Geografija Sudana
Sudan se nalazi u severoistočnoj Africi. Graniči se sa Egiptom na severu, Crvenim morem na severoistoku, Eritrejom i Etiopijom na istoku, Južnim Sudanom na jugu, Centralnoafričkom Republikom na jugozapadu, Čadom na zapadu i Libijom na severozapadu. Sudan je treća po veličini država u Africi, posle Alžira i Demokratske Republike Kongo. Bila je najveća država na kontinentu do nezavisnosti Južnog Sudana 2011.
Geografske regije[uredi | uredi izvor]
Severni Sudan, koji leži između egipatske granice i Kartuma, ima dva različita dela, pustinju i dolinu Nila. [1] Istočno od Nila leži Nubijska pustinja; na zapadu, Libijska pustinja. [2] One su slične - kamenite, sa peščanim dinama. [2] U ovim pustinjama praktično nema padavina, a u Nubijskoj pustinji nema oaza. [2] Na zapadu postoji nekoliko malih pojila, kao što je Bir an Natrun, gde podzemna voda dopire do površine i formira bunare koji obezbeđuju vodu za nomade, karavane i administrativne patrole, iako nedovoljno da podrže oaze i neadekvatno za naseljavanje stanovništva. [2] Kroz pustinju protiče dolina Nila, čiji aluvijalni pojas naseljivog zemljišta nije širok više od dva kilometra i čija produktivnost zavisi od godišnjih poplava. [2]
Zapadni front Sudana obuhvata regione poznate kao Darfur i Kurdufan koji obuhvataju 850.000 kvadratnih kilometara. [2] Tradicionalno, ovo se smatra jedinstvenom regionalnom jedinicom uprkos fizičkim razlikama. [2] Dominantna karakteristika ovog ogromnog područja je odsustvo trajnih vodotokova; stoga ljudi i životinje moraju ostati na dohvatu stalnih bunara. [2] Shodno tome, stanovništvo je retko i neravnomerno raspoređeno. [2] Zapadni Darfur je valovita ravnica kojom dominira vulkanski masiv Džabal Mara koji se uzdiže 900 metara iznad sudanske ravnice; odvodnjavanje sa Džabal Mara u ravnicu može da podrži naseljenu populaciju i razne divlje životinje. [2] Zapadni Darfur je u suprotnosti sa severnim i istočnim Darfurom, koji su polupustinje sa malo vode bilo iz povremenih potoka poznatih kao vadi ili iz bunara koji obično presuše tokom zimskih meseci. [2] Severozapadno od Darfura i nastavljajući se u Čad nalazi se neobična regija koja se zove džizu, gde sporadične zimske kiše nastale iz Mediterana često pružaju odličnu ispašu u januaru ili čak februaru. [2] Južni region zapadnog Sudana poznat je kao koz, zemlja peščanih dina, koji u kišnoj sezoni ima pouzdanije izvore vode sa svojim bunarima nego severni. [2] Jedinstvena karakteristika zapadnog Sudana je venac Nubijskih planina u jugoistočnom Kurdufanu u centru zemlje, konglomerat izolovanih kupolastih brda koja se strmo i naglo uzdižu iz velike sudanske ravnice. [2] Mnoga brda su izolovana i prostiru se na samo nekoliko kvadratnih kilometara, ali postoji nekoliko velikih brdskih masa sa unutrašnjim dolinama među planinama visoko iznad ravnice. [2]
Treći poseban region Sudana su centralne glinovite ravnice koje se protežu na istok od Nubijskih planina do etiopske granice, razbijene samo brdima Ingesana, i od Kartuma na severu do krajnjih delova južnog Sudana. [2] Između reka Dindar i Rahad, nizak greben se spušta sa etiopskih visoravni da bi prekinuo beskrajni horizont ravnica, a poneko brdo ističe se oštrim reljefom. [2] Centralne glinovite ravnice predstavljaju okosnicu ekonomije Sudana jer su produktivne tamo gde se naselja grupišu oko dostupne vode. [2] Štaviše, u srcu centralnih glinenih ravnica leži gezira, zemlja između Plavog Nila i Belog Nila (bukvalno na arapskom „poluostrvo“) gde je razvijen veliki Projekat Gezira. [2] Ovaj projekat obuhvata uzgajanje pamuka za izvoz i tradicionalno proizvodi više od polovine prihoda Sudana i izvoznih prihoda. [2]
