Prvi kosovski korpus JVuO
| Prvi kosovski korpus JVuO | |
|---|---|
 kapetan Vojislav Dragović, major Blažo Brajović, Krsto Đurović | |
| Postojanje | 1942—1945. |
| Zemlja | Jugoslavija u ratu 1941—1945. |
| Jačina | 700 (brojno stanje 1943) |
| Komandanti | |
| Komandant | kapetan Blagota Bošković do 19. septembra 1942. |
| Komandant 2 | kapetan Jovan Miladinović do jula 1943. |
| Komandant 3 | major Blaža Brajević od jula 1943. |
Prvi kosovski korpus (Gorski štab 127) bio je korpus Jugoslovenske vojske u Otadžbini koji je obuhvatao srez Lab, Gračanica, Gnjilane, Šarplanina, Nerodimlje i Kačanik tokom Drugog svjetskog rata. Komandant korpusa bio je kapetan Blagota Bošković. Brojno stanje korpusa bilo je oko 700 boraca, 1943. godine.[1]
Štab korpusa se nalazio u Gornjoj Jablanici, jer nije mogao da se održi na svojoj teritoriji. Korpus je kasnije delovao i na Kosovu i Metohiji.[2]
Prvi kosovski korpus krajem oktobra 1942. godine dobio uputstvo od nadređenih da izda svoj list Vidovdan. Planirano je da njegovi primerci budu rasturani u okolini Lipljana, kao i na potezu Kosovo Polje – Podujevo.[3]
Brigade
[uredi | uredi izvor]- Gračanička (komandant kapetan Vojislav Dragović, poginuo u Bosni 1945)
- Nerodimska (komandant p. por. Petar Trkulja; komandant sreza jerej Dragoljub Kujundžić, ubijen od partizana novembra 1942. godine, pomoćnik komandanta sreza sveštenik Miloš Vujošević)
- Labska (komandant poručnik Danilo Golubović)
- Šarplaninska (komandant p.por. Nikola Mrvaljević)
Oružje i oprema
[uredi | uredi izvor]Pripadnici JVuO na Kosovu i Metohiji su umesto uniformi najčešće nosili delove seljačke odeće, mada je bilo i onih koji su na sebi imali uniforme jugoslovenske vojske. Na glavi su nosili najčešće šajkače, šubare ili kape jugoslovenske vojske. Na njima su se nalazile kokarde raznih tipova, ali treba istaći da veliki broj pripadnika korpusa na svojim kapama nije imao nikakvo obeležje.[3]
Prvi kosovski korpus je imao problem sa naoružanjem, kao i većina jedinica JVuO. Osim što je naoružanje bilo dosta niske upotrebne vrednosti, dodatne poteškoće proisticale su i iz raznorodnosti njegovih tipova i kalibara. Za značajan broj pušaka nije bilo dovoljno municije, a o tome kolika je oskudica u naoružanju bila svedoči podatak da su neki pripadnici JVuO na prostoru Kosova i Metohije koristili puške još iz perioda Osmanskog carstva. Sa primanjem novog ljudstva, pristizalo je oružje koje je najčešće ostalo od jugoslovenske vojske. Najzastupljenija je bila puška M1924, karabin koji su najčešće koristile jedinice jurišnih (četničkih) odreda Kraljevine Jugoslavije. Dosta su zastupljeni bili i nemački „šmajseri“ (MP 38 i MP 40), koje su najčešće imali komandanti jedinica, kao i automatske puške tipa „Thompson“ i „Sten“, dobijene od zapadnih saveznika. Slična je situacija bila i kada se radilo o puškomitraljezima. Bilo je nekoliko čehoslovačkih puškomitraljeza tipa „brno“ i „zbrojovka“, te nemačkih MG 42 (mašinengever 42), poznatijih kao „šarac“, kao i nekoliko holandskih puškomitraljeza. Od pojedinačnog „lakog naoružanja“ zastupljeni su bili pištolji raznih tipova, bombe i bajoneti. Stalno snabdevanje naoružanjem, municijom i ostalim ratnim materijalom vršeno je najčešće preko ratnog plena, ali je bilo situacija da se nabavljalo kupovinom na crnoj berzi, vezama s policijskim i vojnim jedinicama vlade Milana Nedića.[4]
Vatreno oružje
[uredi | uredi izvor]| Slika | Oružje | Čaura | Zemlja porekla | Napomena | |
|---|---|---|---|---|---|
| Puške | |||||
|
M1924 | 7,92 x 57 mm |  Kraljevina Jugoslavija
|
||
| Automatske puške | |||||
|
MP 40 | 9h19 mm |  Nacistička Nemačka
|
||
|
Tompson | 11.43×23 mm |  Sjedinjene Države
|
||
|
Sten | 9×19 mm parabelum |  Ujedinjeno Kraljevstvo
|
||
| Mitraljezi | |||||
|
ZB Vz. 26 | 7,92 x 57 mm |  Čehoslovačka
|
||
|
MG 42 | 7,92 x 57 mm | Nacistička Nemačka
|
||
Istorija
