Palić

Palić
Palić;
	Palićko jezero
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Severnobački
Grad	Subotica
Stanovništvo
— 2011.	7.771
— gustina	112*/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	46° 06′ 19″ S; 19° 45′ 59″ I / 46.10533° S; 19.76633° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	99 m
Površina	103,0* km2
	Palić Palić na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	24413
Pozivni broj	024
Registarska oznaka	SU

Subotica

Kelebija

Opština
Subotica
●

Palić (mađ. Palics) je gradsko naselje u Srbiji, u gradu Subotici, u Severnobačkom okrugu, izletište i lečilište, sedam kilometara udaljeno od Subotice. Nekada se na Palić išlo tramvajem još od 1897, ali je on ukinut 1974, pa se danas može ići kolima, autobusom, biciklom ili peške.

Prema popisu iz 2022. bilo je 5.476 stanovnika.

Geografske odlike

U neposrednoj blizini naselja, nalazi se zaštićeno područje Park prirode Palić. Zapadni deo Palićkog jezera dodiruje južno predgrađe Subotice, poznato po imenu Senćanska kapija. Jezero je dubine do 2 metra i zbog velikog broja algi izrazito zelene boje. Nastalo na granici lesa i peska, ovo slatinasto jezero je dobilo svoje ime po pustari Palij. Iz jezera je u 18. veku vađena soda, jer je jezero nekad bilo slano, pa se zato veruje da je Palić ostatak Panonskog mora. Po legendi, tu je pastir Pavle napajao stoku.

Jezersko blato je lekovito, pa je 1845. godine izgrađeno kupatilo i Palić je postao (1852) zaslugom gradonačelnika Kujundžića^[1] i banja. Mesto je krajem 19. veka predstavljalo sportski centar Mađarske; tu su postojali atletsko i biciklističko igralište. Bilo je to delo prof. Ljudevita Vermeša. Polovinom 19. veka, na severnoj obali je zasađen prelep park, izgrađeni su hoteli, i tu su još tada imućni Subotičani gradili letnjikovce.

Istovremeno sa završetkom gradnje Gradske kuće u Subotici 15. septembra 1912. godine, otvoreno je novoizgrađeno kupalište sa objektima po kojima se Palić i danas prepoznaje — vodotoranj, Velika terasa i ženski i muški štrand. Vodotoranj je rađen u tzv. sekeljskom stilu.^[2] Pored "ljubavnog mosta", tu su od 19. veka "ljubavna aleja" i "ljubavni park".

Hemijska industrija „Zorka“ je svoje otpadne vode izlivala u Palić godinama, što je dovelo do pomora ribe i potpunog zagađenja jezera. 1970-ih jezero je isušeno, odnet zagađeni mulj i ponovo napunjeno. Izlivanje otpadnih voda iz „Zorke“ je ovoga puta išlo preko filtera za koje se uskoro ustanovilo da su nedovoljnog kapaciteta. Jezero je na kraju ipak spasla kriza, smanjenje ili gašenje proizvodnje zagađivača, pa je jezero ponovo zablistalo u svom punom sjaju.

Istorijsko jezgro Palića

Istorijsko jezgro Palića predstavlja nepokretno kulturno dobro kao prostorna kulturno-istorijska celina.^[3] Granica prostorno kulturno-istorijske celine Palića ide: od zapadne obale jezera, zapadnom ivicom parcela 14014, 14011, 14008, 14006, 14005, 14323, ulicom Kupališnom, preseca železničku prugu Subotica-Horgoš (1454), zapadnom ivicom parcele 14702/1 do Horgoškog puta (1472), Horgoškim putem ka istoku do Brestovačke ulice, ulicom Lajoša Joa, prelazi ulicu Ištvana Kizura u ulicu Bele Bartoka, Ulicom Pionirskom do železničke pruge Subotica – Horgoš, prugom prema istoku severnim ivicama parcela 925/2, 925/1, 925/3, 930/2, 930/1, 934, 935, 943 do ulice Solunske, Horgoškim putem zapadno do Kanjiškog puta, i završno sa južnom granicom Muškog štranda, istočim ivicama parcela 1405, 1409, 1410 do obale jezera.

Prve inicijative o banji javile su se krajem 18. veka. Do tada je narod koristio jezero za napajanje i kupanje stoke, za beljenje platna i pranje odeće, kao i za kupanje i osveženje. Godinu dana nakon dobijanja statusa slobodnog kraljevskog grada, Johan Gotfrid Libetraut, glavni lekar Bačke županije ukazao je na mogućnost dobijanja slatine kuvanjem jezerske vode, kao i na neka lekovita svojstva u ugrejanom stanju. Ovu inicijativu je podržao i car Josip II, te je 1782. godine izgrađena fabrika sode pored Kanjiškog puta, između Palića i Krvavog jezera. U još uvek pretežno poljoprivrednoj Ugarskoj, izgradnjom fabrike sode, jednog od prvih industrijskih objekata u državi, Palić izlazi van lokalnih okvira.