Severoistočno od centralnih glinenih ravnica leži istočni Sudan, koji je podeljen između pustinje i polupustinje i obuhvata Butanu, deltu Kaš, brda Crvenog mora i obalsku ravnicu. [2] Butana je valovito zemljište između Kartuma i Kasale koje pruža dobru ispašu za stoku, ovce i koze. [2] Istočno od Al Butane je neobična geološka formacija poznata kao Delta Kaš. [2] Prvobitno depresija, bila je ispunjena peskom i muljem koje su donele bujne poplave reke Kaš, stvarajući deltu iznad okolne ravnice. [2] Protežeći se 100 kilometara severno od Kasale, cela oblast koju naliva Kaš je bogata pašnjacima. [2] Drveće i žbunje obezbeđuju ispašu kamilama sa severa, a zemljište bogato vlagom obezbeđuje obilje prehrambenih useva i pamuka. [2]
Severno iza Kaša leže zastrašujuća brda Crvenog mora. [2] Suva, sumorna i hladnija od okolne zemlje, posebno u vrelini sudanskog leta, protežu se na sever u Egipat, to je masa brda gde je život težak i nepredvidljiv za izdržljive stanovnike Beje. [2] Ispod brda prostire se obalna ravnica Crvenog mora, koja varira u širini od oko pedeset šest kilometara na jugu u blizini Tavkara do oko dvadeset četiri kilometra u blizini egipatske granice. [2] Primorska ravnica je suva i neplodna. [2] Sastoji se od stena, a morska strana je bogata koralnim grebenima. [2]
Sudan obuhvata ostrva koja se nalaze u Nilu (uključujući ostrvo Aba, ostrvo Badien, ostrvo Sai i, na ušću Plavog i Belog Nila, ostrvo Tuti) i u Crvenom moru (uključujući arhipelag Suakin).
Politička geografija[uredi | uredi izvor]
Sudan je podeljen na 18 država i jednu oblast sa posebnim administrativnim statusom. Kao rezultat Sveobuhvatnog mirovnog sporazuma potpisanog 2005. godine, oblast Abjej je dobila poseban administrativni status i nakon nezavisnosti Južnog Sudana 2011. godine, smatra se da je istovremeno deo i Republike Sudan i Republike Južnog Sudana, efektivno kondominijum.
Zemljišta[uredi | uredi izvor]
Zemljišta u državi mogu se geografski podeliti na peskovita zemljišta severnog i zapadnog centralnog područja, glinovita zemljišta centralnog regiona i lateritna zemljišta juga. [3] Manjeg obima i odvojena, ali od velikog ekonomskog značaja, je grupa koju čine aluvijalna zemljišta koja se nalaze duž donjih tokova reka Belog Nila i Plavog Nila, duž glavnog Nila do Nubijskog jezera, u delti reke Kaš u oblasti Kasala i delti Barake u oblasti Tavkar blizu Crvenog mora u državi Aš Šarki. [3]
U poljoprivrednom smislu, najvažnija tla su gline u centralnom Sudanu koje se protežu zapadno od Kasale i južnog Kurdufana. [3] Poznata kao tla koja pucaju zbog prakse da im se dozvoli da se osuše i popucaju tokom sušnih meseci kako bi povratili svoju propusnost, koriste se u oblastima Al Gezira i Kašm al Kirbah za uzgajanja sa navodnjavanjem. [3] Istočno od Plavog Nila, velike površine se koriste za kišom zalivana mehanizovana uzgajanja. [3] Zapadno od Belog Nila, ova zemljišta koriste tradicionalni kultivatori za uzgoj sirka, susama, kikirikija