Kišna šuma
Kišna šuma je naziv za šumske ekosisteme koje karakteriše naročito vlažna klima sa prosečno više od 2000 mm padavina godišnje. Takvi ekosistemi postoje kako u tropskim, tako i u umerenim područjima, pa se prema tome razlikuju i dva različita oblika kišnih šuma: tropske kišne šume, i kišne šume umerenih područja.
Procene variraju da je od 40% do 75% svih biotičkih vrsta autohtono u kišnim šumama.[1] Smatra se da postoji mnogo miliona vrsta biljaka, insekata i mikroorganizama koji su još uvek neotkriveni u tropskim kišnim šumama. Tropske prašume su nazvane „draguljima Zemlje“ i „najvećom svetskom apotekom“, jer je tamo otkriveno preko jedne četvrtine prirodnih lekova.[2]
Prašume, kao i endemske prašumske vrste, brzo nestaju zbog krčenja šuma, rezultirajućeg gubitka staništa i zagađenja atmosfere.[3]
Definicija[uredi | uredi izvor]
Prašume se odlikuju zatvorenom i kontinuiranim krošnjama drveća, visokom vlažnošću, prisustvom vegetacije zavisne od vlage, vlažnim slojem lisnog otpada, prisustvom epifita i lijana, i odsustvom požara. Najveća područja prašume su tropske ili umerene prašume, ali su opisane i druge vegetacijske asocijacije, uključujući suptropsku prašumu, priobalne kišne šume, oblačnu šumu, gustiš loze, te čak i suvu prašumu.[4][5][6][7][8]
Tropske kišne šume[uredi | uredi izvor]
Tropske kišne šume nastale su na svim kontinentima koje preseca ekvator. Protežu se sa obe strane ekvatora do oko 10° geografske širine, pre svega u Južnoj Americi i Okeaniji, ali i izvan tih područja. Najveća povezana površina - koja istovremeno čini više od polovine ukupne površine svih tropskih kišnih šuma - nalazi se u području amazonskog basena. Druge velike povezane tropske kišne šume postoje u Zairu i Indoneziji.
Pojam „tropska kišna šuma“ označava ekosistem sastavljen od velikog broja tipova šuma: nizijska tropska kišna šuma koja se prostire do oko 800 m nadmorske visine, zatim brdska tropska kišna šuma do oko 1500 m visine i maglena šuma iznad 2000 m. U stručnoj literaturi ponekad se za neka područja koriste i drugi nazivi, kao „oblačna šuma“ za šume koje rastu na severnim delovima obalnih Kordiljera u Venecueli.
Kišne šume umerenih područja[uredi | uredi izvor]
Kišne šume umerenih područja rastu pre svega na zapadnim obalama Severne Amerike, u Čileu, na Tasmaniji i na Novom Zelandu. Granica prema tropskim kišnim šumama određena je položajem umerene klimatske zone.
Zemljište i kruženje hranljivih materija[uredi | uredi izvor]
Oba tipa kišnih šuma imaju zajedničko, relativno siromašno hranljivim materijama, crveno, žuto ili lateritno zemljište (sa vrlo tankim slojem humusa), koje je samo uslovno korisno za poljoprivredu. Tome doprinosi i prisutnost minerala kaolinita, koji se lako ispira iz zemljišta. U kišnoj šumi vlada hemijska ravnoteža. Ako se sa tog zemljišta ukloni prvobitna vegetacija, ogoljeno tle se do te mere ispere da nakon 10 godina uopšte više nije upotrebljivo.
Večito zelene tropske kišne šume razvijaju zbog celogodišnje vegetacije bez godišnjih doba gotovo savršeno kruženje hranljivih materija. Sve hranljive materije su prešle u živu biomasu, a šume rastu na kvarcnim prastarim zemljištima. Mikorize prenose minerale do stabala. Stabla ne mogu sama uzeti minerale iz tla, odnosno ono mu služi samo za fizičku stabilizaciju.
Oko 80% biomase stvara se u krošnjama, pa se radi toga oko 2/3 životinja zadržava u njima, a samo retke žive na tlu.
Opalo lišće i granje kao i mrtve životinje zbog klime vrlo brzo ponovo ulaze u kruženje hranljivih materija. Korenje često divovskih prašumskih stabala i drugih biljki ostaje blizu površine tla kako bi lakše ponovo preuzelo hranljive sastojke.