[uredi | uredi izvor]U početnoj fazi formiranja četničkih ustaničkih grupa nije bilo nikakve ozbiljnije razlike između onih koje su inklinirale prema Dragoljubu Mihailoviću i onih koje su pripadale Kosti Milovanoviću Pećancu. I jednom i drugom krilu pristupali su uglavnom pojedinci iz aktivnog ili rezervnog sastava jugoslovenske vojske, svih rangova i činova, žandarmi, političari, činovnici raznih profesija i zanimanja, seoski domaćini, učitelji, studenti, đaci i drugi. Polarizacija između ova dva krila ustaničkih formacija nastala je krajem avgusta 1941. godine, kada je Pećanac „legalizovao“ svoje odrede u vladi generala Milana Nedića i otpočeo kolaboraciju sa nemačkim okupacionim vlastima, dok je Dragoljub Mihailović zadržao neprijateljski stav prema Nemcima. Od tog momenta četnici Koste Pećanca stekli su status „legalnih“ četnika i ostvarivali su pravo na mesečne plate dok su ustanici Dragoljuba Mihailovića ostali borbena gerila. Otvorena kolaboracija Koste Pećanca sa nemačkim okupatorom ubrzo je dovela do njegovog sukoba sa Mihailovićem.[5]
Jugoslovenska vojska u Otadžbini (JVuO) tokom prve ratne godine na prostoru Kosova i Metohije zvanično nije imala nijednu vojnu formaciju koja je organizacijski pripadala njenoj Vrhovnoj komandi. Tek pošto se četnička organizacija na ovim prostorima konsolidovala pod kontrolom Koste Milovanovića Pećanca, Dragoljub Mihailović angažuje svoje izaslanike da rade na formiranju gerile koja bi bila pod komandom JVuO. Iako je do formiranja organizovanih jedinica JVuO došlo kasnije, kapetan Vojislav Lukačević stigao je u okolinu Prištine još jula 1941. godine, kao izaslanik pukovnika Dragoljuba Mihailovića, sa zadatkom da organizuje otpor okupatorima i arbanaškim kvinsliškim formacijama. On je u okolini Gračanice organizovao sastanak s viđenijim kosovsko-metohijskim Srbima, koji su bili raspoloženi za pridruživanje Ravnogorskom pokretu. Sastanku su prisustvovali dr Nikola Radojević, lekar iz Prištine, kapetani Živojin (Žika) Marković i Lazar Milosavljević, kao i Mihailo Popović. Kasnije je održan i prošireni večernji sastanak, kome su prisustvovali dr Gedeon Alković, pop Radule Božović, dr Todor Cvetković, narodni poslanik Zaharije Joksimović, Toma Zdravković, Todor Marković, Bogdan Radević, Gavrilo i Živko Rajević i učiteljica Vera Rajević. Na sastanku je odlučeno da se obrazuje Ravnogorski kosovsko-metohijski komitet, za čijeg je predsednika jednoglasno izabran dr Nikola Radojević. Kapetan Žika Marković primio se dužnosti vojnog organizatora. Kasnije je na dr Nikolu Radojevića izvršen atentat, a njegovo mesto predsednika Ravnogorskog kosovsko-metohijskog komiteta preuzeo je Momčilo Nešić, prota iz Kosovske Mitrovice, koji je tragično okončao život nakon strašnog mučenja od strane Nemaca, posle hapšenja koje je usledilo posle saznanja okupatora o njegovoj ulozi u pokretu otpora.[6]
Aprila 1942. godine Vrhovna komanda JVuO vraća natrag na Kosovo i Metohiju kapetana Jovana Miladinovića, s položaja načelnika štaba Javorskog korpusa. Još pre toga, Vrhovna komanda JVuO dobila je izveštaj Ratka Popovića o terenskom razgraničenju Kosovsko-metohijske oblasti i Arbanasima koji su bili projugoslovenski orijentisani. Ratko Popović je marta 1942. godine tajno obilazio sve krajeve Kosova i Metohije, pa se preko Javora vratio u Vrhovnu komandu, gde je podneo izveštaj o stanju na terenu. Vezu u Kosovskoj Mitrovici poverio je kapetanu Miodragu Popoviću, koji je bio njegov prijatelj. Određeno je da kapetan prve klase Blagota Bošković pomogne kapetanu Jovanu Miladinoviću u formiranju Prvog kosovskog korpusa. Nedugo zatim, korpus je formiran. Iako je zvanično bio komandant Kosovskog korpusa (tada se zvao samo Kosovski, a ne Prvi kosovski korpus, jer Drugi kosovski korpus još nije bio formiran), kapetan Jovan Miladinović je još jeseni 1942. godine napustio teritoriju Kosova i Metohije zajedno s grupom aktivnih i rezervnih oficira, od kojih su se neki kasnije vratili na ovaj prostor. I pored toga, on je ostao komandant ove vojne jedinice sve do svoje pogibije, 9. juna 1943. godine.[2]