i (u oblasti oko Nubijskih planina) pamuka. [3] Južni deo zone glinenog tla leži u širokoj plavnoj ravnici gornjeg toka Belog Nila i njegovih pritoka, pokrivajući većinu država Gornji Nil i gornji Bahr al Gazal. [3] Podložna obilnim padavinama tokom kišne sezone, plavna ravnica je poplavljena četiri do šest meseci — veliko močvarno područje, Sud u Južnom Sudanu, trajno je poplavljeno — a susedna područja su poplavljena jedan ili dva meseca. [3] Uopšteno govoreći, ovo područje je slabo pogodno za proizvodnju useva, ali se trave koje podržava tokom sušnih perioda koriste za ispašu. [3]
Peščano zemljište u polusušnim oblastima južno od pustinje u državama severnog Kurdufana i severnog Darfura podržava vegetaciju koja se koristi za ispašu. [3] U južnom delu ovih država i zapadnom delu južnog Darfura nalaze se takozvani koz peskovi. [3] Stočarstvo je glavna delatnost ovog područja, ali se takođe javlja i značajna količina gajenja useva, uglavnom bisernog prosa. [3] Kikiriki i susam se uzgajaju kao usevi za prodaju. [3] Koz pesak je glavna oblast iz koje se dobija guma arabika iz senegalske akacije (lokalno poznata kao hašab). [3] Ovo drvo brzo raste u regionu, a kultivatori povremeno sade stabla hašaba kada se zemljište ukrči. [3]
Hidrologija[uredi | uredi izvor]
Osim male oblasti u severoistočnom Sudanu, gde vadi ispuštaju sporadične vode u Crveno more ili se reke iz Eritreje ulivaju u plitka jezera koja isparavaju zapadno od brda Crvenog mora, celu zemlju dreniraju Nil i njegove dve glavne pritoke, Plavi Nil i Beli Nil. [4] Najduža reka na svetu, Nil teče 6.737 kilometara od svog najudaljenijeg izvora u centralnoj Africi do Sredozemnog mora. [4] Značaj Nila je prepoznat još od biblijskih vremena; vekovima je reka bila spas za Sudan. [4]
Plavi Nil teče iz etiopskih visoravni da bi se susreo sa Belim Nilom u Kartumu. [4] Plavi Nil je manja od dve reke; njen tok obično čini samo jednu šestinu ukupnog. [4] U avgustu, međutim, zbog kiša u etiopskoj visoravni nabuja Plavi Nil sve dok ne čini 90 odsto ukupnog toka Nila. [4] Sudan je izgradio nekoliko brana za regulisanje toka reke, uključujući branu Roseires, oko 100 kilometara od etiopske granice i najveću, 40 metara visoku branu Sinar, izgrađenu 1925. u Sinaru. [4] [5] Dve glavne pritoke Plavog Nila, Dindar i Rahad, imaju izvorište u etiopskoj visoravni i ispuštaju vodu u Plavi Nil samo tokom letnje sezone velikih voda. [4] U ostatku godine njihov tok se svodi na bazene u peščanim koritima reka. [4]
Beli Nil teče iz centralne Afrike, odvodnjavajući jezero Viktorija i planinske regione Ugande, Ruande i Burundija. [4] Južno od Kartuma, Britanci su 1937. godine izgradili branu Džabal al Avlija da bi uskladištili vodu Belog Nila, a zatim je ispustili u jesen kada tok Plavog Nila oslabi. [4] Međutim, mnogo vode iz akumulacije je preusmereno za projekte navodnjavanja u centralnom Sudanu, a veliki deo ostatka ispari. [4] Do sada su naslage mulja smanjile ukupan protok. [4]
Severno od Kartuma, Nil teče kroz pustinju u velikom obliku slova S da bi se izlio u Naserovo jezero iza Asuanske brane u Egiptu. [4] Reka polako teče iza Kartuma, malo pada u nadmorskoj visini, iako pet katarakta ometa rečni transport u vreme niske vode. [4] Reka Atbara(h), koja teče iz Etiopije, jedina je pritoka severno od Kartuma, a njene vode stižu do Nila samo šest meseci između jula i decembra. [4] Tokom ostatka godine, korito Atbaraha je suvo, osim nekoliko bazena i bara. [4]
