Elbasan

Koordinate: 41° 06′ 00″ S; 20° 04′ 00″ I / 41.1° S; 20.066667° I / 41.1; 20.066667
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Elbasan
alb. Elbasan
Panorama grada
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Albanija
OkrugRegion Elbasan
OblastOblast Elbasan
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.141.714
 — gustina109,86 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate41° 06′ 00″ S; 20° 04′ 00″ I / 41.1° S; 20.066667° I / 41.1; 20.066667
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina150 m
Površina1.290 km2
Elbasan na karti Albanije
Elbasan
Elbasan
Elbasan na karti Albanije
Ostali podaci
GradonačelnikKazim Sejdini SPA
Veb-sajt
elbasani.gov.al

Elbasan (alb. Elbasan ili Elbasani) je grad u centralnoj Albaniji. Lociran je na reci Škumbin i prestonica je Oblasti Elbasan, na 41° 06′ N 20° 04′ E / 41.100° S; 20.067° I / 41.100; 20.067. To je jedan od najvećih gradova u Albaniji, sa populacijom od oko 141.714 stanovnika (prema popisu iz 2011. godine) i površinom od 1.290 km².

Istorija[uredi | uredi izvor]

Godine 1254. Elbasan je pripao Nikeji, nakon pobede Nikejskog cara Jovana Duke Vataca, u ratu protiv epirskog despota Mihaila II.[1]

Putopisac Miloš Milojević zaključuje da Elbasan, znači "bela žena", tj. "belog kralja žena" - nastalo po Kosari, ženi kralja Vladimira.[2]

Elbasan je 1850. godine sedište istoimene nahije, u Bitoljskom pašaluku. To je važno trgovačko mesto na carigradsko-skadarskom drumu, čiji je stari naziv bio Albanopolis. Grad je smešten u podnožju Kandavskih planina, u plodnoj dolini, blizu ušća reke Čerenike u Uškomobin. Dolina je zasejana pirinčem, i zasađena vinogradima i maslinjacima. Tada je grad brojao oko 5.000 stanovnika "Šćipetara" - "većom stranom grčkoga (pravoslavni) i katoličkoga zakona", koji se trgovinom zanimaju. Oko Božića se tu održava veliki vašar.[3]

Pravoslavni Hrišćani su imali mitropolita "u Draču, sa stolicom u Elbasanu, i u ovom jesu plemena 'šćipetarska'".[3]

Grad Elbasan se 1894. godine nalazio na desnoj obali reke Škumbe. Stanovništvo je bilo trojako: u centru (kastra - tvrđava) naselja su Albanci Hrišćani (150-200 porodica), oko centra je širok muslimanski pojas (500-600 kuća), a izvan varoši su Vlasi (Cincari, sa 160-180 kuća). U mestu je bila pravoslavna crkva u vizantijskom stilu, građena "pre 80 godina", a tu su i grčka muška i ženska osnovna škola. Albanci su uglavnom znali grčki jezik; albanski i grčki se mogao čuti na pustim ulicama tog siromašnog mesta. Bazar su činila dva tesna niza drvenih dućana. Podela i mržnja između Hrišćana i Muslimana je bila velika; često na ivici sukoba. Cincari su imali svoju kompaktnu koloniju, sa pravoslavnom crkvom i školom.[4]

Nakon Kongresa u "Manastiru" (današnji grad Bitolj u Makedoniji) 1908. godine, latinica je izabrana za pisani albanski jezik, te su muslimanski aktivisti, pod uticajem Mladih Turaka (tur. Jön Türkler), održali više demonstracija za arapsko pismo u Elbasanu.

