Mitropolit dabrobosanski Atanasije
| Atanasije Ljubojević | |
|---|---|
 Mitropolit Atanasije Ljubojević | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1635 |
| Mesto rođenja | Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 1712. |
| Mesto smrti | Habzburška monarhija |
| Vladika | |
| Godine | 1681—1712 |
Atanasije Ljubojević ili Ljubović (oko 1635 — 1712) je bio srpski pravoslavni mitropolit dabrobosanski (od 1681. godine), a potom i vladika pravoslavnih Srba na mletačkim područjima u dalmatinskom zaleđu i habzburškim područjima u Gornjoj Krajini.[1] U istoriji je zabeležen kao jedini eparhijski arhijerej iz vremena obnovljene Srpske patrijaršije (1557-1766) koji je eparhijsku službu obavljao i pod turskom i pod mletačkom i pod habzburškom vlašću.
Srpski vladika u Bosni pod Turcima[uredi | uredi izvor]
Ljubojević potiče iz Sarajeva, odakle je bio rodom.[2] Nakon smrti dabrobosanskog mitropolita Hristofora Pivljanina (1681), srpski patrijarh Arsenije III je postavio Atanasija Ljubojevića za novog dabrobosanskog mitropolita sa sedištem u drevnom dabarskom manastiru Svetog Nikole u Banji na Limu. Mitropolitov položaj pred državnim vlastima je ozvaničen beratom turskog sultana Mehmeda IV (1682). Tokom prvih godina službe, mitropolit je upravljao celokupnim područjem Dabrobosanske eparhije, koje se prostiralo od donjeg Polimlja, preko središnjih bosanskih oblasti, do Cetine, Bukovice, Like, Krbave, Pounja i Zrinopolja na krajnjem zapadu eparhijskog područja.[3] Redovno je pohodio parohiju u Sarajevu. Eparhijanima je upućivao pisma i poslanice u kojima je ukazivao na potrebu budnog čuvanja pravoverne vere.
Tursko nasilje nad pravoslavnim hrišćanima i crkvenim ustanovama na području Polimlja tokom Bečkog rata (1683-1699) navelo je mitropolita da napusti katedralni manastir Banju (1688). Zajedno sa srodnicima i delom monaštva iz dabarskih manastira prešao je na zapadna područja Dabrobosanske eparhije, koja su tokom ratnih godina potpala pod mletačku i habzburšku vlast. Na ovim područjima nastavio je da obavlja službu eparhijskog arhijereja. Ostao je privržen patrijarhu Arseniju III od koga je dobio prepise prvih privilegija, darovanih srpskom narodu 1690. i 1691. godine od cara Leopolda I.
Srpski vladika u mletačkoj Dalmaciji[uredi | uredi izvor]
Tokom prvih godina nakon odlaska iz turske Bosne, težište mitropolitove službe bilo je na području mletačke Dalmacije.[3] Po dolasku u dalmatinsko zaleđe, uredio je arhijerejsko boravište pri hramu Svetog Nikole u Kuli Atlagića. Pred mletačkim vlastima u Dalmaciji istupao je uz pozivanje na srpske privilegije (1692). Uživao je podršku pravoslavnog sveštenstva i narodnih prvaka, koji su se (1693) na čelu sa serdarom Zavišom Jankovićem zauzeli za ozvaničenje mitropolitovog položaja pred mletačkim vlastima. Pošto nisu želeli da dopuste da mletačka državna vlast ozvaniči mitropolitov položaj, rimokatolički biskupi i ostali protivnici srpske jerarhije i pravoslavne vere iskoristili su mitropolitove povremene prelaske na susedno habzburško područje Like i Krbave da ga pred mletačkim vlastima optuže za učešće u iseljavanju stanovništva. Na podsticaj tadašnjeg nuncija u Veneciji i njegovih saradnika u Dalmaciji, mletačke vlasti su zauzele neprijateljski stav prema mitropolitu, koji je potom morao da se preseli na susedna habzburška područja.
Srpski vladika u habzburškoj Krajini[uredi | uredi izvor]
Nakon prelaska na područje Like i Krbave, pristupio je (1695) uređenju novog arhijerejskog boravišta u ličkom selu Metku. Posećivao je i pravoslavne Srbe na području Zrinopolja, na kojem je osnovan manastir Komogovina. Na temelju srpskih povlastica i ranije pripadnosti tog područja kraljevini Slavoniji, od bana Adama Baćanjija je (1696) dobio potvrdu verskog starešinstva nad pravoslavnim narodom i sveštenstvom na području novih krajina između reka Kupe i Une.[4] Sastajao se i sa srpskim patrijarhom Arsenijem (1698), kome je ostao trajno privržen.
Tokom ratnih i poratnih godina uspeo je da očuva eparhijski poredak na područjima Zrinopolja, Like i Krbave, što je navelo srpskog patrijarha Arsenija III da eparhijsku nadležnost vladike Atanasija proširi i na predratno područje Karlovačkog generalata. Time je dovrešeno stvaranje jedinstvene eparhije na području Gornje Krajine. Nova eparhija je obuhvatala Karlovački generalat sa Likom i Krbavom i novom krajinom između Kupe i Une, sa tri glavna duhovna središta u manastirima Komogovini, Gomirju i Metku.