Klima[uredi | uredi izvor]
Iako Sudan leži u tropima, klima se kreće od hipersušne na severu do tropske vlažne i suve na krajnjem jugozapadu. [6] Temperature se ne razlikuju mnogo u zavisnosti od sezone na bilo kojoj lokaciji; najznačajnije klimatske varijabile su padavine i dužina vlažne i sušne sezone. [6] Varijacije u dužini vlažne i sušne sezone zavise od toga koji od dva vazdušna toka preovlađuje: suvi severni vetrovi iz Sahare i Arapskog poluostrva ili vlažni jugozapadni vetrovi iz sliva reke Kongo i jugoistočni vetrovi iz Indijskog okeana. [6]
Od januara do marta zemlja je pod uticajem suvih vetrova sa severoistoka. [6] U celoj zemlji ima minimalnih padavina, osim u maloj oblasti u severozapadnom Sudanu gde vetrovi prelaze preko Sredozemnog mora donoseći povremeno slabe kiše. [6] Početkom aprila, vlažni jugozapadni vetrovi stižu do južnog Sudana, donoseći obilne kiše i grmljavine. [6] Do jula, vlažan vazduh stiže do Kartuma, a u avgustu se proteže do svojih uobičajenih severnih granica oko Abu Hamada, iako u nekim godinama vlažan vazduh stigže i do granice sa Egiptom. [6] U septembru suvi severoistočnjaci počinju da jačaju i idu ka jugu, a do kraja decembra zahvataju celu zemlju. [6] Kartum ima tromesečnu kišnu sezonu (jul–septembar) sa prosečnom godišnjom količinom padavina od 161 mm; Atbara u avgustu prima pljuskove koji proizvode godišnji prosek od samo 74 mm milimetra. [6]
U nekim godinama, dolazak jugozapadnjaka i njihova kiša u centralni Sudan mogu biti odloženi, ili uopšte ne dolaze. [6] Ako se to dogodi, slede suša i glad. [6] U decenijama 1970-ih i 1980-ih jugozapadnjak je često izostajao, sa katastrofalnim rezultatima za narod i ekonomiju Sudana. [6]
Temperature su najviše na kraju sušne sezone kada im nebo bez oblaka i suv vazduh omogućavaju da se povećaju. [6] Daleki jug, međutim, sa samo kratkom sušnom sezonom, ima ujednačeno visoke temperature tokom cele godine. [6] U Kartumu su najtopliji meseci maj i jun, kada je prosečna temperatura 41°C, a temperature mogu dostići i 48°C. [6] Severni Sudan, sa kratkom kišnom sezonom, ima veoma visoke dnevne temperature tokom cele godine, osim zimskih meseci na severozapadu gde ima padavina u januaru i februaru. [6] Uslovi u planinskim oblastima su generalno hladniji, a vruće dnevne temperature tokom sušne sezone širom centralnog i severnog Sudana brzo padaju nakon zalaska sunca. [6] Najniže vrednosti u Kartumu u proseku su 15°C u januaru i padaju na čak 6°C nakon prolaska hladnog fronta zimi. [6]
Habub, žestoka oluja prašine, može se pojaviti u centralnom Sudanu kada prvi put stigne vlažni jugozapadni tok (od maja do jula). [6] Vlažan, nestabilan vazduh stvara grmljavinu u poslepodnevnoj vrućini. [6] Početni tok vazduha iz oluje koja se približava stvara ogroman žuti/crveni zid od peska i gline koji može privremeno da smanji vidljivost na nulu. [6]
