Knosos

Knosos

Ostaci palate u Knososu
Prikaz na mapi Grčke
Mesto	Grčka
Koordinate
Istorija
Period	Minojska civilizacija
Podaci
Otkriven	1878.
Arheolozi	Minos Kalokerinos

Knosos (stgrč. Κνωσός [Knōsós]) je jedan od najznačajnijih arheoloških lokaliteta bronzanog doba i najveće nalazište na grčkom ostrvu Kritu. Pretpostavlja se da je bio centar Minojske civilizacije i kulture. Nalazi se 6 kilometara od Irakliona, glavnog grada Krita. Otkrio ga je 1878. godine Minos Kalokerinos, ali je najznačajnija iskopavanja vodio Artur Evans.

Veličina, broj i značaj otkrića u Knososu dokazuje da je ovo bio dvorac jednog od najznačajnijih i najmoćnijih vladara na Kritu. Građevine pokrivaju površinu od 1 hektara, stotine prostorija povezane su u veliku celinu. Složenost arhitektonskog plana ovu građevinu dovodi u vezu sa legendarnim Lavirintom, koji opisuju antički autori.

Legenda o kralju Minoju

Glavni članak: Minos (mitologija)

Minoj je bio Zevsov i Evropin sin, kralj Krita i zakonodavac i sudija u Podzemlju. Živeo je u herojsko doba, a vladao je tri generacije pre početka Trojanskog rata. Na njegov zahtev Posejdon je iz morskih dubina poslao na Krit prelepog bika. Umesto da ga žrtvuje Minoj ga je zadržao. Iz ljubavi Minojeve žene Pasifaje i bika rođen je Minotaur, koga je uspeo da pobedi Tezej.

Minojeva prestonica bio je Knosos, svake devete godine odlazio je u pećinu Idu, gde mu je Zevs davao uputstva kako da vlada. Imao je veliku flotu i uspostavio kritsku talasokratiju.

U starijem predanju Minoj je prikazan kao pravedan i mudar kralj, poznat po svojoj blagosti, a kasnije pod uticajem grčke tragedije, predstavlja se kao tiranin i neprijatelj Atinjana.

Istorijat iskopavanja

Za Krit i oblast nedaleko od Irakliona, kao lokalitet, prvi se zainteresovao nemački istraživač Hajnrih Šliman. Šliman je 1871. godine nedaleko od Dardanela u severozapadnoj Turskoj, otkrio Troju. Na na Peloponezu je 1876. otkrio Mikenu i smatrao je da Krit ima vezu sa mikenskom civilizacijom.

Krajem 19. veka Krit je bio pod pod turskom vlašću i arheološka iskopavanja nisu bila dozvoljena. Artur Evans, koji je bio pristalica Šlimanovog rada, pretpostavio je da mikenska kultura vodi poreklo sa Krita. 1899. Krit je oslobođen Turaka, a Evans 1900. počinje sa iskopavanjem koje traje do 1931—1932. godine. Već u martu 1900. otkriveni su ostaci palate u Knososu. Prilikom svog istraživanja u Knososu Evans je pronašao i veliki broj glinenih pločica, pomoću kojih je utvrđen razvoj kritskog pisma.

Periodizacija

Prema legendarnom kralju Minoju, Artur Evans je izvršio periodizaciju minojske civilizacije:

• ranominojski period (2600 — 2200. p. n. e.)
• srednjeminojski period (2200 — 1600. p. n. e.)
• kasnominojski period (1600 — 1200. p. n. e.).

Hronološke granice svakog perioda je odredio prema predmetima iz Egipta i Mesopotamije, koje je pronašao prilikom iskopavanja.

Palata u Knososu

Osnova lokaliteta u Knososu

Palata u Knososu se smatra najvećim i najsloženijim spomenikom kritske arhitekture, što je doprinelo tome da ovu građevinu antički izvori nazivaju Lavirintom. Prema legendi palatu je sagradio atinski neimar Dedal, koji je postao i njen prvi zatočenik. Napravivši krila uspeo je da pobegne na Siciliju.