Krčenje tropskih kišnih šuma dovodi do nepopravljivih šteta. Ispiranjem ogoljenog tla gubi se najveći deo hranljivih materija. Osim toga, sa gotovo svakim srušenim stablom nepovratno se gubi poneka biljna ili životinjska vrsta. U tom smislu razlikuju se izvorne, netaknute, primarne i sekundarne šume.
Bogatstvo vrsta[uredi | uredi izvor]
Rasprostranjenost pojedinih vrsta stabala na velikom području zelene kišne šume jedinstven je fenomen na Zemlji. Procenjuje se da u ovim večito zelenim šumama živi 40-60% svih na Zemlji živećih vrsta biljnog i životinjskog sveta.
Ugroženost[uredi | uredi izvor]
Svake godine iskrči se veliki broj kvadratnih kilometara tropske kišne šume, sa jedne strane radi dobijanja površina za plantažnu privredu, ispašu stoke ili poljoprivrednu obradu, a sa druge strane oborena stabla se koriste kao materijal za proizvodnju nameštaja. Ali najveći deo se koristi kao jeftino građevinsko drvo ili za proizvodnju papira. U te svrhe su u Jugoistočnoj Aziji (Maleziji i Indoneziji) već sagrađene ogromne fabrike papira.
Velike površine pripremaju se za poljoprivrednu obradu krčenjem uz pomoć vatre, tj. spaljivanjem šume. Na taj način se, sa jedne strane, uklanja postojeća vegetacija, a sa druge strane spaljivanjem nastaje pepeo koji sadrži hranjive materije. Uprkos tome, ovako iskrčena područja mogu se koristiti za efikasnu poljoprivredu samo nekoliko godina jer je sloj humusa veoma tanak a poljoprivreda crpi iz njega više hranjivih materija nego što se može obnoviti. Godišnje se uništava 125.000 km² tropskih šuma, što predstavlja gubitak od oko 34.000 hektara dnevno.
Do danas je nestalo već više od 50% kišnih šuma. Kišne šume Brazila ugrožene su spaljivanjem. Samo od avgusta 2003. do avgusta 2004. u Brazilu je uništeno 26.130 km² kišne šume.
Zbog uznapredovalog ilegalnog krčenja preostalih tropskih kišnih šuma radi brze zarade, kao i dozvoljavanja spaljivanja šuma, opstanak bioloških vrsta je ugrožen. Postoji velika opasnost od izumiranja različitih vrsta.
Selektivna seča[uredi | uredi izvor]
„Selektivnom sečom“ naziva se ciljano rušenje samo određenih stabala. Taj oblik seče bi trebalo da spreči opadanje količine hranjivih materija u tlu kišnih šuma. U idealnom slučaju, seča pojedinačnog stabla ne bi trebalo da izazove trajne štete na okolnoj fauni. Ali, često se za odvoz posečenog stabla pravi staza do najbliže ceste. Analizirajući satelitske snimke 2 miliona kvadratnih kilometara kišnih šuma u vremenu od 1999. do 2004, stručnjaci su utvrdili da je i selektivna seča dovela do potpunog uništenja šume. Jedna šestina posmatranih područja je već godinu dana nakon početka „selektivne seče“ ostala potpuno bez šume, a nakon 4 godine već je na trećini tih područja šuma uništena.
Upotreba pojedinih vrsta drveta[uredi | uredi izvor]
Mahagoni i tikovina obično se koriste za spoljašnje građevinske radove, jer su vrlo otporni na atmosferske uticaje, dok se za izradu muzičkih instrumenata najčešće koriste palisander i ebanovina. Ovo drvo je posebno omiljeno pošto zbog specifičnih odlika klime u kojoj raste, nema godove.
Zaštita kišnih šuma[uredi | uredi izvor]
Brojne organizacije se trude da zaštite kišne šume i spreče uglavnom ilegalnu seču. Pored toga, na internetu su otvorene stranice na kojima svaki korisnik interneta jednim klikom može dati maleni iznos kao doprinos zaštiti ovih šuma.
Između ostalog, može se i odustati od korištenja skupog plemenitog drveta, jer se samo 5% posečenih stabala kišnih šuma iskoristi. Ostatak se gotovo uopšte ne koristi ili se koristi veoma slabo. Svaki dan iskrči se površina veličine 5.760 fudbalskih igrališta.
