Bugarska (tema)
Tema Bugarska (grčki: Θέμα Βουλγαρίας) je bila tema Vizantijskog carstva koja je postojala u periodu od 1018. do 1185. godine.
Vizantijska vlast nad Bugarskom započeta je posle pada Samuilovog carstva i Diogenovog osvajanja Bugarskog Srema, a završena je ustankom Asena i Petra i stvaranjem Drugog bugarskog carstva.[1]
Istorija teme podeljena je na dva dela: do obnove dinastije Komnina (1019—1081) i nakon obnove (1081—1185).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Nastanak[uredi | uredi izvor]
Vizantijsko osvajanje Prvog bugarskog carstva od Vizantije trajalo je pola veka. Poslednji vladar Prvog bugarskog carstva, Jovan Vladislav, pao je 1018. godine pod zidinama Drača. Njegova udovica je pokorno dočekala vizantijskog cara na kapijama Ohrida. Mali broj oblasnih gospodara pružao je otpor Vasiliju; većina mu je otvarala kapije. Vasilije je dostojanstvenike koji su prešli na njegovu stranu velikodušno nagrađivao. Hrvatska plemena mirno su priznala vizantijsku vrhovnu vlast. Jedino je namesnik Sirmija nakratko pružao otpor Vizantiji. Vlast Vizantijskog carstva ponovo je posle više vekova obuhvatala Balkan do Dunava.
Novoosvojene oblasti podeljene su na teme. Obrazovane su dve velike teme: Paristrion (Paraduhavon, sa sedištem u Silistriji) i Bugarska (nekadašnja oblast Samulovog carstva bez starih bugarskih teritorija; sedište u Skoplju). Verovatno je postojala i tema Sirmij (sa centrom najpre u Sirmiju, a kasnije u Beogradu).
Samuilo je prilikom stvaranja svog carstva zasnovao i patrijaršiju u Ohridu. Carstvo i patrijaršija su tada smatrani najvišim mestima u hijerarhiji država. Poslednji patrijarh Ohrida bio je Jovan (1015-1019). Vasilije po reokupaciji Balkana nije ukinuo ohridsku crkvu već je patrijaršiju spustio na rang arhiepiskopije. Nova Ohridska arhiepiskopija zadržala je viši rang od ostalih vizantijskih arhiepiskopija. Arhiepiskop je bio podređen caru, a ne patrijarhu. Car je i postavljao arhiepiskope. Time je car kontrolisao crkvu koja je okupljala najveći deo Južnih Slovena. Jovan je ostao na čelu ohridske crkve (do 1037). Tokom pontifikata sledećeg arhiepiskopa Lava počinje epoha postepenog, ali brzog, greciziranja arhiepiskopije. Vasilije je Ohridskoj arhiepiskopiji izdao tri povelje. Prvom je odredio koje episkopije ulaze u njen sastav. Spisak je kasnije dopunjen drugim dvema poveljama. Jurisdikcija arhiepiskopije protezala se od Dunava do Tesalije i od planine Rile do Jadranskog mora. Episkopija je bilo 31, a srpskih 6 (Niš, Braničevo, Beograd, Tramon , Prizren i Lipljan). Kasnije je drugom poveljom cara Vasilija dodata i episkopija Ras.
Uprkos mekoj politici nametanja vizantijske vladavine nad Bugarima, ustanci Bugara protiv nove vlade smenjivali su se jedan za drugim — Ustanak Petra Deljana, Ustanak u Tesaliji (kojim je rukovodio Nikulica Delfina), Ustanak Đorđa Vojteha, Ustanak u Paristrionu, pobuna Dobromira u Mesembriji i Leke u Sredecu (1079).[2]
Ustanak Petra Odeljana[uredi | uredi izvor]
.svg)
Nakon reokupacije Balkanskog poluostrva, Vasilije je sproveo fiskalne mere sa ciljem da olakša nov režim stanovništvu osvojenih krajeva. Doneo je odluku da se državni nameti ne sakupljaju u novcu, kao u ostalim delovima carstva, već u naturi: za svaki par volova davao se po modij žita, modij prosa i vrč vina. Jedva nekoliko godina nakon njegove smrti Carstvo je zapalo u krizu te je potreba za novcem postala sve veća. Centralne vlasti odlučile su da uvedu porez u novcu. Fiskalno breme postalo je teško za stanovništvo, a rezultat su česti ustanci.
