Икона Пресвета Богородица Филермоса

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ikona Presveta Bogorodica Filermosa
Ikona Bogorodice Filermosa
Presveta Bogorodica Filermosa na karti Crne Gore
Presveta Bogorodica Filermosa
Presveta Bogorodica Filermosa
UmetnikSveti Apostol Luka
Godina46
TipIkona urađena u vizantijskom stilu
Dimenzije50,4 cm × 39,7 cm ×  cm
MestoIstorijski muzej Crne Gore, Plava kapela, Cetinje, Crna Gora
Koordinate42° 23′ 19″ N 18° 55′ 13″ E / 42.38861° S; 18.92028° I / 42.38861; 18.92028
VlasnikDržava Crna Gora

Ikona Presveta Bogorodica Filermosa je ikona Bogorodice koja se čuva u Plavoj kapeli, u okviru izložbenog prostora Istorijskog muzeja Crne Gore u Cetinju. Prema predanju, delo je Svetog Apostola Luke, koji ju je uživo naslikao 46. godine.[1] Ikona je vekovima bila u vlasništvu Malteških vitezova, koji su je poklonili Ruskom caru za zaštitu i dobročinstvo koje im je pružio. U Rusiji je Ikona Presveta Bogorodica Filermosa bila skoro vek i po, do kraja Oktobarske revolucije, kada je tajno izneta iz Rusije i odnesena u Dansku. Zatim je neko vreme bila u Berlinu, da bi 1928. godine, zajedno sa dve velike svetinje, česticom Časnog Krsta i šakom Jovana Krstitelja i Preteče stigla u Beograd, kao poklon ruskog carskog doma Srbiji i kralju Aleksandru Karađorđeviću za pomoć i prihvatanje izbeglih belogardejaca iz Rusije. Do 1941. godine čuvana je u dvorskoj crkvi, da bi tokom povlačenja kraljevske porodice i jugoslovenske vojske preko Crne Gore, kralj Petar II Karađorđević sve ove tri relikvije predao patrijarhu Gavrilu Dožiću i one su zatim sakrivene u manastiru Ostrog. Od tada se ova velika svetinja nalazi u Crnoj Gori.[2]

Značaj ikone[uredi | uredi izvor]

Po predanju, Sveti Apostol Luka je, prema živom modelu, napravio tri ikone Presvete Bogorodice, među kojima je bila i Filermosa. Bogomajka je ikonama dala blagoslov i na njih „izlila” svoju blagodat. Njen dugi prolazak kroz vreme stvorio je predanja i verovanja da je nastala kao pralik svim kasnijim predstavama Bogorodice.[3]

Za Kiprane, Presveta Bogorodica Filermosa je bila i uvek će biti duhovno nasljeđe Kipra. O značaju Bogorodice Filermosa za Malteški red govori činjenica da je lik i naziv ove ikone, kao simbol zaštitnice Reda, Malta zaštitila kao trejdmark. Puna registracija se odnosi na ime, žigove, slike i drugo i važi na teritoriji Evropske unije, Sjedinjenih Američkih Država i Rusije. Crna Gora ju je proglasila za kulturno dobro od nacionalnog značaja.[4]

Tokom boravka u Rusiji napravljene su i dve kopije ikone. Jedna 1852. godine, koja je bila stalno postavljena u katedrali u Gatčinu i druga, koju je kasnije Vlada Rusije poklonila Rodosu i koja se od 1925. godine, posle prve italijanske okupacije ovog ostrva, nalazi u crkvi Svete Marije od anđela u Asiziju.[5]

Ime[uredi | uredi izvor]

Boraveći u pravoslavnom svetilištu Filermos, ikona je dobila ime Filermosa,[6] a 1852. godine, kada je bila u Rusiji, u liturgijskom kalendaru 12. oktobar posvećen je relikvijama sa Malte i ikoni Presvete Bogorodice Filermose, kada je označena kao „Odigitrija Filermska” (Putevoditeljka).[7]

