Akvitansko vojvodstvo
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
 | Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. Problem: Dodavanje vikiveza, prebacivanje u perfekat. |
| Akvitansko vojvodstvo Duché d'Aquitaine Akvitansko vojvodstvo | |||
|---|---|---|---|
 Grb
| |||
 Karta Francuske 1154. godine | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Zapadna Evropa | ||
| Zemlja |  Kraljevina Francuska
| ||
| Prestonica | Tuluz (660—852), (prvi put), (866—877) (drugi put) i (932—955) (treći put), Poatje (852—866) (prvi put), (877—893) (drugi put) i (927—1152) (treći put), Klermon Feran (893—927), Bordo (1152—1453) | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | Srednjovekovni latinski, staro-oksitanski | ||
| Religija | Rimokatoličanstvo | ||
| Politika | |||
| Oblik države | Monarhija | ||
| — vojvoda | Feliks Akvitanski (prvi vladar) | ||
| Edvard Crni Princ (najuspešniji vladar) | |||
| Džon Talbot, prvi Erl od Šruzberija (poslednji vladar) | |||
| Zakonodavna vlast | feudalizam | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Srednji vek | ||
| — Osnivanje | 660. | ||
| — Ukidanje | 1453. (793 god.) | ||
| — Status | Bivša država | ||
| Događaji | |||
| — Akvitansko vojvodstvo postepeno stiče svoju nezavisnost | (660—715) | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Valuta | Francuska kruna | ||
Akvitansko vojvodstvo bila je država na mestu današnje oblasti Akvitanije u Francuskoj i ostalim jugozapadnim delovima Francuske i na mestu centralne Francuske. Postojala je od 660. godine, do francuskog osvajanja tih područja 1453. godine. Akvitanija je često bila pod vrhovnom vlašću Francuske, ali i osvajali su je Englezi.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Pre osnivanja[uredi | uredi izvor]
Akvitanija je u 5. veku nove rere bila pod vlašću Vizigota. Nju je 507. godine posle pobede kod Vujea osvojio franački vladar Hlodoveh. U 6. i 7. veku bila je pod direktnom vladavinom Franaka. Sporazumom iz Andeloa 28. novembra 587. godine Akvitanija je podeljena između burgundijskog kralja Guntrama i burgundijsko-austrazijskog kralja Hildeberta II. Hlotar II je ujedinio sve oblasti kojim su vladali Franci i 623. godine osvojio Akvitaniju. Posle njegove smrti 629. godine njegov naslednik Dagobert I predaje Akvitaniju svom mlađem bratu Haribertu II. Haribert je uspešno ratovao protiv Baska. Kada je Haribert umro 632. godine na vlast je došao njegov sin Hilperik. Tada su se Baski pobunili. Dagobert je ubio Hilperika, preuzeo vlast i 635. godine ugušio pobunu Baska.[1]
Nastanak vojvodstva[uredi | uredi izvor]
Vojvodstvo nastaje kada je 660. godine, Feliks patricij grada Tuluza postao franački namesnik Akvitanije. Ujedinio je Akvitansko i Gaskonjsko vojvodstvo. Uspeo je da Akvitaniju učini nezavisnom državom, ali Akvitanija je ipak bila franački vazal. Oko 670. godine Feliks je Gaskonju dao Lupusu, koji je 676. godine posle Feliksove smrti osvojio Akvitaniju. Lupus je umro oko 680. godine. Kada je 16. decembra 714. godine umro Pipin Heristalski u Franačkoj je došlo do građansko rata. Godine 715. akvitanijski vojvoda Odo Veliki je proglasio potpunu nezavisnost. Franački kralj Hilperih II i majordom Neustrije i Burgundije Regenfild su 718. godine priznali akvitansku nezavisnost u zamenu za vojnu pomoć protiv Pipinovog nezakonitog sina Karla Martela. Odo i njegovi saveznici su poraženi u bici kod Soasona, a Hilperih je morao da pobegne u Akvitaniju. Posle toga sklopljen je mir sa Karlom Martelom.