Ustanak je izbio 1040. godine u Beogradu i u oblasti Morave. Na njegovo čelo stao je Petar Odeljan koji se izdavao za Samuilovog unuka tj. sina Gavrila Radomira. Za kratko vreme ustanak je zahvatio Niš i Serdiku. Stanovništvo je bilo nezadovoljno uvođenjem dažbina u novcu i zloupotrebama činovnika. U Makedoniji se Odeljanu pokušao suprotstaviti strateg gračke teme Vasilije Sinadin, ali je on tokom ustanka svrgnut i zbačen sa položaja. Novi strateg bio je ozloglašen među lokalnim stanovništvom koje se, na vest da je on unapređen u stratega Drača, diglo na ustanak. Vođstvo je preuzeo Sloven Tihomir koga su ustanici izvikali za cara. Ustanak je sada imao dvojicu vođa. Odeljan je osvojio Drač, napadao Solun i prodirao u Grčku. Na jednom sastanku Odeljan je digao ustanike protiv Tihomira koji je kamenovan. Odeljan je postao jedini vođa ustanka, ali samo nakratko. Početkom septembra 1040. godine ustanku se priključio sin Jovana Vladislava, Alusijan, dotadašnji namesnik u Jermeniji. Kao Samuilov potomak, Alusijan je dobio položaj Odeljanovog savladara. Posle neuspele opsade Soluna mučki je oslepeo Odeljana i pribegao Vizantincima. Ustanak je posle toga brzo ugušen.
Ustanak Đorđa Vojteha[uredi | uredi izvor]
Nakon velikog poraza Vizantije kod Mancikerta u Makedoniji se počeo pripremati ustanak izazvan fiskalnom politikom logoteta Nićiforice. Glavni izvor za ustanak iz 1072. godine jeste anonimni Skiličin nastavljač. Ustanici su za vođu izabrali Mihailovog sina Konstantina Bodina jer je bio kraljevskog roda. Samuilovi potomci već su iščezli ili su bili nepoželjni zbog iskustva iz 1041. godine. Mihailo je poslao i 300 vojnika pod vojskovođom Petrilom u Prizren gde su se okupljale vođe pokreta, uključujući i Đorđa Vojteha iz Skoplja, najuglednijeg među ustanicima. Bodin je početkom jeseni 1072. godine proglašen za cara pod imenom Petar. Strateg Bugarske krenuo je da uguši ustanak, ali je u međuvremenu smenjen. Novi namesnik pretrpeo je poraz u kome je izgubio život. Ustanici zauzimaju Skoplje nakon čega se dele u dve skupine. Bodin je krenuo prema Nišu, a Petrilo prema jugu zauzimajući Ohrid i Devol. Napao je Kostur, ali je u napadu poražen te se morao spasiti bekstvom u Duklju kod Mihaila. Bodin je za to vreme postizao uspehe u Nišu, ali je Vojteh predao Skoplje Vizantincima uz garancije da mu se neće ništa desiti. Bodina je pozvao da napadne Skoplje. Bila je zima i Bodin je na Kosovo stigao po snegu. Vizantinci su mu pošli u susret i teško ga porazili kod mesta Pauni. Bodin je zarobljen i poslat u manastir Svetog Sergija odakle je prebačen u Antiohiju. Mihailo ga je oslobodio potplativši mletačke trgovce. Sve to je poljuljalo Mihailov položaj, ali posle 1072. godine nema podataka o njegovom odnosu sa Vizantijom.
Bugarska u 12. veku[uredi | uredi izvor]
Po dolasku Komnina na vlast, bugarski ustanci su se stišali. Razlog za to je integracija stare bugarske aristokratije u vladavinu carstva, što se može suditi prema spisima Ane Komnene o njenoj baki Mariji Bugarskoj u Aleksijadi.
Krajem 11. veka Bugarska je postala poprište sukoba između Vizantijskog carstva sa jedne i Normana sa druge strane. Robert Gviskard je pustošio vizantijske oblasti na Balkanu sve do svoje smrti 1085. godine. Njegov sin, Boemund Tarentski, takođe vodi ratove protiv cara Aleksija Komnina. Krstaši Prvog (1096-97) i Drugog (1146-47) krstaškog rata pustoše Bugarsku. Najpogubniji su bili pohodi Pečenega i Kumana. Normani 1185. godine ponovo opsedaju Drač. Konačno, u ustanku Jovana Asena i Petra IV stvoreno je Drugo bugarsko carstvo, a padom Carigrada 1204. godine okončana je vizantijska vlast u Bugarskoj.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Komatina, Predrag (2012). „Pojam Bugarske u XI i XII veku i teritorija Ohridske arhiepiskopije”. Vizantijski svet na Balkanu (PDF). 1. Beograd: Vizantološki institu SANU. str. 41—56.
- Krsmanović, Bojana (2012). „O odnosu upravne i crkvene organizacije na području Ohridske arhiepiskopije”. Vizantijski svet na Balkanu (PDF). 1. Beograd: Vizantološki institu SANU. str. 17—39.
- Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179.
- Novaković, Stojan (1908). „Ohridska arhiepiskopija u početku XI veka” (PDF). Glas SKA. 76: 1—62.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1966). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 3. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Ostrogorski, Georgije (1970). Vizantija i Sloveni. Beograd: Prosveta.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
- ^ History of the Bulgarian state in the Middle Ages. Volume II. Bulgaria under Byzantine rule (1018-1187) by Vasil Zlatarski
- ^ A world history of tax rebellions: an encyclopedia of tax rebels, revolts, and riots from antiquity to the present, David F. Burg, Taylor & Francis, 2004, ISBN 0-415-92498-7, pp. 74–75.