Grb Niša
| Grb Niša | |
|---|---|
 | |
| Verzije | |
 Veliki grb Grada Niša | |
| Detalji | |
| Nosilac |  Grad Niš |
| Usvojen | 2000. |
| Čelenka | zlatna bedemska kruna sa 4 merlona, zlatni Hristov monogram iznad |
| Štit | na crvenom bela tvrđava otvorenog ulaza, iznad tvrđave dvoglavi beli orao, ispod plava vijugava traka |
| Držači štita | srpski ustanik sa stegom Srbije, car Konstantin s carskim stegom |
| Postament | tri zelena brežuljka |
| Moto | Ναϊσσός - Niš - Naissus |
Grb grada Niša je simbol, grada Niša, urađen u skladu sa pravilima srpske gradske heraldike i usvojen 2000. godine. U skladu sa tim, grb postoji u tri varijante: Veliki, Srednji, Mali.
Od usvajanja prvog grba Niša pa sve do danas, ovaj grad imao je i grbove i ambleme. Vlasti su se menjale, kao i oblik grba i njegova heraldička vrednoća, ali dva simbola koja su se zadržala na svakom novousvojenom grbu ovog grada bili su Niška tvrđava i reka Nišava.[1]
Izgled grba Grada Niša[uredi | uredi izvor]
- Mali grb grada Niša sastoji se od štita je crvene (gules) osnove, na kojoj se nalazi srebrna (argent) ulazna kapija u tvrđavu sa otvorenim ulazom, što simboliše nišku tvrđavu. Iznad kapije se nalazi dvoglavi beli (argent) orao, a ispod plava (azure) vijugava traka koja predstavlja reku Nišavu.
- Srednji grb predstavlja mali grb sa kruništem koje predstavlja zlatni bedem sa četiri merlona.
- Veliki grb sastoji se od srednjeg grba grada. Iznad zlatnog bedema je simbol alfe i omege, što simboliše antičku istoriju grada. Držači grba su srpski ustanik iz vremena Srpske revolucije i car Konstantin Veliki, rođen u Nišu. Srpski ustanik u rukama nosi steg Srbije sa zlatnim (or) krstom i četiri ocila. Car Konstantin nosi steg sa purpurnom osnovom i dvoglavim belim orlom okružen zlatnim lovorovim vencem. Ispod štita je zeleni postament s 3 brežuljka. Ispred njih je srebrna traka sa natpisom Niš, Naissos i Naissus, što pokazuje pripadnost grada Srbiji u sadašnjosti, i grčko-vizantijskoj i rimskoj sferi uticaja u prošlosti.
Iako je konačan predlog grba Grada Niša rađen i napravljen tako da ispunjava sva pravila srpske heraldike, konačna usvojena verzija grba ima odstupanja od grba koji su predložili heraldičari. Jedan od tih heraldičara bio je i Dragomir Acović, koji kaže da je srpski steg na zastevi pogrešan jer se na njemu nalaze ocila razdvojena krstom, što je zastava Srpske pravoslavne crkve, a ne Republike Srbije. Stoga, grad nikako ne bi smeo da ima takav steg na svom grbu jer Niš nije potčinjen Crkvi, već državi Srbiji.