Zaštita kišnih šuma veoma je važna iz još jednog razloga. Smatra se, da su to najveće “apoteke“ na svetu. Do sada su istražena lekovita svojstva tek malog dela tamošnjih biljaka. Ako se nastavi krčenje i spaljivanje u ovako dramatičnom obimu, veliki broj prirodnih lekova će se nepovratno izgubiti, čak i pre nego što se utvrdi njihovo postojanje.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Rainforests.net – Variables and Math”. Arhivirano iz originala 2008-12-05. g. Pristupljeno 2009-01-04.
- ^ „Rainforests at Animal Center”. Animalcorner.co.uk. 2004-01-01. Arhivirano iz originala 2012-07-08. g. Pristupljeno 2012-08-26.
- ^ „Impact of Deforestation – Extinction”. Rainforests.mongabay.com. Pristupljeno 2012-08-26.
- ^ „Rainforests”. Wet Tropics Management Authority. Pristupljeno 9. 7. 2021.
- ^ „Rainforests”. The State of Queensland. Pristupljeno 9. 7. 2021.
- ^ „Rainforests”. New South Wales Government Office of Environment and heritage. Pristupljeno 9. 7. 2021.
- ^ „Dry Rainforest”. Tasmanian Government Department of Primary Industries, Parks, Water and Environment. Pristupljeno 9. 7. 2021.
- ^ „Western Sydney Dry Rainforest” (PDF). New South Wales Government Department of Planning, Industry and Environment. Pristupljeno 9. 7. 2021.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Butler, R. A. (2005) A Place Out of Time: Tropical Rainforests and the Perils They Face. Published online: Rainforests.mongabay.com
- Richards, P. W. (1996). The tropical rain forest. 2nd ed. Cambridge University Press ISBN 0-521-42194-2
- Whitmore, T. C. (1998) An introduction to tropical rain forests. 2nd ed. Oxford University Press. ISBN 0-19-850147-1
- Woodward, Susan. Tropical broadleaf Evergreen Forest: The rainforest. Arhivirano 25 februar 2008 na sajtu Wayback Machine
- Newman, Arnold (2002). Tropical Rainforest: Our Most Valuable and Endangered Habitat With a Blueprint for Its Survival into the Third Millennium (2 izd.). Checkmark. ISBN 0816039739.
- „Rainforests.net – Variables and Math”. Arhivirano iz originala 5. 12. 2008. g. Pristupljeno 4. 1. 2009.
- „A Review of Past and Current Research”. Ecotrust. Arhivirano iz originala 2012-12-16. g. Pristupljeno 2008-10-23.
- Floyd, A. (1990) Australian Rainforests in New South Wales, Vol. 1. Surrey Beatty & Sons Pty Ltd, Chipping Norton, NSW, ISBN 0949324302.
- „Pseudotsuga menziesii var. menziesii”. USDA Forest Service. Pristupljeno 2008-10-23.
- Sahney, S.; Benton, M.J.; Falcon-Lang, H.J. (2010). „Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica”. Geology. 38 (12): 1079—1082. Bibcode:2010Geo....38.1079S. doi:10.1130/G31182.1.
- „Average Annual Precipitation North Carolina”. Oregon State University. 2000. Arhivirano iz originala 2006-02-22. g. Pristupljeno 2006-02-23.
- „Average Annual Precipitation Kentucky”. Oregon State University. 2000. Arhivirano iz originala 2006-02-22. g. Pristupljeno 2006-02-23.
- „Average Annual Precipitation Tennessee”. Oregon State University. 2000. Arhivirano iz originala 2006-02-22. g. Pristupljeno 2006-02-23.
- „Jocasse Gorges”. Learn NC. 2000. Pristupljeno 2006-02-23.
- „Average Annual Precipitation Georgia”. Oregon State University. 2000. Arhivirano iz originala 2006-02-22. g. Pristupljeno 2006-02-23.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Sajt posvećen kišnim šumama (jezik: engleski)
- EcologyFund (jezik: engleski)
- Animals in a rainforest
- Rainforest Action Network
- EIA forest reports: Investigations into illegal logging.
- EIA in the USA Reports and info.
- The Coalition for Rainforest Nations
- United Nations Forum on Forests
- Dave Kimble's Rainforest Photo Catalog (Wet Tropics, Australia)
- Rainforest Plants[mrtva veza]
- Tropical rainforest for children
- What is a rainforest Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. novembar 2016)
- National Geographic: Rain forest
- Tropical rainforests