Palata u Knososu, nazvana Minosova palata, pokrivala je veliku površinu i sastojala se od mnogo prostorija, pa je verovatno to razlog zašto je sačuvana u grčkoj legendi kao Minotaurov lavirint. Centar palate predstavljalo je glavno dvorište. Preovlađuje pravougaoni plan prostorija, što je karakteristično za sve kritske građevinske objekte. Stubovi minojskih palata su uvek bili drveni. Iako nisu sačuvani, njihov karakteristični oblik, glatko stablo koje se sužava prema dole i širok kapitel u obliku jastuka, poznat je po predstavama na slikama i reljefima.

Sobe su bile male, tavanice niske, tako da ni oni delovi građevine koji su imali više spratova nisu mogli biti visoki. Na osnovu arheoloških iskopavanja zaključeno je da vladari-graditelji palata nisu mogli biti ratnici.

Utvrđenja nisu nađena nigde na Kritu minojskog doba, a vojničke teme gotovo su nepoznate u minojskoj umetnosti. Ostave radionice i pisarnice u Knososu ukazuju na to da palata nije bila samo kraljevska rezidencija, već je služila i kao središte trgovačke i administrativne delatnosti.

Graditelji ove palate dobro su poznavali arhitekturu i savladavanje prostora i oblika. Pravougaone oblike razbijali su kolonadama, tremovima, dvorištem ili kamenim stepeništima. Stubovi su imali dvostruku ulogu: bili su nosač elementa, ali su imali i dekorativno cilindrično telo. Karakteristično je da se lukovi i okrugli svodovi ne primenjuju.

Krićani su isušivali podzemne vode i vlagu na terenu na kome su podigli palatu. Takođe su gradili i vodovodnu mrežu od terakote.

Prestona sala, Sala za prijeme i Labris sala (sala dvojne sekire) bile su prostorije za kultne svečanosti.

• 
• 
• 
• 

Freske

U kritskom zidnom slikarstvu freske su slobodne u prostoru, površine pejzaža su široke, prisutna je vedrina i harmonija. Tehnički postupak kojim su rađene ne razlikuje se mnogo od načina rada tokom kasnijih perioda. Teme se mogu podeliti u nekoliko kategorija: profane, sakralne, ritualne, dekorativne...

Freska „Gospođe u plavom“, otkrivena u ženskom delu palate u Knososu, prikazuje ženske likove u trenutku zabave. Po izgledu, odelu, nakitu, pretpostavlja se da su predstavnice aristokratije. Obučene su u široke zvonaste suknje, stegnute u struku, a grudi su im obnažene. Likovi žena prikazani su u punom sjaju lepote i šarma. Slična je predstava igračice naslikane u kraljičinom megaronu.

Druga izuzetna freska nalazi se pored predvorja sale dvojne sekire (labris sale), na kojoj je prikaz delfina u jatu malih riba. Slikar je predstavio i reljef morskog dna.

Jedno od najvećih dostignuća u kritskom slikarstvu predstavlja profil devojke, nazvan „Mala Parižanka“. Ostaci ove freske otkriveni su u zapadnom krilu palate. Očuvani deo freske je samo 0.25 m. Na plavoj osnovi lik je naslikan belom bojom, odeća je od gotovo prozirne tkanine. Oči su krupne, bademaste, predstavljene „an fas“. Usne su crvene, a kosa crna sa uvojcima koji padaju na čelo, vrat i ramena.

U zapadnom krilu palate nalazi se „Princ među ljiljanima“, redak primer na kome figura znatno prevazilazi normalnu visinu čoveka, visok je 2.20m. Prikazan je u oštrom profilu, sa okom koje je naslikano kao da gleda „an fas“.

• 
• 
• 
• 

Vazno slikarstvo

Razvoj vaznog slikarstva na Kritu počinje u ranoj minojskoj epohi. Otkriće lončarskog vrtla pomoglo je da se lakše izvode različiti oblici, a i bojena dekoracija se mogla naneti sa više nijansi i veštine. Vitlo je imalo oblik malog diska sa prečnikom između 20 i 30 cm. Pravljeno je od terakote i bilo je lako prenosivo.