Rat protiv Mavra[uredi | uredi izvor]
Akvitaniji je tad pretila opasnost od Mavara sa juga. Oni su početkom 721. godine opseli Tuluz, najvažniji grad Akvitanije. Odo je u martu otišao na sever tražeći pomoć. Da bi od Karla Martela dobio pomoć morao je da prizna Franke za vrhovne gospodare Akvitanije, što je i uradio. Odo se vratio u Tuluz početkom juna, kada je Tuluz bio gotovo pred padom. 9. juna sa manjom vojskom je do nogu potukao Arape i privremeno ih proterao sa teritorija Akvitanije. Oko 725. godine Francusku, posebno južnu, su opljačkali Mavri. Odo je da bi Mavri prestali da pljačkaju Akvitaniju udao svoju kćerku za mavarskog guvernera Katalonije Utmana, koji se odmah posle toga pobunio protiv mavarskog guvernera Andaluzije Abd Al Rahmana. Pobuna je bila ugušena, a Rahman je napao Francusku. 732. godine Odo se sa svojim pešacima sukobio s mavarskom teškom konjicom u bici kod Bordoa. Mavri su lako prodrli u centar vojske kada su akvitanci krenuli u beg. Konjica je dosta njih stigla i poubijala ih. Odo je uspeo da se spase sa malim brojem vojske. Posle ovog akvitanijskog poraza Mavri su osvojili Bordo i masakrirali njegove stanovnike.
Odo je oko 735. godine abdicirao u korist svog sina Hunalda i umro oko 740. godine.
Akvitansko vojvodstvo ponovo pod franačkom vrhovnom vlašću[uredi | uredi izvor]
Karlo Martel je iskoristio Odovu abdikaciju i 736. godine opljačkao Akvitaniju osvojio gradove Bordo i Ble. Hunaldu je dozvoljeno da zadrži ostatak Akvitanije pod uslovom da Hunald mora da se zakune Karlu na lojalnost. Kada je Karlo umro 721. godine Hunald je objavio rat Francima. Karlovi sinovi Pipin Mali i Karloman su tada prešli Loaru, opljačkali region Beri, predgrađa grada Burža, kasnije opljačkali zamak Loš i zarobili sve njegove stanovnike. Hunald je bio besan zbog toga pa je spalio grad Šartr. Na kraju je bio primoran da moli za mir, čak se i zamonašio 745. godine.
Franačko osvajanje Akvitanije[uredi | uredi izvor]
Njegov sin naslednik Vajfer Akvitanski je oko 760. godine došao u sukob s Pipinom Malim, pošto je odbio predati sve Pipinove neprijatelje i vratiti svu zemlju oduzetu Crkvi. Povod ovog rata bio je i akvitanijsko osvajanje Klermona, Berija, Burža i Overnje. Zbog pobune u Bavarskoj Pipin nije mogao uzvratiti kaznenom ekspedicijom. Rat se nastavio 767. godine. Pipin je u ovom ratu spalio Tuluz. Vajferova vojska bila je iscrpljena od rata, pa je ga je ubila i predala se Pipinu. Posle Pipinove smrti u jesen 768. godine, izbila je pobuna Hunalda II Akvitanskog. Pobunu je ugušio Pipinov sin Karlo Veliki, koji je svog sina Luja postavio za kralja Akvitanije. Luj je za kralja krunisan tek 781. godine, kad je pobeđen pretendent za akvitanski presto Lupo II Gaskonjski.
Akvitansko kraljevstvo[uredi | uredi izvor]
To kraljevsvo je pored teritorija vojvodstva Akvitanije obuhvatalo Septimaniju, Gaskonju i Franačke teritorije na Iberskom poluostrvu. 806. godine ovim teritorijama su dodate Provansa i Burgundija. Kada je Luj postao car Svetog rimskog carstva kralj Akvitanije je postao Pipin, Lujov sin. Pipina je 838. godine nasledio njegov istoimeni sin, koga je Luj zbacio i celu Francusku dodelio svom sinu Karlu Ćelavom. Pipin II je posle Lujove smrti 840. godine oslobodio Akvitansko kraljevstvo, koje je 845. godine Karlo napao i 848. godine osvojio Limož.
