Crkva Svetog Mihaila kod Stona
| Crkva Svetog Mihaila kod Stona | |
|---|---|
_02.jpg) | |
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | 1080. |
| Mesto | Ston,  Hrvatska |
Crkva Svetog Mihaila kod Stona je drevna crkva, koja se nalazi na području srednjovekovnog grada Stona, na poluostrvu Pelješcu u današnjoj Hrvatskoj. Smatra se zadužbinom srpskog kralja Mihaila Vojislavljevića iz druge polovine 11. veka, a istom vladaru se pripisuje i poznata ktitorska freska iz ovog hrama. Postoje i drugačija tumačenja, koja tim povodima ukazuju i na Mihailovog oca, kneza Stefana Vojislava. Pretpostavlja se da je crkva podignuta ili obnovljena na mestu starije crkvene građevine, koja je mogla biti sedište zahumskog episkopa već u 9. ili 10. veku. Spada u red crkava sa produženom osnovom, a koncipirana je kao jednobrodna crkva, sa kupolom. Najznačajniji je spomenik te vrste na srednjovekovnom srpskom primorju.[1][2][3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Iako je crkva nesumnjivo nastala tokom zahumskog perioda istorije Stona, u nauci ne postoji saglasnost povodom hronologije njenog zasnivanja ili obnavljanja. Tim povodom su iznošene rezličite pretpostavke, koje se kreću u širokom vremenskom rasponu, a fokusirane su prvenstveno na period od 9. do 11. veka. Iako je pretpostavka o kralju Mihailu Vojislavljeviću kao ktitoru šire prihvaćena, pojedini istraživači su ukazali i na neke drugačije mogućnosti za datovanje stonskog hrama. Tim povodom je ukazivano na 10. vek, odnosno na vreme istoimenog humskog kneza Mihaila Viševića, koji je stolovao upravo u Stonu. Na takvo datovanje stonskog hrama ukazivao je srski arheolog Đorđe Janković,[4] a slične zaključke je kasnije formulisala i hrvatska istoričarka umetnosti Ivana Tomas, koja je povodom čuvene ktitorske freske iz te crkve ukazala na mogućnost da na fresci nije prikazan kralj Mihailo, već njegov otac Stefan Vojislav.[5]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Crkva je malih dimenzija sa dužinom od oko 6 metara i širinom od oko 4 metra, ali ima značajnu visinu od oko 7,4 metra.[6]
Freskopis pripada ranoromaničkom slikarstvu i sličan freskopisu koji se može naći u benediktanskim manastirima, ali i sa francuskim freskama iz XII i 13. veka. Srpski istoričar umetnosti Svetozar Radojčić je u freskopisu uočio tematsku sličnost sa delovima „Letopisa Popa Dukljanina”, naročito sa delom o životu Jovana Vladimira (oko 991—1016). Najznačajnija freska u crkvi je svakako ktitorska kompozicija na kojoj je prikazan sam kralj Mihailo sa modelom crkve i kraljevskim vencem zapadnog tipa, što ide u prilog tezi da je potvrdu kraljevskog dostojanstva dobio od pape Grgura VII (1073—1085). Pored freskopisa, crkvu je krasila i bogata kamena ornamentika, koja se danas nalazi u stonskom lapidarijumu.
Ktitorski portret kralja Mihaila u Stonu[uredi | uredi izvor]
Ktitorski portret kralja Mihaila predstavlja jedini sačuvani portret srpskih vladara iz prednemanjićke epohe, a smatra se da je nastao oko 1080. godine. Prema svom stilu, ona predstavlja našu, dalmatinsku, rustičnu interpretaciju ranoromanske italske umetnosti.[7]
Smešten je u maloj niši, koja se nalazi levo od ranijeg ulaza u crkvu, a iznad nje se nalazila još jedna freska, koja je danas samo delimično sačuvana. Na njoj je bio prikazan neko od Apostola ili možda čak sam Hristos, pred kime se nalazi klečeća figura, sa rukama koje su prekrštene preko grudi. Na osnovu sličnih kompozicija iz jermenske umetnosti, pretpostavlja se da je i na ovoj fresci bio prikazan ktitor crkve.[7]
Mihailova figura je okrenuta nalevo i sa obe ruke drži, dosta visoko, model crkve koji pruža ka svetom Mihailu, čija se freska zasigurno nalazila nasuprot kralja, na severnom delu zapadnog zida crkve, pored nekadašnjeg ulaza. Sam model crkve se nalazi gotovo u visini kraljevog lica, kome je okrenuta oltarska apsida modela crkve, dok je njena fasada sa portalom usmerena ka svecu zaštitniku. Kraljev, jasno naglašen, kukasti nos je naslikan iz profila, za razliku od glave, čije su ¾ okrenute ka posmatraču.[7]
