). Učenici iz Engleske i Francuske su putovali u Španiju da sa muslimanskim, hrišćanskim i jevrejskim naučnicima uče filozofiju, nauku, medicinu, muziku, umetnost i arhitekturu. Ovo znanje i kultura se postepeno proširilo na Pariz, a odatle u celu Evropu. Mnogi muzički instrumenti koji su danas u upotrebi u zapadnoj muzici su u stvari doneti tokom ove mavarske vladavine u Španiji. Muzički instrumenti poput: lutnje, gitare, violine, flaute, raznoraznih duvačkih instrumenata, harfe, citre, i raznoraznih muzičkih instrumenata sa udaraljkama.
Tokom vekova u Evropi mavarske izrade ovih muzičkih instrumenata postepeno su se razvijale u danas poznate oblike. Gledajući istoriju klasične gitare tokom srednjeg veka u Španiji uočljive su dve vrste gitara, latinska i mavarska gitara. Ove srednjovekovne gitare su prikazane na crtežima u čuvenim spisima „Cantigas de Santa Maria“. Ovi spisi su napisani u 13. veku i predstavljaju jednu od najvećih zbirki pesama iz srednjeg veka. Oni takođe sadrže crteže u boji koji prikazuju muzičare koji sviraju razne vrste muzičkih instrumenata. Neki od crteža prikazuju osnovnu razliku između ove dve vrste gitara. Latinsku gitaru su svirali hrišćani, a mavarsku gitaru su svirali muslimani i hrišćani koji su bili pod velikim uticajem islamske tehnologije.[2]
Gitara u vreme renesanse[uredi | uredi izvor]
Renesansa je bio kulturni pokret u Evropi koji je obuhvatao vreme od 14. do ranog 17. veka.[3] Do ovog vremena svi muzički instrumenti koje su Arapi donijeli u Evropu bili prihvaćeni širom kontinenta. Ovo vredi za lutnju i gitaru. Do početka 13. veka bile su dve vrste gitara. Jedna vrsta je bila poznata kao mavarska gitara (guittara moorisca). Ova gitara je imala široki vrat, zaokružen zadnji deo tela gitare i nekoliko otvora za zvuk. Druga vrsta je bila latinska gitara (guittara latina), a ova je ličila na današnju gitaru sa užim vratom i samo jednim otvorom za zvuk. Od ove dve vrste gitara se razvija nova gitara koja se zvala vihuela. Do kraja 17. veka vihuela i lutnja su bile popularnije od gitare. Dvorovi u Portugalu i Španiji su više voljeli vihuelu i lutnju nego bilo koji drugi muzički instrument skoro 200 godina.
Gitara je smatrana jednostavnim instrumentom koji su koristili niži staleži za pratnju popularnih pesama tog vremena. Ovo se promenilo nakon što je opala popularnost lutnji, jer je imala previše žica, bilo ju je teško štimati i svirati. Vihuelu su zamenile gitare sa četiri žice i gitare sa pet žica.
Objavljene su značajne zbirke muzičkih dela na ovim instrumentima od strane gitarista-kompozitora: Alonsa Mudare, Luja Milana, Luisa de Narvaesa, Diega Pisadora, Miguela de Fuenlana, Estebana Daze u Španiji, Gijoma Morlaja, Simona Gorljera, Adrijana Le Roja, i Gregva Brejsinga u Francuskoj.[2]
Gitara u vreme baroka[uredi | uredi izvor]
U umetnosti barok je bio zapadna kulturna epoha koja je obuhvatala vreme od 1600. do 1750. Bio je izražen kroz dramu, ukrašavanje, veličanstvenost u skulpturi, slikarstvu, književnosti, plesu i muzici. Početkom 18. veka gitara se više poštovala i mnogi dobri kompozitori-svirači su počeli pisati muziku za ovaj instrument. Barokna gitara je preteča današnje gitare. Bila je manja i lakša nego današnja gitara, imala je žice napravljene od čvrstog vlakna životinjskog porekla. Ova gitara je obično imala pet glavnih žica, a gde je prva žica bila samo jedna dok su ostale četiri žice stavljane u parovima.
Prema objavljenim muzičkim izdanjima iz tog vremena neki svirači su voleli da štimaju donju jednu ili dve žice u oktavi, dok su ostale žice u parovima štimane u unisonu. Tokom baroknog perioda svirači i kompozitori su negovali i razvijali gitarsko znanje na dvorovima princeza i kraljeva. Pravljene su gitare sa mnogo više ukrasa nego ranije, a ljudi koji su ih izrađivali su bili vešti i veoma poznati poput Antonija Stradivarija koji je i sam napravio neke od gitara.
Kako u Renesansi, tako je i u baroku, gitara je često bila korištena kao i danas za pratnju pevača ili manje grupe. Bilo je mnogo objavljenih značajnih muzičkih zbirki za gitaru tokom 17. i 18. veka koje su sadržavale kontrapunktal kompozicije, kao i one koje imale gitarsku ritmičku pratnju izmenjivanu sa kontrapunktal kretanjem sviranim sa prstima desne ruke.