Novo Akvitansko kraljevstvo[uredi | uredi izvor]
Osvajanje je završeno 852. godine, kada je Venilo, nadbiskup od Sansa, u Orleanu krunisao Karla za francuskog kralja. Pipin je bio zarobljen, a kralj Akvitanije je postao Karlo sin isto Karlo. Karla je 866. godine posle njegove smrti nasledio brat Luj II. Kada je 877. godine Luj došao na presto zapadne Francuske, Akvitanija se potpuno otcepila od Francuske.
Obnovljeno Akvitansko vojvodstvo pod vlašću grofova od Poatjea[uredi | uredi izvor]
Novo Akvitansko kraljevstvo je nastalo 845. godine, ali bilo je manje od prvog Akvitanskog kraljevstva, jer su mu oduzeti regioni Pouatu, Sentonž i Angumu. Te teritorije su 852. godine pripale Ranulfu I, grofu Poatjea i Tuluza, koji se proglasio vojvodom Akvitanije uprkos protivljenju franačkih vladara. Ranulf je umro od rana dobijenih 866. godine u bici kod Brisalta, vođenij protiv Vikinga. Njegov maloletni sin ga je nasledio u Tuluzu, ali titulu vojvode Akvitanije preuzeo je tek 877. godine. Ranilf je hteo da se kruniše kraljem Akvitanije, ali je otrovan 5. avgusta 890. godine po nalogu pretendenta na francuski presto Karla III Bezazlenog, zato što je Ranulf bio lojalan francuskom kralju Odou Pariskom. Ranulfa je u Poatjeu nasledio sin Ranulf III, a u Akvitaniji njegov maloletni nezakoniti sin Ebalus Manzer. Ranulfa i njega je 893. godine zbacio grof Overnje Vilijam I. Za vreme njegove vladavine vladavine počeo je da se kove državni novac.
Akvitansko vojvodstvo pod vlašću gorfova od Overnje[uredi | uredi izvor]
Vilijam je umro 9. jula 918. godine, a pošto nije imao dece nasledio ga je nećak, sin njegove sestre Adelinde, Vilijam II. On je po dolasku na presto pokrenuo rat protiv Burgunda i Normana, koji su odbili priznati Rudolfa za kralja Francuske. Kasnije se i Vilijam sam pobunio protiv Rudolfa, ali se pomirio s njim i odrdbama mira morao je da brani francusku granicu na reci Rajni od Ugara. Vilijam je umro 12. decembra 926. godine, a nasledio ga je Akfred, koji je umro već 927. godine. Posle ovog događaja Ebalus je vraćen na akvitanski presto i na njemu je ostao do svoje smrti 935. godine.
Ratovi protiv Iga Velikog[uredi | uredi izvor]
Ebalusa je nasledio sin Vilijam III. Po Vilijemovom dolasku na vlast francuski kralj Luj IV ga je prisilio da deo Akvitanskog vojvodstva preda Igu Velikom, kralju severne Francuske. Uskoro su se Volijemovi odnosi sa Igom pogoršali pa je čak 950. godine došlo i do rata u kome je Igo poražen, a Vilijem osvojio Overnju. Lotar (kralj Francuske) je Igu pružio podršku pa je on u avgustu 955. godine opseo Poatje, koje je Vilijem odbranio. Lotar je uskoro stigao do grada i Vilijema porazio u bici. Tada je Igo postao vojvoda Akvitanije, koga je 956. godine nasledio sin Igo Kapet. Vilijam je iskoristio to i pomorio se sa Lotarom, koji mu je 959. godine vratio Akvitaniju. Vilijem je tada postao grof Akvitanskog vojvodstva. 3. aprila 963. godine Vilijem je umro, a nasledio ga je sin Vilijam IV.