Pozadina freske je podeljena u tri zone nejednakih širina, pri čemu je srednja, plave, a spoljne, zelene boje. Kao osnovna nijansa ljudskog tela, upotrebljena je otvoreno smeđa tj. oker boja, dok su konture izvučene crnosmeđom bojom, a na pojedinim mestima su i ojačane potezima rađenim zelenom i belom. Zelena boja je korišćena i na drugim mestima i to u velikoj meri, tako da su jagodice i senke ispod očiju kraljevog lica prikazane njom. Ova povećana upotreba zelene boje tumači se kao naivno podražavanje vizantijskog impresionizma.[7]
Mihailovo lice na fresci je izduženo, sa velikim očima, iznad kojih su naglašene obrve, dok je na čelu naslikana duboko urezana horizontalna bora. Njegov nos je dug, kukastog oblika, a ispod njega se nalaze mala usta. Kosa mu je duža i dopire do potiljka, a proseda je, poput njegove brade. Na glavi nosi kraljevski venac zapadnog tipa, koji se sreće širom srednjovekovne Evrope. Sam venac je cilindričnog oblika, tamnocrvene boje. Gornja strana je ravna i na njoj se, kao ukrasi, nalaze tri mala krsta, dok se na njenoj donjoj strani nalaze dva mala štita, po jedan iza svakog uveta.[7]
Kralj je obučen u dosta kratku tuniku, plavičaste boje. Preko nje ima tamnocrveni plašt koji je kariran kosim smeđim linijama, između kojih se nalaze krstići plave boje. Na nogama ima crno karirane čarape crvene boje i cipele, koje su takođe crvene.
Trokrsni latinski natpis iz Stona[uredi | uredi izvor]
Trokrsni latinski natpis iz Stona, koji je otkriven 1953. godine, takođe se dovodi u vezu sa ovim hramom, iako postoje i drugačija mišljenja o njegovoj prvobitnoj lokaciji i nameni. Pojedini istraživači smatraju da se radi o ktitorskom natpisu kralja Mihaila Vojislavljevića iz druge polovine 11. veka, ali tim povodom postoje i neka znatno drugačija tumačenja.[8][9][10][11][12][13]
Galerija[uredi | uredi izvor]
_06.jpg)
_04.jpg)
_03.jpg)
_01.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Karaman 1928, str. 81-116.
- ^ Zdravković 1960, str. 25-32.
- ^ Babić 2014.
- ^ Janković 2007, str. 122.
- ^ Tomas 2016, str. 41-60.
- ^ Tomas 2016, str. 43.
- ^ a b v g d Radojčić 1934.
- ^ Vlašić 1956, str. 96-98.
- ^ Fiskovć 1960, str. 33-49.
- ^ Vego 1961, str. 61-77.
- ^ Lučić 1962, str. 23-33.
- ^ Ostojić 1962, str. 34-39.
- ^ Babić 1995, str. 15-21.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Babić, Valentina (2014). Freske u crkvi Svetog Mihaila u Stonu (PDF). Beograd: Balkanološki institut.
- Babić, Ivo (1995). „Bilješke o crkvi Sv. Mihajla u Stonu”. Peristil. 38: 15—21.
- Vego, Marko (1961). „Ranosrednjovjekovni latinski natpis iz Stona (Revizija čitanja)”. Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji. 13: 61—77.
- Vlašić, Frano (1956). „Bilješke uz tri stonska spomenika”. Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji. 10: 95—99.
- Zdravković, Ivan M. (1960). „Nacrti preromaničke crkvice sv. Mihajla u Stonu”. Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji. 12: 25—32.
- Janković, Đorđe (2007). Srpsko pomorje od 7. do 10. stoleća (PDF). Beograd: Srpsko arheološko društvo.
- Kalić, Jovanka (1979). „Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja arhiepiskopije 1219. godine”. Sava Nemanjić-sveti Sava: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 27—53.
- Karaman, Ljubo (1928). „Crkvica sv. Mihajla kod Stona”. Vjesnik hrvatskoga arheološkoga društva. 15: 81—116.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Lučić, Josip (1962). „Marginalije uz novopronađeni natpis u Stonu”. Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji. 14: 23—33.
- Ostojić, Ivan (1962). „O Mihajlovom natpisu u Stonu”. Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji. 14: 34—39.
- Radojčić, Svetozar (1934). Portreti srpskih vladara u srednjem veku (1. izd.). Skoplje: Muzej Južne Srbije.
- Tomas, Ivana (2016). „Nova promišljanja o crkvi Sv. Mihajla u Stonu”. Ars Adriatica. 6: 41—60.
- Ćirković, Sima (1981). „Osamostaljivanje i uspon dukljanske države”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 180—196.
- Fiskovć, Cvito (1960). „Ranoromaničke freske u Stonu”. Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji. 12: 33—49.