Mada se nakon izgradnje fabrike sode, u više navrata ukazivalo na lekovitost vode, trebalo je da prođe 65 godina od ove prve inicijative da bi grad pristupio formiranju banje. Godine 1841/42. godine uređen je skroman park severno od jezera, po ugledu na engleske tzv. prirodne parkove, te se ta godina može uzeti kao početak formiranja izletišta, letovališta i buduće banje. Prvi objekti u parku, gostiona sa dve sobe za smeštaj posetilaca, naslam za konje, štala i slobodno kupatilo na jezeru, podignuti su 1845. godine. Izgradnjom Toplog kupatila 1852/54. godine, a zatim i hotela Gornje i Donje trščare 1853/54. godine, utemeljena je banja Palić, i od izletišta Subotičana prerasta u letovalište. Dalji prostorni razvoj se planski odvijao zapadno od parka. Gradski arhitekta Janoš Škulteti je 1853. godine izradio plan za prodaju predmetnog zemljišta, koji je usmerio čitav dalji prostorno – arhitektonski razvoj banje. Počela je izgradnja vila prvo zapadno od parka, a zatim i istočno uz njega.

Prolaskom železničke pruge kroz Palić 1869. godine, izmenila se struktura njegovih gostiju, omogućeno je izdizanje Palića iz lokalnog okvira, jači prodor evropskih uticaja kao i olakšan dolazak posetilaca i iz najudaljenijih krajeva Mađarske. Izgradnja vila se ubrzano odvija istočno od Kanjiškog puta i severno od železničke stanice u tzv. „Urbanovom naselju”, čiji su temelji postavljeni već 1881. godine. Najznačajniji događaj u društvenom životu Palića predstavlja osnivanje Palićkih sportskih igara. Takmičenja u deset atletskih veština, pojavila su se trinaest godina pre nego što su Olimpijske igre proklamovane na međunarodnom kongresu u Parizu, a petnaest godina pre njihovog obnavljanja u Atini 1896. godine. Organizovao ih je zemljoposednik i sportista Lajoš Vermeš (Vermes Lajos) u svom voćnjaku zapadno od parka. Lajoš Vermeš je 1891. godine izgradio veliki sportski kompleks na nasutom zemljištu uz samu obalu. Sportski kompleks obuhvatao je tri reprezentativne vile, Bagojvar, Lujza vila i Mala Vermeš vila, asfaltnu biciklističku stazu, paviljone, tribine, gostionu i privremeno pozorište.

Već je tada teritorija Palića dostigla prostorne okvire u kojima će se do danas razvijati. Cela teritorija istočno, zapadno i severno od parka bila je isparcelisana, izgrađeno je nekoliko klasicističkih vila, dok su švajcarske vile bile najviše zastupljene.

Uvođenjem železničke linije Budimpešta – Zemun 1883. godine, izgradnjom stanice na Paliću četiri godine kasnije, zatim popločavanjem puta između Subotice i Palića 1894. godine, a pogotovo uvođenjem tramvaja 1897. godine na istoj relaciji, stvoreni su svi preduslovi za prosperitet banje Palić krajem XIX veka. Na jezeru je 1885. godine izgrađeno prvo odvojeno muško i žensko kupatilo, dok je sanatorijum za lečenje hidroterapijom podignut 1898. godine. Najveći poduhvat na uređenju banje krajem veka predstavlja regulacija neuređene močvarne obale i izgradnja polukružnog nasipa sa šetalištem uz obalu u periodu između 1886 – 89. godine.

Početkom 20. veka postojeće javne zgrade banje nisu odgovarale estetskim, zdravstvenim i higijenskim standardima evropskih banja. Izgradnja kupališta je izvršena prema projektima Marcela Komora i Dežea Jakaba, budimpeštanskih arhitekata koji su se svojim građevinama već afirmisali u Subotici. U periodu između 1909. i 1912. godine izgrađeni su Vodotoranj, Velika terasa, Muzički paviljon, Ženski štrand i hotel, adaptiran je stari hotel kao i Gornja trščara, dok je Donja trščara porušena. Urađeni su vodovod i kanalizacija, izvršena je regulacija i uređenje parka sa stazama u dužini od 3 km, uvedeno je osvetljenje u park i objekte. Početkom 1912. godine radovi su završeni. Komor i Jakab su isprojektovali spomenčesmu uz savete Žigmonda Štrobl Kišfaludija (Kisfaludi Strobl Zsigmond) poznatog vajara, ali ona nije završena do svečanog otvaranja. Kupalište je zvanično otvorio gradonačelnik Karolj Biro, istovremeno sa Gradskom kućom u Subotici 15. septembra 1912. godine, uz prisustvo gostiju iz čitave države.