Ratovi protiv Iga Kapeta i grofova Anžua[uredi | uredi izvor]
Po dolasku na presto Vilijam je objavio rat Džefriju Anžujskom, ali je poražen i izgubio je grad Luden. Godine 988. Vilijem je odbio da prizna Iga Kapeta kraljem Francuske, već je nastojao da na francuski pesto dovede Luja od Donje Lotaringije, poslednjeg legitimnog Karolinga. To se pretvorilo u povod za rat između Akvitanije i Francuske. Vilijem je suzbio Iga u dolini Loare i tako pobedio u ratu. Godine 990. Vilijem je abdicirao u korist svog sina Vilijama V. Ema od Bloa, supruga Vilijama IV i majka Vilijama V je bila regent do 1004. godine. Njenu vladavinu obeležili su brojni neuspesi. Vojvodstvo je pretrpilo poraz od Vikinga, ali i od anžujskog grofa Fulka Nerija, pa je moralo da mu preda grad Mirebalais. Čim je došao na vlast Vilijem je sklopio mir sa svim susedima. Vilijem je umro 31. januara 1030. godine, a na vlast je doašao njegov sin Vilijam VI Debeli. Vilijem je po dolasku na presto objavio rat svojoj maćehi Agnesi od Burgundije, koja se preudala za Žofrou Martela, anžujskog grofa. Martel je osvojio Sentonž i zarobio Vilijema u bici kod Monkontura 20. septembra 1034. godine. Vilijem se tek početkom 1037. godine oslobodio iz zatočeništva predajom gradova Bordoa i Senta. Odmah posle povratka iz zatočeništva ponovo je objavio rat Martelu, ali posle je poražen i morao je da preda ostrvo Oleron. Vilijema je u maru 1038. godine posle smrti nasledio polubrat Odo od Gaskonje. Koji je nastavio ratovanje protiv Martela i poginuo je 10. marta 1039. godine u bici kod Mozea. Njegov polubrat Vilijam VII Odvažni ga je nasledio. On je nastavio rat protiv svog očuha jer je osvojio Gaskonju i 1058. godine opseo je grad Saumur, ali je u leto umro od dizenterije.
Akvitanija u krstaškim pohodima[uredi | uredi izvor]
Vilijam VIII Akvitaniski je bio jedan od vođa francuskih krstaša. Oni su imali zadatak da odu u Aragon pomognu i kralju Ramiru da osvoji mavarski grad Barbastro. Podržavao ih je Papa Aleksandar II. Krstaši su osvojili i opljačkali grad. Vilijam je umro 25. septembra 1086. godine, a nasledio ga je Vilijam IX, koji je bio jedan od vođa u krstaškom ratu 1101., ali je nemajući novca morao grad Tuluz prodati rođaku svoje supruge Filipe, Bernaru.
Rat između oca i sina[uredi | uredi izvor]
Po povratku iz rata Vilijem je odlučio da napusti Filipu i da živi sa Danžerosom, suprugom svog vazala. Tada se Vilijemov sin Vilijam pobunio. Sukobi su se završili tek 1121. godine, kada se Vilijem mlađi oženio kćerkom očeve konkubine Alienore de Šatero. Vilijam Stariji je umro 10. februara 1126. godine, a na akvitanski presto je došao Vilijam X.
Vilijam X[uredi | uredi izvor]
Godine 1130. umro je papa Honorije II i došlo je do rata između pape Inokentija II i antipape Anakletija II. Vilijem je prvo bio na strani Anakletija. Međutim ga je 1134. godine ugledni duhovnik Bernar od Klerva, preobratio na papinu stranu. Posle toga Vilijem je u savezu sa Žofroom V Anžujskim 1136. godine napao Normandiju. Početkom 1137. godine Vilijem je otišao na hodočašće u Santjago de Kompostalu. Na putu se teško razboleo i umro 9. aprila. Na samrtnoj postelji izrazio je želju da se njegova kćerka Elenora uda za Dofena Luja, sina francuskog kralja Luja VI.