Pustinjski regioni u centralnom i severnom Sudanu su među najsušnijim i najsunčanijim mestima na Zemlji: trajanje sunčeve svetlosti je uvek neprekidno tokom cele godine i penje se do iznad 4.000 časova u najboljim slučajevima, ili oko 91% vremena, a nebo je sve vreme bez oblaka.[traži se izvor] Oblasti oko Vadi Halfe i duž egipatske granice mogu lako da prođu mnogo godina ili mnogo decenija bez ikakvih padavina.[traži se izvor] Oni su takođe među najtoplijim mestima tokom letnjeg i "zimskog vremena": prosečne visoke temperature rutinski prelaze 40°C četiri do skoro šest meseci godišnje da bi se dostigao maksimum od oko 45°C na nekim mestima i prosečne visoke temperature ostaju iznad 24°C u najsevernijem regionu i iznad 30°C na mestima kao što su Atbara ili Meroz.[traži se izvor]
| Klima Khartoum (1971–2000) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 39,7 (103,5) |
42,5 (108,5) |
45,2 (113,4) |
46,2 (115,2) |
46,8 (116,2) |
46,3 (115,3) |
44,5 (112,1) |
43,5 (110,3) |
44,0 (111,2) |
43,0 (109,4) |
41,0 (105,8) |
39,0 (102,2) |
46,8 (116,2) |
| Maksimum, °C (°F) | 30,7 (87,3) |
32,6 (90,7) |
36,5 (97,7) |
40,4 (104,7) |
41,9 (107,4) |
41,3 (106,3) |
38,5 (101,3) |
37,6 (99,7) |
38,7 (101,7) |
39,3 (102,7) |
35,2 (95,4) |
31,7 (89,1) |
37,03 (98,67) |
| Prosek, °C (°F) | 23,2 (73,8) |
25,0 (77) |
28,7 (83,7) |
31,9 (89,4) |
34,5 (94,1) |
34,3 (93,7) |
32,1 (89,8) |
31,5 (88,7) |
32,5 (90,5) |
32,4 (90,3) |
28,1 (82,6) |
24,5 (76,1) |
29,89 (85,81) |
| Minimum, °C (°F) | 15,6 (60,1) |
16,8 (62,2) |
20,3 (68,5) |
24,1 (75,4) |
27,3 (81,1) |
27,6 (81,7) |
26,2 (79,2) |
25,6 (78,1) |
26,3 (79,3) |
25,9 (78,6) |
21,0 (69,8) |
17,0 (62,6) |
22,81 (73,05) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 8,0 (46,4) |
8,6 (47,5) |
12,6 (54,7) |
12,7 (54,9) |
18,5 (65,3) |
20,2 (68,4) |
17,8 (64) |
18,0 (64,4) |
17,7 (63,9) |
17,5 (63,5) |
11,0 (51,8) |
6,2 (43,2) |
6,2 (43,2) |
| Količina padavina, mm (in) | 0,0 (0) |
0,0 (0) |
0,1 (0,004) |
0,0 (0) |
3,9 (0,154) |
4,2 (0,165) |
29,6 (1,165) |
48,3 (1,902) |
26,7 (1,051) |
7,8 (0,307) |
0,7 (0,028) |
0,0 (0) |
121,3 (4,776) |
| Dani sa padavinama (≥ 0.1 mm) | 0,0 | 0,0 | 0,1 | 0,0 | 0,9 | 0,9 | 4,0 | 4,2 | 3,4 | 1,2 | 0,0 | 0,0 | 14,7 |
| Relativna vlažnost, % | 27 | 22 | 17 | 16 | 19 | 28 | 43 | 49 | 40 | 28 | 27 | 30 | 28,8 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 316,2 | 296,6 | 316,2 | 318,0 | 310,0 | 279,0 | 269,7 | 272,8 | 273,0 | 306,9 | 303,0 | 319,3 | 3.580,7 |
| Sunčani sati — dnevni prosek | 10,2 | 10,5 | 10,2 | 10,6 | 10,0 | 9,3 | 8,7 | 8,8 | 8,1 | 9,9 | 10,1 | 10,3 | 9,73 |
| Izvor #1: World Meteorological Organisation,[7] NOAA (extremes and humidity 1961–1990)[8] | |||||||||||||
| Izvor #2: Deutscher Wetterdienst (sun, 1961–1990)[9] | |||||||||||||
Ekološki problemi[uredi | uredi izvor]
Sudan se suočava sa ozbiljnim ekološkim problemima, koji se uglavnom odnose na dostupnost vode ili raspologanje vodom. [4] Među njima su dezertifikacija, degradacija zemljišta i krčenje šuma. [4] Dezertifikacija, pomeranje granice između pustinje i polupustinje prema jugu, dešavalo se procenjenom stopom od 50 do 200 kilometara otkako su 1930-ih godina počele da se beleže padavine i vegetacija. [4] Taj uticaj je bio najuočljiviji u Severnom Darfuru i Severnom Kurdufanu. [4] Dezertifikacija će verovatno nastaviti da napreduje ka jugu zbog smanjenja padavina i dovešće do kontinuiranog gubitka produktivnog zemljišta. [4] Poljoprivreda, posebno loše planirana i vođena mehanizovana poljoprivreda, dovela je do degradacije zemljišta, zagađenja vode i povezanih problema. [4] Degradacija zemljišta je takođe rezultat eksplozivnog rasta veličine stočnih stada od 1960-ih, koji je preopteretio pašnjake. [4] Krčenje šuma se dešava alarmantnom brzinom. [4] Sudan bi u celini mogao da izgubi skoro 12 procenata svog šumskog pokrivača između 1990. i 2005. godine, ili oko 8,8 miliona hektara, što je gubitak prvenstveno zbog gubitka zemljišta i energetskih potreba. [4]