Ponekad se u javnosti upotrebljava pogrešan grb grada, čak i kod nekih gradskih instituicija. Jedna od čestih pogrešnih predstava grba Grada Niša predstavlja verzija koja na traci, umesto naziva grada na srpskom, grčkom i latinskom jeziku, nosi godine 312. i 1914.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Raskid s evropskom heraldičkom tradicijom tokom turske vladavine bio je previše snažan, tako da teritorijalna heraldika nije zaživela ni u jednoj od srpskih novovekovnih država.[3] Ni ponovno uspostavljanje srpske vlasti nad Nišom i definitivni odlazak Turaka 1878. nisu doneli nikakvu novost u pogledu gradskog grba. U ondašnjoj Kneževini, i kasnije Kraljevini, grbovi naseljenih mesta su nepoznat fenomen. U službenoj upotrebi je grb Kneževine potpuno kompenzovao nedostatak specifičnog gradskog ili opštinskog heraldičkog znamenja. Ovakva situacija je nastala usled shvatanja da su opštinske vlasti — ogranak državne vlasti, a ne zasebni, autonomni entiteti (lokalna samouprava), pa stoga u službenoj korespondenciji i zvaničnim prilikama preuzimaju i koriste državna obeležja, a ne sopstvena.[4][5][6][7][8] Pokušaj formiranja neke vrste znamenja lokalnih autoriteta svodilo se na upotrebu simboličnih ili alegoričnih slika na pečatima magistrata.[7]
Uverenje da opštine treba i zvanično da steknu grb konačno je sazrelo 30-ih godina 20. veka. Razlog ove promene stava bio je pre svega politički i nalazio se u novom društvenom kontekstu u kome se našla municipalna heraldika nakon završetka rata i stvaranja zajedničke južnoslovenske države, kao i dominantnog ideološkog narativa koji je išao uz njega.[9]
Tako, pošto su ulaskom teritorija sa bogatim heraldičkim nasleđem, svešću i razumevanjem za municipalnu heraldiku u sastav nove države (današnja Slovenija, Hrvatska, a.p. Vojvodina), situacija u pogledu heraldike se radikalno promenila i primetan je postao veliki raskorak u odnosu na „pobednički” segment populacije i teritorije. Ovaj raskorak je u drugim sferama društva i te kako postojao i ponajmanje je bio heraldički, ali je u domenu heraldike posebno postao vidljiv. Pošto je ovaj raskorak trebalo prevazići i stvari normatizovati, tako je i sam odnos — za ili protiv municipalnih grbova, viđen kao politički stav i odnos prema samoj ideji ujedinjenja i države kao zajedničke stvari. Stoga je najpre definisanje grba Prestonice Beograda je u ovom periodu nakon rata bio najveći poduhvat u domenu municipalne heraldike.[9] Nakon ovoga, na red će doći i ostala veća mesta na teritoriji predratne Kraljevine Srbije.
U međuperiodu od usvajanja novog ustava u kojem je definisano novo državno znamenje do usvajanja zvaničnog znamenja Beograda (1922—1931), Beograd je nastavio sa istom praksom preuzimanja i korištenja državnih simbola kao svojih, pa je sada samo grb srpske države zamenjen grbom nove jugoslovenske države.[4] Isto su se ponašali i ostali gradovi.
Prvi grb Niša[uredi | uredi izvor]
Ne zna se tačno kada je usvojen prvi grb Niša, međutim, veruje se da je to urađeno nakon usvajanja grba Beograda, 10. decembra 1931. godine. Beograd je dobio „prvi grb ispod Save i Dunava“, a smatra da se je Skoplje grb dobilo nakon prestonice,[10] a nakon Skoplja naverovatnije i Niš. Ovaj prvi grb Niša nalazimo na taksenim markama iz 1937. godine, a taj isti grb nalazi se i na unutrašnjoj strani pozivnice koja je štampana prilikom otvaranja spomenika na Trgu kralja Milana 28. juna 1937. godine.[1] Dakle, može se zaključiti da je grb Niša usvojen u nekom trenutku između 1932. i 1937. godine. Ovaj grb je najverovatnije bio u upotrebi do dolaska nove komunističke vlasti u državi.
Izgled grba[uredi | uredi izvor]
Prvi grb Niša predstavlja stilizovan prikaz Niške tvrđave (Stambol kapije) ispod koje se nalaze četiri talasaste linije koje predstavljaju reku Nišavu. Iznad ulaza u tvđavu, na mestu gde se u stvarnosti nalazi natpis na osmanskom turskom jeziku, nalazi se malteški krst, dok se preko samog ulaza u tvrđavu nalazi mač koji predstavlja krst. Boje grba nisu u potpunosti poznate, međutim, prema šrafurama na taksenoj marki, može se zaključiti da je pozadina grba plava, tvrđava srebrna, dok su talasaste linije koje simbolizuju Nišavu crne boje.
U komunističkoj Jugoslaviji[uredi | uredi izvor]
Posle Drugog svetskog rata sve veći broj gradova i opština u Jugoslaviji izrađuje svoje simbole u vidu neheraldičkih kompozicija koje su nazivane amblemima, a pravljene su sa idejom da budu korišćene kao značke ili plakete koje bi se dodeljivale zaslužnim kolektivima ili pojedincima.[3]
Položaj i tematizacija heraldičkog obeležja gradova u periodu nakon Drugog svetskog rata, presudno je bio određen celokupnom novonastalom situacijom u odnosu prema samoj heraldici uopšte koja je nastupila. Pobeda komunista i njihovo preuzimanje vlasti u istočnoj i Jugoistočnoj Evropi, uz prateće društvene lomove koje je sa sobom nosilo, označilo je promenu paradigme i na ovom polju — u izrazito negativnom pravcu. Percipirana kao deo neželjene nacionalne prošlosti, sećanja i tradicije sa kojom je trebalo radikalno raskinuti, heraldiku se „gvozdenom metlom” počistilo iz svetovnog imaginarija koji je prethodno zauzimala.[11][12] Grbovi su izgubili svoju heraldičnost i tako poslali amblemi.