Elenora Akvitanska[uredi | uredi izvor]
Politički brak između Elenore i Luja bio je potpun promašaj. Elenora je pratila svog supruga Luja u Drugom krstaškom pohodu. Tamo je upoznala vojvodu od Normandije i anžujskog grofa Henrija. Na saboru u Božansiju u martu 1152. godine papa Eugenije III je poništio brak, Elenorine i Lujove kćerke Mari i Petronila su ostale pod Lujovim nadzorom. U maju Elenora se udala za Henrija, koji je tako postao moćniji od Luja. Tom udajom dinastija Plantagenet iz koje je io Henri je postala vladarska dinastija u Akvitanskom vojvodstvu. Sa Henrijem Elenora je imala osmoro dece. Henri ju je 1173. godine zatvorio u kućni pritvor pošto je podržavala pobune svoje dece protiv Henrija. Kada je Henri umro 1189. godine Elenora se oslobodila iz kućnog pritvora. Njen sin Ričard Lavlje Srce je postao kralj Engleske. Ričard je otišao u Treći krstaški rat, a Elenora ga je zamenjivala, zajedno sa najmlađim sinom Jovanom bez Zemlje. Engleska se oko 1200. godine zaplela u rat s Francuskom, koji je izgubila, a Francuski kralj Filip II Avgust je Engleskoj oduzeo mnoge posede. Jovan je 1203. godine oslobodio poreza na izvoz sve građane i trgovce iz Bordoa. Regioni Bordo, Bajon i Daks su zbog toga podržavali Jovana protiv Filipa. Gaskonjskim trgovcima je tada po prvi put dao otvoren pristup engleskom tržištu vina. Te povlastice je sledeće godine dao La Rošelu i Puatu. Elenora je umrla 1. aprila 1204. godine, nadživevši Ričarda.
XIII vek u Akvitaniji[uredi | uredi izvor]
Posle Elenorine smrti Akvitanija je potpuno izgubila svoju samostalnost, bila je pripojena Engleskoj i postala njen najvažniji posed u Francuskoj. Pod Engleskom vlašću prostirala se od reke Loare na severu do Pirineja na jugu, ali Akvitaniji nije pripadao Tuluz. U XIII veku u Akvitaniji je uglavnom vladao mir. Engleska je ipak tada bila vazal Francuske.
Sensardoski rat[uredi | uredi izvor]
U avgustu 1324. godine Šarl, grof od Valoa je napao Akvitaniju i nespremne Engleze u njoj, povod je bio paljenje francuskog utvrđenja Sen Sardosa, 15. oktobra 1323. godine koji se nalazio na engleskom delu Gaskonje. Englezi su jedva uspeli da prikupe 7 000 vojnika, ali Šarl ih je porazio. Najveći otpor pružan je u utvrđenju La Reol na reci Garonji, ali su se posle nekoliko sedmica predali. Rat je trajao do oktobra. Englezima je samo ostao Bordo, i nekoliko oblasti na primorju. Engleski kralj Edvard III Plantagenet je kao i većina engleskih plemića smatrao da je Gaskonja veoma važna zbog toga što su se u njoj proizvodili vino i so, pa se 1331. godine odrekao prava za engleski presto u zamenu za Gaskonju.