Specifičan zadatak pripadnika JVuO na ovom prostoru predstavljalo je sprečavanje izgona Srba sa Kosova i Metohije, njihovo organizovanje i pomaganje. Do polovine 1943. godine svi srezovi imali su svoje komandante, a određeni su i ljudi čiji je zadatak bio prihvatanje i opremanje izbeglih. To nije bio nimalo lak zadatak, jer su i sami pripadnici Prvog i Drugog kosovskog korpusa oskudevali u sredstvima za najosnovnije životne potrebe. Uslovi za delovanje JVuO na Kosovu i Metohiji bili su otežani zbog velikog prisustva okupatorskih i kvislinških snaga, kao i zbog permanentnog nasilja koje se sprovodilo nad srpskim stanovništvom. Zarad ublažavanja takvog stanja pokušavani su pregovori s arbanaškim prvacima, ali nije dolazilo ni do kakvog pomaka, jer nije bilo nikakvih dodirnih i zajedničkih tačaka. Na vrlo osetljivom, po mnogo čemu specifičnom prostoru Kosova i Metohije, pripadnici JVuO imali su veliku odgovornost. Čuvali su nevidljivu demarkacionu liniju na Ceranjskoj reci, branili srpska sela od raznih arbanaških naoružanih formacija (žandarmerija, vulnetari, „Crna ruka“ (alb. Dora ë zeze), balisti), često se sukobljavajući s njima, dok su do polovine 1944. godine izbegavali borbe s Nemcima, kako zbog nemačke prednosti u opremi i naoružanju, tako i njihove poznate komande „100 Srba za svakog ubijenog Nemca i 50 za svakog ranjenog“. Za svoje neprijatelje smatrali su okupatorske trupe (nemačke, italijanske, bugarske), sve naoružane arbanaške formacije, komuniste i saradnike okupatora (ljotićevci, nedićevci, četnici Koste Pećanca).[7]
Komanda Drugog kosovskog korpusa slala je delegaciju istaknutih članova kosovsko-metohijske ravnogorske organizacije u Vrhovni štab JVuO s predlogom da Kosovo, Metohija, Kolašin, Drenica i Ibar dobiju svog predstavnika u Centralnom nacionalnom komitetu. Delegacija se vratila „prijatno impresionirana prijemom“ i razumevanjem generala Mihailovića za njihov položaj. Više puta je preko srpskih narodnih predstavnika od Vrhovnog štaba JVuO zahtevano spajanje Prvog i Drugog kosovskog korpusa u jednu objedinjenu, moćnu jedinicu, koja bi se zvala Korpus osvetnika Kosova. To se, međutim, ipak nije desilo.[8]
Kralja Petra II Karađorđevića je 25. avgusta 1944. godine uputio javni proglas, kojim se ukida Vrhovna komanda JVuO i priznaje NOVJ i POJ sa Josipom Brozom Titom na čelu, pod čiju su se komandu morali staviti i pripadnici JVuO. Na osnovu ovoga, već sledećeg dana Glavni štab NOVJ i POJ za Srbiju izdao je svoj proglas kojim su pozvani svi pripadnici pokreta generala Mihailovića da pristupe u NOVJ, osporavajući pravo Vrhovnoj komandi JVuO da vrši mobilizaciju. To je bio jedan od presudnih udaraca JVuO, posle kojeg ona više nije mogla da se oporavi.[9]
Prvi kosovski korpus je u jesen 1944. krenuo je put Bosanske golgote, gde je većim delom stradao.[10]Sudbinu Ravnogorskog pokreta otpora definitivno je zapečatio prodor Crvene armije u Srbiju. Bilo je jasno da njen dolazak znači pobedu partizanskih, odnosno poraz ravnogorskih snaga. U proleće 1945. godine kosovsko-metohijski ogranak Ravnogorskog pokreta nalazio se u poraznom stanju. Njegovi pripadnici bili su u potpunoj defanzivi, konstantno gonjeni od strane partizanskih jedinica.[11]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]- Spisak jedinica JVuO
- Jugoslovenska vojska u otadžbini
- Drugi svetski rat u Jugoslaviji
- Drugi kosovski korpus JVuO
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Miloslav (2013-03-22). „Formacija Jugoslovenske vojske krajem 1943. godine”. Četnici Draža Mihailović Nikola Kalabić Pogledi (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-09-03.
- ^ a b Aleksić 2016, str. 162.
- ^ a b Aleksić 2016, str. 168.
- ^ Aleksić 2016, str. 167–168.
- ^ Aleksić 2016, str. 160.
- ^ Aleksić 2016, str. 161.
- ^ Aleksić 2016, str. 165–167.
- ^ Aleksić 2016, str. 169–170.
- ^ Aleksić 2016, str. 172–173.
- ^ Miloslav (2024-06-11). „Kosovski četnici”. Četnici Draža Mihailović Nikola Kalabić Pogledi (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-09-03.
- ^ Aleksić 2016, str. 173.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Aleksić, Jovan J. (2016). „Osnivanje, organizaciona struktura i elementarne karakteristike Jugoslovenske vojske u Otadžbini na prostoru Kosova i Metohije” (na jeziku: srpski). Kosovska Mitrovica. str. 155—178. ISBN 978-86-6349-072-7.