Mogu se razlikovati dve stilske kategorije vaza:

• Kamares vaze
• Vaze stila palata

Kamares vaze su dobile ime po Kamares pećini u kojoj su otkrivene, nedaleko od Festosa.

Vaze palatnog stila, ponekad nazivane i vaze dvorskog stila, vezuju se za obnovu palate u Knososu, oko 1550. godine p. n. e. i za razliku od Kamares vaza, koje su uglavnom vezane za Festos, vaze stila palata su po broju, raznovrsnosti i lepoti oblika i dekoracije, vezane za Knosos.

Oblici ovih vaza su jednostavniji nego kod Kamares vaza, ali su obod otvora i vrat jače profilisani. Obogaćene su novim motivima i koloritom. Javlja se marina i floralni stil, prikazuju se plame, papirus, stilizovani oblici, vegetativni ornament, zvezdazde sase, ljiljani i šafranov cvet. Pojavljuju se figure životinja i ljudi.

Vidi još

• Minojska civilizacija
• Minojska umetnost
• Artur Evans
• Krit
• Festos
• Agija Trijada

Literatura

• T. V. Blavatskaj, Krit, Stara Grčka, Sarajevo 1959.
• B. Gavela, Istorija umetnosti antičke Grčke, Naučna knjiga, Beograd, 1991.
•  Baynes, T.S., ur. (1878). „Cnossus”. Encyclopaedia Britannica. 6 (9th izd.). str. 44. 
• Chisholm, Hugh, ur. (1911), „Cnossus”, Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski), 6 (11 izd.), Cambridge University Press, str. 573—574 
• Begg, D.J. Ian (2004), „An Archaeology of Palatial Mason's Marks on Crete”, Ur.: Chapin, Ann P., ΧΑΡΙΣ: Essays in Honor of Sara A. Immerwahr, Hesperia Supplement 33, str. 1—28 
• Benton, Janetta Rebold and Robert DiYanni.Arts and Culture: An introduction to the Humanities, Volume 1 (Prentice Hall. New Jersey, 1998), 64–70.
• Bourbon, F. Lost Civilizations (New York, Barnes and Noble, 1998), 30–35.
• Castleden, Rodney (1990). The Knossos Labyrinth: A New View of the 'Palace of Minos' at Knossos. London; New York: Routledge. 
• Bury, J. B.; Meiggs, Russell (1975). A History of Greece (Fourth izd.). London: MacMillan Press. ISBN 0-333-15492-4. 
• Davaras, Costos (1957). Knossos and the Herakleion Museum: Brief Illustrated Archaeological Guide. Prevod: Doumas, Alexandra. Athens: Hannibal Publishing House. 
• Driessen, Jan (1990). An early destruction in the Mycenaean palace at Knossos: a new interpretation of the excavation field-notes of the south-east area of the west wing. Acta archaeologica Lovaniensia, Monographiae, 2. Leuven: Katholieke Universiteit. 
• Evans, Arthur John (1894). „Primitive Pictographs and Script from Crete and the Peloponnese”. The Journal of Hellenic Studies. XIV: 270—372. JSTOR 623973. S2CID 163720432. doi:10.2307/623973. 
• —— (1901). „Minoan Civilization at the Palace of Knosses” (PDF). Monthly Review. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 06. 2013. g. Pristupljeno 06. 07. 2023. 
• —— (1906A) [1905]. Essai de classification des Époques de la civilization minoenne: résumé d'un discours fait au Congrès d'Archéologie à Athènes (Revised izd.). London: B. Quaritch. 
• —— (1906B). The prehistoric tombs of Knossos: I. The cemetery of Zapher Papoura, with a comparative note on a chamber-tomb at Milatos. II. The Royal Tomb at Isopata. Archaeologia 59 (1905) pages 391–562. London: B. Quaritch. 
• —— (1909). Scripta Minoa: The Written Documents of Minoan Crete: with Special Reference to the Archives of Knossos. I: The Hieroglyphic and Primitive Linear Classes: with an account of the discovery of the pre-Phoenician scripts, their place in the Minoan story and their Mediterranean relatives: with plates, tables and figures in the text. Oxford: Clarendon Press. 
• —— (1912). „The Minoan and Mycenaean Element in Hellenic Life”. The Journal of Hellenic Studies. 32: 277—287. JSTOR 624176. S2CID 163279561. doi:10.2307/624176. 