Izgled ikone[uredi | uredi izvor]

Jedna od kopija ikone, napravljena u 19. veku

Godine 1900. pojavljuju se i prvi podaci o izgledu i dimenzijama ikone, koje je objavio Gaj Somni Picernadi (Guy Somni Picernadi) u knjizi „Itineraries d'un Chevalier de S. Jean de Jerusaleme”. Prema njegovim podacima, dimenzije ikone su 44×36 cm. U knjizi je i prva poznata fotografija ikone, sa izuzetno čitljivim likom.[8] Ikona Presveta Bogorodica Filermosa predstavlja samo lice Bogorodice, bez božanskog deteta. Glava je blago nagnuta ka levom ramenu. Lice je ovalno, a nos vrlo izražen. Stil je u potpunosti vizantijski. Urađena je temperom na drvetu.[9] Ikona je 1799. godine prekrivena svetim okovom od zlata (rizom, prema ruskoj terminologiji), ukrašenim dragim kamenjem. Lik Bogorodice vidljiv je kroz otvor na okovu, koji je ograničen na lice i vrat. Lik zauzima središte okova.[10] Na unutrašnjem delu okova, na ravnoj površini vidljiva je odežda Bogorodice do ramena, a na glavi je tijara – oreol, iz koje izlazi osam zraka u emajlu, koji čine malteški krst. Dimenzije ikone zajedno sa okovom su 50,4×39,7 cm, a debljina okova je 5 cm.[11]

Ikona sa zlatnim okovom i ukrasima od dragog kamenja

Okov je formiran od okvira i ploče na kojoj su u reljefu urađeni delovi odeće i tijare. Bogati zlatni ram okova, fine izrade, formiran je iz tri trake. Prva, koja čini spoljašnju borduru, predstavlja veoma složeni stilizovani trodelni cvetni venac. Druga traka predstavlja red stilizovanih pupoljaka tulipana, usmerenih prema središtu svake strane, u kojima se nalaze medaljoni - predstave zastava i oružja Malteškog reda. Treća, unutrašnja bordura formirana je takođe od pupoljaka tulipana. Na četiri ugla rama smešteni su krilati heruvimi u punom reljefu. Na poleđini okova, na donjoj, kraćoj strani, nalaze se utisnuta četiri žiga. Prvi na kojem je orao i godina 1799, trebao bi da označi radionicu i godinu izrade. Drugi sa nečitljivim inicijalima mogao bi biti oznaka majstora zlatara. Na trećem je utisnut broj 84. Četvrti, takođe nedovoljno čitljiv, mogao bi biti žig kontrole.[11]

Na ploči okova formiran je otvor koji omogućava da se vidi lik, odnosno delovi lica i vrata. Na ploči su aplicirani delovi odežde, ukrašeni brilijantima i safirima, i tijare – oreola, formirane u obliku potkovice. Ukrašena je neprekidnim nizom brilijanata koji se smanjuju prema krajevima, i cvetovima formiranim od rubina. Iz oreola izlazi osam kraka koji u belom emajlu formiraju Malteški krst. Oko lika Bogorodice, u središnjem delu tijare nalaze se simetrično postavljeni motivi cvetova od dragog kamenja, brilijanata, dijamanata i rubina. Na donjem delu okova, odežda je ukrašena ispod vrata bogatom trakom definisanom neprekidnom nizom brilijanata, sa četiri velika safira optočena brilijantima i tri velika brilijanta između njih. O niz brilijanata koji čine spoljašnji rub trake postavljeno je sedam velikih safira u formi kapi, okačenih o brilijante.[12] Dekoracija odežde završava se sa dve vertikalne trake brilijanata, koje izlaze iz trake okovratnika sa donje strane.[13]