Značajni svirači-kompozitori baroknog perioda su: Gaspar Sanc, Santijago de Mursija, Fransisko Garau, Lukas Ruiz de Ribajez u Španiji, Robert de Vizi, Fransoa Kampion, Fransoa le Kok u Francuskoj, Domeniko Pelegrini, Giovani Gatista Granata, Francisko Korbeta italijanski virtuoso koji je proveo većinu svog radnog života u Francuskoj i Anđiolo Mičele Bartoloti u Italiji.[2]
Gitara u vreme klasike[uredi | uredi izvor]
U istoriji gitare, klasični period je obuhvatao vrijeme između 1750. i 1820, a obuhvatao je muziku Jozefa Hajdna, Mocarta i ranog Betovena. U to vreme opala je popularnost gitare zbog promene muzičkih ukusa i mode. Kompozitori koji su svirali gitaru su bili retki, a profesionalci i amateri iz viših slojeva društva su počeli više da sviraju „sofistikovanije“ žičane instrumente: čembalo, violinu i violončelo. Međutim, gitara nikad nije izgubila na svojoj popularnosti u Španiji.
Pri kraju ovog istorijskog vremenskog perioda u razvoju gitare sama gitara je doživela velike promene. Prvo je dodata šesta žica, a ne zna se kad se ovo tačno desilo. Sledeće je bilo to da je se unaprijedila tehnologija pravljenja gitarskih žica. Do kraja 19. veka gitara sa šest žica zasenila je sve druge vrste gitara i postala najzastupljenija. Vrat na gitari je postao duži, a deo vrata gitare na kojem se svira je uzdignut i proteže se do zvučnog otvora. Gitarska polja su podeljena i pričvršćena sa 19 metalnih graničnika, a samo telo gitare je uvećano. Tanje žice su pravljene od čvrstog materijala životinjskog porekla koje su posle Drugog svetskog rata zamenjene sa izdržljivijim najlonskim žicama. Bas žice su pravljene od metalnih materijala omotanih u svilena vlakna (danas pravljene od najlonskog materijala).
Poznati kompozitori-gitaristi iz ovog vremena su: Ferdinando Karuli, Mauro Điulijani (Italija), Fernando Sor (Španija).[2]
Gitara u vreme romantizma[uredi | uredi izvor]
Vreme romantizma u istoriji zapadne muzike proteže se od 1825. do 1910. Naziv romantizam je dobio po tome što su kompozitori obraćali najveću pažnju u izražavanju velikih osećanja u njihovoj muzici. Bilo u literaturi, poeziji, umetnosti i muzici opisi lepog, neobičnog, uzvišenog i morbidnog bilo je preovlađujuće u to vreme. Promene pri izradi gitara u 19. veku bile su glavni razlog ponovnog rasta popularnosti ovog muzičkog instrumenta. Počelo je i da se pojavljuje novo pokoljenje kompozitora i gitarskih virtuoza. Unapređenje komunikacije i transporta omogućilo je izvođačima iz Španije poput Fernanda Sora, i Dionisija Aguada, iz Italije Maura Điulijanija, Luiđija Legnanija da putuju i sviraju svoje koncerte po celoj Evropi.
Upravo zbog ovih umetnika, gitara je ponovo postala veoma poznat i popularan muzički instrument. Mnogo muzike za gitaru je bilo objavljeno za rastuće amatersko tržište. Kasnije u ovom vremenu razvoja gitare dolaze Miguel Lobet i Francisko Tarega iz Španije.[2]
Delovi gitare[uredi | uredi izvor]
Čivija je mehanizam koji se montira na glavu gitare. Čivija ima isto koliko i žica i uglavnom su od metala, neki primerci imaju ukrasnu plastiku ili neki drugi materijal na mestu gde se hvata prstima. Prave se ili pojedinačno ili po tri na jednom postolju a u zavisnosti od modela mogu biti leve i desne. Pored poznate namene, da preciznim štelovanjem naštimaju žicu, imaju još jednu manje poznatu ali ništa manje važnu funkciju, a to je da istoj toj žici ne daju lako da se raštimuje.
Glava je prvo deo vrata, a tek posle deo gitare. Njome se vrat završava. Glavna i jedina uloga joj je da nosi čivije. Proizvođači ih neretko koriste za samoreklamiranje ispisujući po njima ime firme, modela...
Gornja kobilica je jedan od najmanjih delova na gitari. Zove se gornja jer je vizuelno sa gornje strane. Ona predstavlja gornju granicu između dva dela žice, onog koji ne treperi i onog koji treperi dok se svira. Uglavnom se prave od plastike iako mogu da budu i od plemenitih materijala, na primer slonove kosti. Veoma je bitno kakvi su i kako su postavljeni prorezi kroz koje prolaze žice. Pored toga što žice treba da budu podjednako udaljene jedna od druge bitno je i koliko će biti udaljene od vrata gitare.