.svg)
Stogodišnji rat[uredi | uredi izvor]
Sensardoski rat je 1337. godine izazvao stogodišnji rat između Engleske i Francuske. Englezi su sjajnim taktikama odneli pobede kod Kresija (1346) i Poatjea (1356), proširivši svoje posede u Francuskoj. Godine 1360. Bretanjskim mirom Edvard se odrekao francuske krune, ali je nastavio da bude ne samo vojvoda, nego suvereni vladar Akvitanijskog vojvodstva. On se 1362. godine odrekao vlasti nad Akvitanijskim vojvodstvom, a na mestu akvitanskog vojvode ga je nasledio najstariji sin i princ od Velsa Edvard Crni Princ. On u stvari nije bio vojvoda Akvitanije nego princ od Akvitanije. Godine 1369. Bretanjski mir je opovrgnut. Edvarda Crnog princa je posle smrti 8. juna 1376. godine nasledio njegov devetogodišnji sin Ričard, koji je 1377. godine postao kralj Engleske. On je da bi smirio pobunu u Engleskoj morao da preda Akvitaniju svom stricu Džonu od Genta. Tako je vlast nad Akvitanijom došla u ruke dinastije Lankaster. U Gaskonji je 1394. godine izbila pobuna lojalnih Ričardu, koju je Džon ugušio 1395. godine. Kada je umro 3. februara 1399. godine Ričard je pod svoju vlast vratio Akvitaniju i Džonovom sinu Henriju Bolinbruku oduzeo sve posede koje je nasledio od oca. Tada se Henri pobunio, svrgnuo Ričarda i postao kralj Engleske. Sledeće godine Henri je titulu akvitanijskog vojvode dao sinu isto Henriju. Henri je 1415. godine napao Francusku, osvojio Harfler i odneo pobedu kod Azenkura. Ugovorom u Troju 1420. godine Henri je postao prestolonaslednik francuskog kralja Šarla VI Ludog. Henri je umro 31. avgusta 1422. godine, samo dva meseca pre Šarla Ludog. Na mestu Engleskog kralja Henrija je nasledio istoimeni sin, koji je bio star svega 8 meseci. Za vreme njegove vladavine počelo je opadanje. Godine 1445. on je sve svoje posede u francuskoj predao Džonu Talbotu, prvom grofu od Šruzberija. On je izgubio Šerbur i Bordo 1451. godine, pa je 17. jula 1453. godine pokušao da povrati Gaskonju Ali je poginuo u bici kod Kastijona. Tada je Akvitanijsko vojvodstvo zauvek pripojeno Francuskoj i titule akvitanijskog vojvode samo su dodeljivane prinčevima iz francuskih vladarskih dinastija.
Vladari Akvitanskog vojvodstva[uredi | uredi izvor]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Akvitansko vojvodstvo je obuhvatalo današnje francuske regione Loaru, Centar, Limuzen, Poatu-Šarant i Akvitaniju. Od Akvitanije sa kasnije odvojilo vojvodstvo Gaskonja (nalazila se na većem delu danšnjeg regiona Akvitanije i bila je zavisna država u odnosu na Akvitaniju) i grofovija Tuluz (nalazila se na mestu današnjih regiona Midi-Pirene i Langdok-Rusijon). Tuluz su osvojili Francuzi 1271. godine. U XIII veku Akvitansko vojvodstvo se prostiralo od Pirineja na jugu i gde sa graničilo sa kraljevinom Navarom, Kraljevinom Aragonom i Grofovijom Barselonom. Na istoku se graničilo s grofovijom Tuluzom i kraljevinom Burgundijom. Na severu se graničilo sa Bretanjom, Anžujskim grofovima, Bloom i Burbonima (ove severne oblasti su u 13. veku osvojili Francuzi).[traži se izvor]
Podela Akvitanije[uredi | uredi izvor]
Akvitanija se deli na:
- Grofoviju Poatje
- Grofoviju La Marš
- Grofoviju Angulem
- Grofoviju Perigor
- Grofoviju Overnju (1271. godine osvojena od strane Francuske)
- Grofoviju Sentonž
- Grofoviju Deol
- Grofoviju Isuden
- Vicegrofoviju Limuzen
- Vojvodstvo Gaskonju (U VII veku je postalo deo Akvitanskog vojvodstva, u IX veku se otcepila, ali je 1053. godine ponovo pripojena Akvitaniji)
- Grofiviju Tuluz (778. godine je postala nezavisna, a 1271. osvojili su je Francuzi)
- Vicegrofoviju Albi
- Septimaniju
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Collins 2010, str. 254.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Collins, Roger (2010). Early Medieval Europe, 300-1000. Palgrave Macmillan. str. 254. ISBN 978-1-137-01428-3.
- Ovaj članak uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Aquitaine”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 02 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 252—53.
- Mabille, Emile (1870). Le royaume d'Aquitaine et ses marches sous les carlovingiens. É. Privat.
- Jean Penant, (2009) Occitanie, l'épopée des origines