• —— (1914). „The 'Tomb of the Double Axes' and Associated Group, and the Pillar Rooms and Ritual Vessels of the 'Little Palace' at Knossos”. Archaeologia. 65: 1—94. doi:10.1017/s0261340900010833. 
• ——. The Palace of Minos (PM): a comparative account of the successive stages of the early Cretan civilization as illustrated by the discoveries at Knossos. London: MacMillan and Co. 
  • —— (1921). PM. I: The Neolithic and Early and Middle Minoan Ages. 
  • —— (1928A). PM. II Part I: Fresh lights on origins and external relations: the restoration in town and palace after seismic catastrophe towards close of M. M. III and the beginnings of the New Era. 
  • —— (1928B). PM (PDF). II Part II: Town-Houses in Knossos of the New Era and restored West Palace Section, with its state approach. 
  • —— (1930). PM. III: The great transitional age in the northern and eastern sections of the Palace: the most brilliant record of Minoan art and the evidences of an advanced religion. 
  • —— (1935A). PM. IV Part I: Emergence of outer western enceinte, with new illustrations, artistic and religious, of the Middle Minoan Phase; Chryselephantine "Lady of Sports", "Snake Room" and full story of the cult Late Minoan ceramic evolution and "Palace Style". 
  • —— (1935B). PM. IV Part II: Camp-stool Fresco, long-robed priests and beneficent genii ; Chryselephantine Boy-God and ritual hair-offering ; Intaglio Types, M.M. III – L. M. II, late hoards of sealings, deposits of inscribed tablets and the palace stores ; Linear Script B and its mainland extension, Closing Palatial Phase ; Room of Throne and final catastrophe. 
  • Evans, Joan (1936). PM. Index to the Palace of Minos. 
• —— (1952). Scripta Minoa: The Written Documents of Minoan Crete: with special reference to the archives of Knossos. II: The Archives of Knossos: clay tablets inscribed in linear script B: edited from notes, and supplemented by John L. Myres. Oxford: Clarendon Press. 
• Gere, Cathy (2009). Knossos and the Prophets of Modernism. Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 978-0226289540. 
• Landenius Enegren, Hedvig. The People of Knossos: prosopographical studies in the Knossos Linear B archives (Uppsala: Acta Universitatis Upsaliensis, 2008) (Boreas. Uppsala studies in ancient Mediterranean and Near Eastern civilizations, 30).
• Macdonald, Colin F. (2005). Knossos. Lost Cities of the Ancient World. London: Folio Society. 
• —— (2003). „The Palace of Minos at Knossos”. Athena Review. 3 (3). Arhivirano iz originala 2011-05-24. g. Pristupljeno 2006-10-08. 
• MacGillivray, Joseph Alexander (2000). Minotaur: Sir Arthur Evans and the Archaeology of the Minoan Myth. New York: Hill and Wang (Farrar, Straus and Giroux). ISBN 9780809030354. 
• Pendlebury, JDS; Evans, Arthur (Forward) (2003) [1954]. A handbook to the palace of Minos at Knossos with its dependencies. Oxford; Belle Fourche, SD: Oxford University Press; Kessinger Publishing Company. 
• Whitelaw, Todd (2000). „Beyond the palace:A century of investigation at Europe's oldest city”. Bulletin of the Institute of Classical Studies: 223, 226. 

Spoljašnje veze

• Grčko Ministarstvo kulture Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. jun 2007)
• Aegean Prehistory Online at Dartmouth
• Knossos on Wikimapia
• Colin F. Macdonald (2003). „Minoan Crete: The Palaces of Minos at Knossos”. Athena Review. 3 (3): 36—43. Arhivirano iz originala 2011-05-24. g. 
• Swindale, Ian. „Minoan Crete website: Knossos Pages”. 
• „Knossos”. Crete–Kreta. Pristupljeno 13. 5. 2012. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „The Palace of Knossos”. Odyssey: Adventures in Archaeology. odysseyadventures.ca. 2012.