Protivnici srpske jerarhije i pravoslavne vere su tokom ratnih i poratnih godina u nekoliko navrata pokušali da osujete delatnost ovog srpskog arhijereja na habzburškim područjima, ali u tome nisu uspeli, pošto je vladika Atanasije uživao veliki ugled kod pravoslavnog sveštenstva i naroda. Nakon smrti patrijarha Arsenija III (1706), vladika je nastavio da se zalaže za očuvanje crkvenog i narodnog jedinstva svih pravoslavnih Srba u habzburškim zemljama. Uprkos prvobitnom protivljenju državnih vlasti, vladika Atanasije je zajedno sa ostalim predstavnicima pravoslavnih Srba iz Gornje Krajine uspeo da se uključi u rad Krušedolskog sabora (1708), na kojem je bilo odbranjeno crkveno i narodno jedinstvo pravoslavnih Srba u habzburškim zemljama.[5]
Iako je nakon sabora od državnih vlasti zatražena potvrda vladičine nadležnosti na celokupnom području Gornje Krajine, car Jozef I mu je priznao nadležnost samo na područjima Zrinopolja, Like i Krbave (1708). Time je bio doveden u pitanje budući opstanak jedinstvene eparhije. Nakon vladičine smrti (1712), na crkveno-narodnom saboru koji je održan 1713. godine u Sremskim Karlovcima doneta je odluka da se na području Gornje Krajine pored eparhije koja je obuhvatala Zrinopolje, Liku i Krbavu stvori i posebna eparhija, koja je obuhvatala predratno podruje Karlovačkog generalata. Za vladičinog naslednika u prvoj, Kostajničkoj eparhiji tada je izabran Dionisije Ugarković, a za naslednika u drugoj, Gornjokarlovačkoj eparhiji izabran je Danilo Ljubotina.[6]
Pretpostavlja se da je vladika umro u manastiru Komogovini, gde je verovatno i sahranjen.[7] Zbog nesporazuma oko zaostavštine, srpski patrijarh Mojsije Rajović je posmrtno izopštio vladiku Atanasija, ali ova odluka je nedugo potom (1714) saborno opozvana i poništena od samog patrijarha, pošto su sva sporna pitanja u međuvremenu rešena zaslugom krušedolskog mitropolita Vićentija Popovića.
Mitropolit Atanasije Ljubojević je bio jedan od najzaslužnijih srpskih arhijereja iz ranog novovekovnog razdoblja. Uspeh njegove pastirske službe na raznim područjima koja su bila pod turskom, mletačkom i habzburškom vlašću predstavlja trajno svedočanstvo o narodnom jedinstvu pravoslavnih Srba na Zapadnim stranama obnovljene Srpske patrijaršije (1557-1766).
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Mitropolija dabrobosanska
- Istorija Mitropolije dabrobosanske
- Eparhija dalmatinska
- Eparhija gornjokarlovačka
- Eparhija kostajnička
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vuković 1996, str. 39-40.
- ^ "Gajret", kalendar za 1940, Beograd 1940.
- ^ a b Vuković 1996, str. 39.
- ^ Grbić 1891, str. 234-245.
- ^ Vuković 1996, str. 40.
- ^ Grbić 1891, str. 257-272.
- ^ Grbić 1893, str. 3-4.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Grbić, Manojlo (1891). Karlovačko vladičanstvo. knj. 1. Karlovac.
- Grbić, Manojlo (1893). Karlovačko vladičanstvo. knj. 3. Karlovac.
- Vladislav Skarić, Srpski pravoslavni narod i crkva u Sarajevu u 17. i 18. vijeku, Sarajevo 1928.
- Radeka, Milan (1963). Srbi i pravoslavlje Gornje Krajine. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnog sveštenstva.
- Radeka, Milan (1975). Gornja Krajina ili Karlovačko vladičanstvo. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnih sveštenika.
- Mile Bogović, Katolička crkva i pravoslavlje u Dalmaciji za vrijeme mletačke vladavine, Zagreb 1982.
- Istorija srpskog naroda, knj. 4, sv. 1, Beograd 1986.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Evro, Unireks, Kalenić.
- Dabić, Vojin S. (1984). Banska krajina (1688-1751): Prilog istoriji srpskog i hrvatskog naroda i krajiškog uređenja u Baniji. Beograd-Zagreb: Istorijski institut & Prosvjeta.
- Puzović, Predrag (2004). Srpska pravoslavna eparhija dabro-bosanska: Šematizam. Srbinje: Duhovna akademija Sv. Vasilija Ostroškog.
- Dabić, Vojin S. (2000). Vojna krajina: Karlovački generalat (1530-1746). Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- Zlatko Kudelić, Marčanska biskupija: Habsburgovci, pravoslavlje i crkvena unija u Hrvatsko-slavonskoj vojnoj krajini (1611-1755), Zagreb 2007.
- Milan D. Pavlović, Ljubojević Atanasije, Srpski biografski rečnik, knj. 5, Novi Sad 2011.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mitropolija dabrobosanska: Atanasije Ljubojević
- Eparhija gornjokarlovačka: Atanasije Ljubojević
- Dušan Kašić: Manastir Komogovina