Ovo je bio prvi planski, kompleksan poduhvat, koji je obuhvatio urbanističko uređenje parka, izgradnju novih i restauraciju postojećih objekata, uređenje obale, komunalno opremanje parka, sve do najsitnijih detalja urbane opreme. Formiran je lik Palića, koji je zadržan do danas, a ovi objekti postali su njegovi simboli. Dalji razvoj Palića prekinuo je Prvi svetski rat, da bi nakon njegovog završetka izgradnja tekla na istočnoj obali jezera formiranjem muškog kupatila, a nakon Drugog svetskog rata nastavila se izgradnjom vikend naselja.

Banovinska uprava je na Paliću 1930. na 13,5 hektara otvorila voćni rasadnik, jer je ocenjeno da je peščara Horgoš-Kelebija najpovoljniji teren u državi za gajenje voća, naročito koštunjavog, i loze - do 1939. prodato je preko 200.000 sadnica.^[4]

Demografija

U naselju Palić živi 6326 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,8 godina (39,4 kod muškaraca i 42,1 kod žena). U naselju ima 2747 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,71.

Stanovništvo u ovom naselju je veoma nehomogeno, a u poslednja tri popisa primećen je porast broja stanovnika.

Demografija^[5]
Godina	Stanovnika
1948.	3.693
1953.	3.764
1961.	4.381
1971.	5.179
1981.	7.018
1991.	7.375	7.128
2002.	7.745	8.266
2011.	7.771

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[6]

Mađari	4.178	53,94%
Srbi	1.930	24,91%
Hrvati	399	5,15%
Jugosloveni	351	4,53%
Bunjevci	335	4,32%
Crnogorci	39	0,50%
Makedonci	31	0,40%
Nemci	19	0,24%
Albanci	16	0,20%
Romi	9	0,11%
Slovenci	8	0,10%
Muslimani	7	0,09%
Rumuni	4	0,05%
Rusini	3	0,03%
Ukrajinci	2	0,02%
Rusi	2	0,02%
Česi	1	0,01%
Slovaci	1	0,01%
Bugari	1	0,01%
Bošnjaci	1	0,01%
nepoznato	11	0,14%

Etnički sastav prema popisu iz 2011.‍^[6]

Mađari	4.335	55,8%
Srbi	1.639	21,1%
Hrvati	355	4,6%
Bunjevci	310	4,0%
ostali i nepoznato	1.132	14,5%

Stanovništvo prema polu i starosti^[7]


	m	ž
?	11	18
80+	43	112
75—79	92	144
70—74	122	212
65—69	212	228
60—64	259	243
55—59	239	310
50—54	322	355
45—49	307	338
40—44	237	257
35—39	245	284
30—34	197	256
25—29	292	253
20—24	292	245
15—19	235	261
10—14	216	228
5—9	186	198
0—4	164	132
Prosek :	39,4	42,1

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	1.017	1.074	1.362	1.606	2.321	2.625	2.747

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	598	766	558	574	175	59	14	1	1	1	2,71

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	3.105	942	1.877	105	177	4
Ženski	3.516	691	1.956	600	266	3
UKUPNO	6.621	1.633	3.833	705	443	7

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.481	148	0	1	605
Ženski	1.164	58	0	0	376
UKUPNO	2.645	206	0	1	981
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	14	68	200	73	134
Ženski	8	15	197	62	40
UKUPNO	22	83	397	135	174
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	12	37	55	39	39
Ženski	24	31	50	92	147
UKUPNO	36	68	105	131	186
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	52	0	0	4
Ženski	59	4	1	0
UKUPNO	111	4	1	4

Galerija

Vila Lujza
Natpis na Palićkom jezeru
Palić Majkin salaš noću
Palić jedan od kanala
Palićko jezero
Palić ZOO vrt
Kapela Marije, Kraljice sveta
Vinarija Zvonko Bogdan

Partnerska mesta

Ujsas, Mađarska^[8]

Napomene

→ * — Podaci za površinu i gustinu naseljenosti dati su zbirno za katastarsku opštinu Palić, na kojoj se nalaze tri naselja, Palić, Hajdukovo i Šupljak.

Vidi još

Poznate ličnosti

Nemanja Rajković - najuspešniji palićki maratonac svih vremena

Reference

^ "Vreme", Beograd 14. april 1937. godine
^ "Vreme", Beograd 1937. godine
^ „Prostorna kulturno-istorijska celina Palić”. Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica. Pristupljeno 10. 2. 2020.
^ "Politika", 11. avg. 1939., str. 14
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ ^a ^b „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
^ Újszász város napja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. jun 2008) Újszász weboldala

Spoljašnje veze

[1] "Vreme", Beograd 14. april 1937. godine

[2] "Vreme", Beograd 1937. godine

[3] „Prostorna kulturno-istorijska celina Palić”. Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica. Pristupljeno 10. 2. 2020.

[4] "Politika", 11. avg. 1939., str. 14

[5] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[аутоматски_генерисано1-6] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[7] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[ujszasz-8] Újszász város napja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. jun 2008) Újszász weboldala

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]