Januara 1913. godine u Elbasan su ušle srpske komite, a tri dana zatim i srpska vojska - 18. puk. Zbog odbijanja Albanaca da predaju oružje, srpska vojska je vodila borbe sa njima u okolini grada. Tu su bile jedno vreme stacionirane srpske formacije: pet bataljona pešadije, jedna brdska baterija i vod konjice.[5] Juna 1914. godine Elbasan su zauzeli ustanici, koji se bore protiv albanske vlade.[6] Maja 1915. godine Elbasan je bio u srpskim rukama, zaslugom pukovnika Petra Mišića. Bugarska vojska je 12. februara 1916. godine preuzela Elbasan.[7] Septembra 1918. godine srpske trupe zauzimaju po ko zna koji put taj grad.

Godine 1934. Elbasan su smatrali za "najstariji grad Albanije". U gradu su se još mogle videti lepe begovske kuće, a tu su živeli brojni bogataši. Narod je živeo od zemljoradnje i stočarstva, a prihodi su stizali naročito od prodaje maslinovog ulja. Postojala je tu fabrika rafinisanog špiritusa vlasnika Rusa, Andrejeva. U mestu su bile dve pravoslavne i jedna katolička crkva, dve škole i zgrada pravoslavne Mitropolije, te mali bioskop - namenjen vojnicima.[8]

Početkom 1941. godine Britanska avijacija je bombardovala grad Elbasan.

Do početka Drugog svetskog rata, Elbasan je ličio na tipičan osmanski grad u Albaniji, sa mešavinom istočnih i srednjovekovnih zgrada, uskih popločanih ulica i veliki bazar gde se turski još uvek mogao čuti. Postojalo je jasno definisano hrišćansko naselje unutar zidina tvrđave, vlaški distrikt u predgrađu i više džamija i islamskih zgrada. U to vreme je grad imao populaciju od oko 15.000 stanovnika.

Elbasan je bio pod kontrolom više različitih grupa, uključujući Srbe, Bugare, Austrijance i Italijane. Grad je ostao centar islama u Albaniji i nakon turske okupacije. Jedno od mesta Okruga Elbasan je i Pekinj.

Srbi u Elbasanu[uredi | uredi izvor]

Srpski kralj Vladimir je oženivši Kosaru, kćerku "slovenskog cara" Samuila dobio u posed teritoriju u kojoj se nalazio i Elbasan. Tu je Vladimir imao svoju prestonicu, grad "Albas", Albasan - i konačno Elbasan".[9]

Godine 1862. u Elbasanu je bilo 1000 turskih kuća i još oko 300 hrišćanskih.[10]

U centru grada postoji pravoslavna crkva, a oko 7 km izvan grada postoji stari manastir i pravoslavna crkva gde su mošti Jovana Vladimira[11], vladar Duklje, najistaknutije srpske kneževine 11. veka, čuvane od 1381. godine. Godine 1995. mošti srpskog kralja i svetitelja su prebačene u sabornu crkvu u Tirani, u sedište Albanske pravoslavne crkve.

Pravoslavni manastir udaljen pet kilometara od Elbasana, nazvan je po Sv. Jovanu Vladimiru ("Šin Đon"). Svečeve mošti je tu prenela, iz crkve Sv. Jovana Krstitelja (careve zadužbine - u Dibri) u (tada srpskom selu) selu Pesočani, gde su pet godina čuvane, udova srpska kraljica Kosara. Kosara se u tom manastiru kasnije i zamonašila[12], a tu je navodno umrla i sahranjena.[13] Manastir je pretrpeo požar i 1925. godine tu su se mogle videti samo svetiteljeve mošti u ćivotu i jedna stara izbledela "slovenska" ikona Sv. Vladimira, rađena na dasci. Drveni ćivot je bio pohranjen u maloj kapeli, ozidanoj u levom delu oltara, od kojeg je odvojena drvenom pregradom.[14]

