Grigorije Camblak
| Grigorije Camblak | |
|---|---|
 Grigorije Camblak (levo), na saboru u Konstanci | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1360. |
| Mesto rođenja | Trnovo, Bugarsko carstvo |
| Datum smrti | 1420. |
| Mesto smrti | Kijev, Velika kneževina Litvanija |
| Književni rad | |
| Najvažnija dela | Žitije Stefana Dečanskog |
Grigorije Camblak (Veliko Trnovo, Bugarska, oko 1360 — Kijev, 1419 ili 1420) bio je srednjovekovni bugarski pisac i crkveni poglavar, mitropolit kijevski, autor mnogih dela koja su ušla u staru bugarsku, srpsku i rusku književnost.[1]
Život[uredi | uredi izvor]
Camblak je rođen oko 1364. godine, verovatno u Trnovu. Većina naučnika smatra da je poreklom Bugarin, mada neki smatraju da je Srbin[2] (kao Đorđe Samblak)[3], Rumun koji se rodio u Bugarskoj ili makedonski Vlah. U starim rukopisima se, pored imena Camblak, javljaju i razne permutacije, poput Camvlah, Cimvlah, Cimivlak, Simvlah, Simvlik, Camblik, Cimblak, Cambak, Camibak, Čamblak, Samblak i druge. Potiče iz ugledne porodice. U Sinodiku cara Borila oglašuje se „večna pamet” „Camblaku, velikomu primikiriju”; pretpostavlja se da je taj crkveni časnik iz vremena cara Jovana Aleksandra (1331—1370) bio Grigorijev otac ili deda. Stric Grigorija Camblaka bio je ruski mitropolit Kiprijan, a po narodnosti Srbin[4], čuvena ličnost iz toga perioda.
Svoju mladost proveo je u Bugarskoj. Godine 1379, na svom putu iz Kijeva u Carigrad, njegov stric mitropolit Kiprijan došao je u Trnovo, da bi se video s patrijarhom Jevtimijem, pa je tada razgovarao sa petnaestogodišnjim Camblakom, dao mu blagoslov i prorekao sjajnu budućnost. Camblak je učio školu u Trnovu, bugarskoj prestonici koja je tada bila veliki književni centar. Tu je otpočela velika književna reforma, na čijem čelu je bio sam patrijarh, a Camblak je bio učenik ove književne škole.[5] Nakon završene škole, Camblak se postrigao i postao jeromonah.
Godine 1393. došlo je do propasti Bugarske. Tada je Trnovo palo u ruke Turcima. Bajazit je, godinu-dve ranije, pobedio Srbe na Kosovu, pa je bio pošao na Bugare. Trnovo je opsedao tri meseca; „kad se grad predao, nastalo je zversko klanje, po crkvama, ne samo po ulicama.” Patrijarh je najpre osuđen na smrt, a kasnije prognan u neku pustinju u Makedoniji. Tri godine kasnije, 1396, pao je i Vidin, tako je propalo i Drugo bugarsko carstvo. Camblak je opisao ove događaje u Slovu patrijarhu Jevtimiju, kao i u spisu (Skazanije) i sv. Petki. Po onome kako opisuje pad Trnova u Slovu Jevtimiju, izgleda da je bio očevidac tog događaja. Verovatno je tada i on napustio Bugarsku, u isto vreme kad i njego učitelj Jevtimije.
Preko Moldavije Camblak je došao u Srbiju, gde je bio iguman manastira Dečani. U Srbiji je kao iguman manastira Dečani opisao život Stefana Dečanskog. Od njega se sačuvalo i jedno maleno delo o životu sv. Petke i prenosu njenih moštiju u Srbiju.
Na poziv strica Kiprijana, mitropolita moskovskog otišao je u Rusiju, ali ga nije zatekao živog, jer je ovaj umro 1406. godine. U Litavskoj Rusiji je podrškom litavskog velikog kneza Vitovta (Vitolda)[6] dospeo do mitropolitske stolice u Novgorodu 1414. godine, i pročuo se kao veliki propovednik. Kao mitropolit kijevski od 1416. godine (bio posvećen) bio je u raskolu sa ruskom crkvom, i učestvovao na unijatskom saboru u Konstanci 1418. godine. U Moldaviji je bio iguman manastira Pantokratora. Tu je odigrao krupnu ulogu u stvaranju kulta svetog Jovana Novog Sučavskog (Mučenje svetog Jovana Novog i Služba svetom Jovanu Novom), a u Kijevu napisao veliki broj beseda, slova i pohvala (Pohvala kijevskom mitropolitu Kiprijanu, Pohvala patrijarhu Jevtimiju i dr). Umro je 1419. godine u Kijevu, "mnogoslavljen u južnoj a proklinjan kao otpadnik u severnoj Rusiji".[7]
Camblak se kao pisac odlikovao živim stilom i uspelim pesničkim slikama.
Delo[uredi | uredi izvor]
Između 1402. i 1409. u manastiru Dečani napisao je tri značajna dela:
- Žitije Stefana Dečanskog,
- Služba Stefanu Dečanskom i
- Slovo o prenosu moštiju svete Petke iz Trnova u Vidin i Srbiju.
Žitije je više u hagiografskom tonu negoli na razvojnoj liniji starih srpskih biografija, ali kao kompoziciono i idejno jedinstveno delo koje neguje psihološki portret i unutrašnju dramu velikomučenika Stefana predstavlja obnavljanje kulta ovog svetitelja u duhu martirološke književnosti kosovske tematike. U skladu sa savremenim asketsko-filozofskim kretanjima, Camblak se dosta bavio unutrašnjim stanjima svojih junaka. Opis Dečana je prvi potpuni pejzaž u srpskoj književnosti.
Prevod na savremeni srpski jezik[uredi | uredi izvor]
- Grigorije Camblak, Književni rad u Srbiji. Priredio Damnjan Petrović, Na savremeni jezik preveli Lazar Mirković, Dimitrije Bogdanović, Đorđe Trifunović, Damnjan Petrović. Beograd, Prosveta, SKZ, 1989, Stara srpska književnost u 24 knjige, knj. 12.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 93.
- ^ Petar S. Protić: "Žitija srpskih svetaca kao izvor istorije", Beograd 1897.
- ^ "Glasnik srbskog učenog društva", Beograd 1870. godine
- ^ Protić, navedeno delo
- ^ "Glasnik društva srpbske slovesnosti", Beograd 1871. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1871. godine
- ^ Ivan Kukuljević-Sakcinski: "Arkiv za povesnicu jugoslavensku", Zagreb 1857. godine
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dimitrije Bogdanović: Istorija stare srpske književnosti, Beograd, SKZ, 1980.
- Đorđe Trifunović: Kratak pregled jugoslovenskih književnosti srednjega veka, Beograd, Filološki fakultet Beogradskog univerziteta, 1976.
- Dejan Mihailović: Vizantijski krug (Mali rečnik ranohrišćanske književnosti na grčkom, vizantijske i stare srpske književnosti), Beograd, „Zavod za udžbenike“, 2009. pp. 51–52.
- Đorđe Trifunović, Stara književnost, Beograd, Nolit, 1972.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