Vrat kao jedan od važnijih i osetljivijih delova često je miljenik vlasnika gitara. Na njega stalno deluje sila kojom žice teže da se vrate u nenapeto stanje a dodatno naprezanje nastaje tokom sviranja. U odbrani od naprezanja vrata pomaže čelična šipka koja prolazi kroz njegov centar. Vrat se kod akustičnih gitara skoro po pravilu lepi za rezonantnu kutiju koja je ujedno i telo gitare.
Prag odnosno pragovi su specijalno profilisani metalni komadi koji se utiskuju u tanke kanale na površini drveta sa gornje strane vrata gitare. Najčešće se prave od čelika ili mesinga. Brzo se habaju pošto su pri sviranju izloženi velikom trenju kontaktom sa žicama koje su takođe od metala. Aktivniji gitaristi ih mijenjaju svakih par godina.
Otvor na rezonantnoj kutiji ima namenu prolaza zvukova iz same kutije. Rezonantna kutija sem primanja vibracija fizičkim putem, preko vrata s jedne i donje kobilice s druge strane, hvata zvuke sa žica i kroz otvor. Kutija kroz isti taj otvor, svojom akustikom i sposobnošću pojačavanja, kao kroz bas refleks izbacuje tonove napolje znatno glasnije nego što bi se žica inače čula.
Žice na gitari se prave od čelika ili plastike. Mogu da budu ravne i motane.
Donja kobilica se može opisati kao i gornja kobilica s tim što ima još po neki deo, osobinu i ulogu. Pored plastičnog dela preko koga se žice prelamaju (kao na gornjoj kobilici) postoji i drveni komad koji u stvari nosi taj plastični deo, a pored toga služi za zakačinjanje početka žice. Lepši modeli za kačenje žica koriste klinove. Za donju kobilicu na akustičnoj gitari (gde ne postoji mogućnost nekih podešavanja) veoma je važno gde se postavi. Radi se o delovima milimetra, ako se to ne uradi kako treba naizgled sve je u redu, ali gitara nikako ne može tačno da se naštimuje.
Rezonantna kutija na akustičnim gitarama igra uloge tela gitare, ali zvučnost je njen glavni zadatak. Izrađuje se od drvenih ploča nalik debelom furniru i posebno profilisanih letvica koje služe za ojačanje. Sve se to lepi, a zbog svoje konstrukcije veoma su osetljive i kao takve ih treba čuvati. Neki modeli akustičnih gitara umesto drvenog imaju plastični donji deo rezonantne kutije. Ova karakteristika uglavnom se javlja na kvalitetnijim gitarama.[4]
Popularni gitaristi u roku/bluzu[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Ziryab, the Musician, Astronomer, Fashion Designer and Gastronome”. Arhivirano iz originala 27. 06. 2013. g. Pristupljeno 24. 07. 2017.
- ^ a b v g d „Classical Guitar History - A brief, but fascinating look through the ages at the history of the classical guitar; covering the Medieval guitar, Renaissance guitar, Baroque guitar, Classical guitar and Modern guitar.”. Arhivirano iz originala 16. 05. 2017. g. Pristupljeno 24. 07. 2017.
- ^ The Guitar (From The Renaissance To The Present Day) by Harvey Turnbull (Third Impression 1978) - Publisher: Batsford. pp. 57 (Chapter 3 - The Baroque, Era Of The Five Course Guitar)
- ^ Delovi gitare
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Uroš Dojčinović: Gitara na Balkanu, Prosveta, Beograd, 2012.
- Bacon, Tony (1997). The Ultimate Guitar Book. Alfred A. Knopf. ISBN 978-0-375-70090-3.
- Bacon, Tony (2012). History of the American Guitar: 1833 to the Present Day. Backbeat. ISBN 978-1-61713-033-5.
- Denyer, Ralph (1992). The Guitar Handbook. Special contributors Isaac Guillory and Alastair M. Crawford. London and Sydney: Pan Books. ISBN 978-0-679-74275-3.
- Farmer, Henry George (1930). Historical Facts for the Arabian Musical Influence. Ayer. ISBN 978-0-405-08496-6.
- French, Richard Mark (2012). Technology of the Guitar. Robert Fripp (foreword). New York; Heidelberg: Springer Verlag. ISBN 978-1-4614-1920-4.
- Gioia, Joe (2013). The Guitar and the New World: A Fugitive History. State University of New York Press. ISBN 978-1-4384-4617-2.
- Kasha, Michael (1968). „A New Look at The History of the Classic Guitar”. Guitar Review. 30.
- Strong, James (1890). The Exhaustive Concordance of the Bible. Cincinnati: Jennings & Graham.
- Summerfield, Maurice J. (2003). The Classical Guitar: Its Evolution, Players and Personalities Since 1800 (5th izd.). Blaydon on Tyne: Ashley Mark. ISBN 978-1-872639-46-8.
- Wade, Graham (2001). A Concise History of the Classic Guitar. Mel Bay. ISBN 978-0-7866-4978-5.
- Sethares, William A. (2001). „Alternate Tuning Guide” (PDF). University of Wisconsin. Pristupljeno 20. 05. 2016.
- Turnbull, Harvey; et al. „Guitar”. Oxford Music Online. Oxford University Press. Pristupljeno 20. 05. 2016.