Srpska vojska je tokom Prvog balkanskog rata zauzela Elbasan, "kolevku srpske kulture". Tri dana pre vojske, 18. novembra 1913. godine u grad su ušle komitske čete, pod komandom četničkog vojvode Dula Dimitrijevića. Varoš je bila prilično mirna, ako se izuzmu naoružani Arnauti po ulicama, dok su njihove vođe držale sednicu u "ućumatu", pod albanskom crvenom zastavom sa crnim orlovima. Albanski prvaci su komitama predali memorandum u kojem je pisalo da se Albanija otcepila od Turske, i da se njene državne granice moraju poštovati. Srbi su im odgovorili da to ne važi, jer su Albanci ratovali na turskoj strani, i da su poražena strana. Kako su Arnauti odbijali da predaju magacine sa hranom i municijom, Srbi komite su ih razoružali. Vlast su preuzeli Srbi, o tome je izdat proglas građanima, na zgradu "ućumata" (suda) postavljena je srpska zastava a prvi predsednik srpske opštine Elbasan, postao je vojvoda Dušan Dimitrijević. Srbi su zatim u roku od pet dana razoružali uvek buntovnu i nepokornu Ćermeniku i 11 okolnih sela.[15] Elbasan i njegovu okolinu vekovima su terorisale razbojničke bande, odmetnute od turske vlasti. Esad-paša predsednik albanske vlade se jednom prilikom iskreno zahvalio Srbiji što je oslobodila grad od tih albanskih bandi.[16] Pisao je svoje impresije 1913. godine iz Elbasana (centra Arnauta) jedan Srbin, komandir čete: "Ovde je divljina, koja me užasava". Pa nastavlja opis navodeći da ima puno ulica "ali ni jedna nije lepa", a nikakvog reda u kućama, jer "nema nikakve regulacije, sve je rađeno bez ikakvog plana". Kuće i dućani su sve od drveta, a "kad vetar duva sva se kuća trese". Stanje je po ulicama je beznadežno: "đubre je po ulicama prevazišlo svaku meru, a psi su svu varoš zagadili". A tek u kućama, koje imaju samo ognjište: "Murdaluk je neopisan, tu jedu, tu pogane, tu se umivaju, tu spavaju, jednom rečju - sve na jednom mestu rade". Za ljude primećuje: "Samo varošani nisu toliko divljaci, ali seljaci su rođeni razbojnici". Srbi su red i mir u tom jadnom gradu čuvali "puškom i topom". Srpski jezik je malo ko znao; sporazumevali su se vojnici sa narodom, sa prstima. Tu porez turskoj državi niko nikad nije plaćao. Arnauti su živeli od pljačke; sačekivali trgovačke karavane. Zaključivši na kraju duboko potresen ljudima i situacijom "Albanija će ostati (ako postane samostalna država) ruglo Evrope".[15]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Populacija (ist.): Elbasan
Godina
Stanovništvo

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Glasnik Družstva srbske slovesnosti", Beograd 1860. godine
  2. ^ Miloš Milojević: "Odlomci istorije Srba i srpskih - jugoslovenskih zemalja", Beograd 1872. godine
  3. ^ a b "Bosanski prijatelj", Zagreb 1850. godine
  4. ^ "Delo", Beograd 1894. godine
  5. ^ "Pravda", Beograd 1932. godine
  6. ^ "Trgovinski glasnik", Beograd 1914. godine
  7. ^ "Beogradske novine", Beograd 1916. godine
  8. ^ "Pravda", Beograd 1934. godine
  9. ^ A.Hilferding: "Pisma o istoriji Srba i Bugara", Beograd 1875. godine
  10. ^ Jovan Sundečić: "Narodni Koledar, stari i novi, za 1863. godinu", Zadar 1862. godine
  11. ^ M.R.S.: "Srbi i Bugari, u prošlosti i sadašnjosti", Beograd 1913. godine
  12. ^ Miloš Milojević, navedeno delo
  13. ^ "Glasnik Družstva srbske slovesnosti", Beograd 1871. godine
  14. ^ "Vreme", Beograd 1925. godine
  15. ^ a b "Balkanski rat u slici i reči", Beograd 1913. godine
  16. ^ "Ratni dnevnik", Beograd 1915. godine

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Elbasan na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Елбасан&oldid=25474690”