Izgled amblema[uredi | uredi izvor]
Prvim Statutom skupštine opštine Niš predviđeno je postojanje amblema koji zadržava većinu simbola s prethodonog grba ali ih uobličava na neheraldički način. Na štitu oblih bočnih ivica nalazi se uprošćeni prikaz gradske tvrđave, to jest njene Stambol kapije, ispod koje tri talasaste linije predstavljaju reku Nišavu. na levoj heraldičkoj strani (desnoj strani iz ugla posmatrača) nalazi se zvezda petokraka, novi simbol koji je morao da krasi nove ambleme svih lokalnih samouprava, a iznad štita nalazila se maslinova grančica.
Ovaj amblem bio je u upotrebi sve do pada komunizma, pa i do duboko u doba višestranačja. Zamenjen je novim amblemom 1993. godine.
Privremena rešenja[uredi | uredi izvor]
Vraćanje heraldičkim principima počinje devedesetih godina dvadesetog veka osnivanjem Srpskog društva za heraldiku, genealogiju, veksilologiju i faleristiku „Beli orao”. Društvo je oformljeno s ciljem da okupi najveće poznavaoce iz oblasti nauke o grbovima, rodoslovima, zastavama i odlikovanjima, da istražuje i registruje srpsko heraldičko nasleđe i da stvori i očuva nacionalni heraldički standard. Do izrade grba obično se dolazilo saradnjom opštinskih vlasti i stručnjaka iz oblasti heraldike. Odlučivanje o grbu je pre svega odlučivanje o njegovom sadržaju, odnosno opisu (blazonu), koji specifičnim heraldičkim rečnikom formuliše odnos figura i boja u grbu. Na osnovu tog opisa dalje se izrađuje crtež, odnosno etalon.[3] Međutim, grad Niš morao je da čeka još jednu čitavu deceniju da bi dobio grb koji u potpunosti prati pravila srpske municipalne heraldike. U periodu od 1993. do 2000. godine, Niš je usvojio čak tri grba![13]
Rešenje iz 1993. godine[uredi | uredi izvor]
Ovaj privremeni amblem grad Niša predstavlja štit na kome je Stambol kapija Niške tvrđave ispod koje su tri linije koje predstavljaju Nišavu. Amblem je rađen u crno-beloj tehnici, a tvrđava je bez bilo kakvih detalja i potpuno je ofarbana u crno. Oblik štita u ovoj verziji amblema bliži je obliku štita iz 30-ih godina 20. veka nego obliku štita iz perioda komunističke vlasti.
Grb iz 1995. godine[uredi | uredi izvor]
U julu 1995. godine usvojeni su novi grb Grada Niša i etalon grba Grada Niša.
Na štitu plava talasasta greda razdvaja crveno polje štita od srebrna stope štita. Iznad grede je srebrnim kamenom ozidan ulaz Niške tvrđave, a iznad toga je srebrni dvoglavi orao u poletu zlatno naoružan i zlatnog jezika i nogu.
Grb je bio u upotrebi sve do maja 2000. godine kada je štit blago modifikovan i dobio sadašnji izgled, i time postao mali grb Grada Niša.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Otvorena izložba „Grbovi i obeležja Grada Niša i niških gradskih opština“
- ^ Pogrešan grb Niša na poklonjenim automobilima
- ^ a b v Grbovi Beograda i beogradskih opština
- ^ a b Bakotić 1927, str. 70.
- ^ Acović 1996, str. 22.
- ^ Palavestra 2010, str. 114.
- ^ a b Acović 2008, str. 633.
- ^ Ćirić 1991, str. 5;7;57.
- ^ a b Acović 2008, str. 634.
- ^ Macedonian Herald, issue 7, September 2013.
- ^ Acović 2008, str. 638.
- ^ Heimer 2006, str. 14.
- ^ Grbovi i obeležja Niša na izložbi u centralnom gradskom parku
