Trockizam

Trockizam je naziv za marksističku teoriju prema tumačenju ruskog revolucionara Lava Trockoga, koja je po njemu dobila ime. Trocki je sebe smatrao ortodoksnim marksistom i boljševikom-lenjinistom, te je podržavao uspostavu avangardne partije radničke klase. Njegovi su se politički stavovi značajno razlikovali od staljinističkih, pre svega u insistiranju na permanentnoj revoluciji nasuprot konceptu socijalizma u jednoj zemlji, za kojeg je smatrao da predstavlja odstupanje od proleterskog internacionalizma, kao i u verovanju da autentična diktatura proletarijata mora da se temelji na samoemancipaciji radničke klase i masovnoj demokratiji, a nasuprot jačanju nikome odgovorne birokratije koja se razvila u SSSR-u posle Lenjinove smrti.

Trocki, koji je za vreme ruske revolucije bio ideološki i lično blizak Lenjinu, igrao je važnu ulogu u tim događajima, pa se ponekad naziva su-vođom revolucije. Svoje viđenje zvanične marksističko-lenjinističke ideologije je počeo da formuliše 1920-ih nakon Lenjinove smrti, ali je zbog toga došao u sukob s drugim partijskim i revolucionarnim vođama, od kojih je najjači postao Staljin. Ti su sukobi svoju eskalaciju dobili kada je Trocki izbačen iz KPSS, a njegovi stavovi zvanično zabranjeni u SSSR-u. Trocki je otišao u egzil, ali je zahvaljujući ugledu stečenom u revoluciji i građanskom ratu zadržao deo sledbenika, pogotovo u inostranstvu, gde je ponekad dolazilo do raskola komunističkih partija na pravoverne staljinističke i trockističke frakcije.

Potonje su od 1938. godine počele da se organizuju u Četvrtu internacionalu; u međuvremenu je raskol između trockista i staljinista dobio i svoju nasilnu komponentu. Trocki je u SSSR-u proglašen narodnim neprijateljem, a navodna trockistička subverzija je 1936. godine postala povodom za Veliku čistku, kao i krvavi obračun pro-sovjetskih vlasti španske Republike sa trockističkim revolucionarima iz stranke POUM koji je značajno doprineo njenom porazu u građanskom ratu. Ubistvo Lava Trockog 1940. godine, kao i Drugi svetski rat su doveli do marginalizacije Četvrte internacionale, i njenom raspadu na nekoliko suprotstavljenih grupa.

Iako je trockizam dugo vremena bio marginalizovan, sa vremenom su ponovno počele da se pojavljuju relativno značajne trockističke grupe i pokreti, pre svega krajem 1960-ih u okviru radikalnih pokreta tzv. Nove levice, a posle završetka Hladnog rata je trockizam kod mnogih radikalnih levičara preuzeo mesto kompromitovane i odbačene komunističke ideologije sovjetskog tipa.

Vidi još

• Permanentna revolucija
• Svetska revolucija

Dodatna literatura

• Alex Callinicos. Trotskyism (Concepts in Social Thought) University of Minnesota Press, 1990.
• Belden Fields. Trotskyism and Maoism: Theory and Practice in France and the United States Praeger Publishers, 1989.
• Alfred Rosmer. Trotsky and the Origins of Trotskyism. Republished by Francis Boutle Publishers, now out of print.
• Cliff Slaughter. Trotskyism Versus Revisionism: A Documentary History (multivolume work, now out of print).
• David North In Defense of Leon Trotsky, Mehring Books, 2010.