Sudanske ekološke probleme otežavaju duge godine ratovanja i rezultujući kampovi za veliki broj interno raseljenih ljudi, koji pretražuju okolno zemljište u potrazi za vodom, gorivom i hranom. [4] Stručnjaci Ujedinjenih nacija (UN) predviđaju da će do erozije rečne obale i gubitka plodnog mulja doći zbog sadašnjeg ambicioznog sudanskog programa izgradnje brana na Nilu i njegovim pritokama. [4] U urbanim oblastima, brz i nekontrolisan priliv stanovništva u Kartum i druge gradove i mesta i opšti nedostatak objekata za upravljanje čvrstim otpadom i kanalizacijom su među glavnim problemima životne sredine. [4]
Površina i korišćenje zemljišta[uredi | uredi izvor]
Sudan ima površinu zemljišta od 1.731.671 km² i ukupnu površinu od 1.861.484 km². [10] Približno se navodnjava 18.900 km² (2012). [11]
Granice zemljišta[uredi | uredi izvor]
Dužina granica Sudana je 6.819 km. [11] Pogranične zemlje su: Centralnoafrička Republika (174 km), Čad (1.403 km), Egipat (1.276 km), Eritreja (682 km), Etiopija (744 km), Libija (382 km) i Južni Sudan (2.158 km). [11]
Prirodni resursi[uredi | uredi izvor]
Nafta je glavni prirodni resurs Sudana. Zemlja takođe ima značajna nalazišta rude hroma, bakra, gvožđa, liskuna, srebra, zlata, volframa i cinka.
Nil je dominantna geografska karakteristika Sudana, teče 3.000 kilometara od Ugande na jugu do Egipta na severu. Većina zemlje leži u njenom slivnom basenu. Plavi Nil i Beli Nil, koji potiču iz etiopskih visoravni i centralnoafričkih jezera, spajaju se u Kartumu i formiraju pravu reku Nil koja teče u Egipat. Druge velike pritoke Nila su reke Bahr el Gazal, Sobat i Atbara.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^
Овај чланак користи текст рада који је у јавном власништву.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c č dž š aa Овај чланак користи текст рада који је у јавном власништву.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m Овај чланак користи текст рада који је у јавном власништву.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c č dž Овај чланак користи текст рада који је у јавном власништву.
- ^ „Water infrastructure in the Nile Basin” (PDF). Food and Agriculture Organization. 19. 7. 2011.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s Овај чланак користи текст рада који је у јавном власништву.
- ^ „World Weather Information Service – Khartoum”. World Meteorological Organization. Arhivirano iz originala 06. 02. 2017. g. Pristupljeno 6. 5. 2010.
- ^ „Khartoum Climate Normals 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 16. 1. 2014.
- ^ „Klimatafel von Khartoum / Sudan” (PDF). Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world (na jeziku: nemački). Deutscher Wetterdienst. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 3. 2017. g. Pristupljeno 22. 10. 2016.
- ^ „Sudan”. World Factbook. Central Intelligence Agency. Pristupljeno 2020-10-20.
- ^ a b v „Sudan”. World Factbook. Central Intelligence Agency. Pristupljeno 2020-10-20.