Uklanjanjem okova, vidljivo je da je između njega i slikanog sloja položen deblji crni papir, ručno obojen, koji štiti ikonu od samog okova. Papir je na više mjesta perforiran, na mestima za šrafove kojima su na ploču pričvršćeni ukrasi. Sama ikona se sastoji iz tri segmenta. Lik Bogorodice oslikan je na platnu koje prati konture glave i vrata i pričvršćeno je na drveni nosač na kom je oslikan ogrtač. Drveni nosač je nepravilnog oblika, utisnut u drugu drvenu tablu, izdubljenu u sredini prema formi nosača. Na ovu drvenu tablu, sa njene zadnje strane, postavljen je još jedan drveni nosač, prilagođen veličini okova.[13]

Oštećenja[uredi | uredi izvor]

Na tijari nedostaje prvi rubin sa leve strane, a postoji brilijant u korenu cveta. U aktu sačinjenom 29. aprila 1932. godine, prilikom predaje ikone i drugih relikvija predstavniku kralja Aleksandra, na priloženim fotografijama je vidljivo da je taj rubin i tada nedostajao. Na odeždi nedostaje najveći safir, koji je bio smešten u središnjem delu odežde. Ostao je samo brilijant o koji je bio okačen. Nedostajući safir je bio prisutan prilikom potpisivanju Akta o preuzimanju, što se vidi i na pomenutim fotografijama,[12] a takođe je vidljiv i na filmskom materijalu koji prati otkrivanje relikvija u Ostrogu 1953. godine. Ukras sa ogrlice sigurno nije nestao ni posle 1978. godine, kada je predata Narodnom muzeju, što potvrđuje fotografija snimljena prilikom primopredaje 20. januara 1978. godine, na kojoj ga već nema.[14] U novije vreme ima i onih koji veruju da se ovde i ne radi o safiru, nego o nekoj vrsti plavog dijamanta, u svakom slučaju najskupocenijeg dragog kamena na svetu, sa jedinstvenim osobinama, kakvih ima samo na Uralu, u rudnicima iz kojih su draguljima snabdevane ruske carske juvelirske radionice.[15]

Na delu ikone koji nije prekriven okovom boja je zatamnjena, glatka i sjajna, ali čitljiva, dok je na delu koji je bio pokriven okovom bojeni sloj sivo plavičast, sa brojnim oštećenjima, bez sjaja i delimično otpao.[13] Lik Bogorodice, je taman, smeđ, gotovo monohroman, sa izuzetkom crvenila na usnama. Do promene u boji moglo je doći zbog oksidacije zaštitnog laka. Cela ikona je delimično oštećena, a posebno su vidljiva oštećenja boje i platna na desnom obrazu.[16] Uvid u stanje ikone Presveta Bogorodica Filermosa obavljen je 24. aprila 2012. godine i praćen je foto-dokumentacijom.[17] Ikona je veoma oštećena velikim brojem rupa od eksera, koje su uzrokovane postojanjem okova i u nekom ranijem vremenu. Skoncentrisane su na donjem delu ikone, mada teku i po obodu Bogorodičinog lika.[18]

Afera oko krađe safira[uredi | uredi izvor]

Prilikom iznošenja ikone iz trezora Državne bezbednosti sačinjene su izjave u kojima, između ostalog, piše i sledeće:
Tragom su nestala dva krupna draga kamena - jedan od devet rubina blijedocrvene boje u oreolu, prvi po redu u desnom kraku, gledano odozgo nagore i središnji, najveći od osam safira u đerdanu i na prsima Bogorodice. Na mestu gde je stajao rubin, baš kao i uz odgovarajući rubin na suprotnom, levom kraku, odnosno uz svih preostalih osam rubina u oreolu, i dalje se nalazi jedan mali dijamant, a na mestu gde je bio veliki safir u obliku ogromne kapi sada stoji neki zlatni ukras u obliku krstića sa belim kamenom u sredini. Nema ni safira ni dijamanata, na kakvim vise ostalih šest safira u đerdanu[15]

U vreme kada su relikvije nađene u trezoru Državne bezbednosti, 1978. godine, nije bilo poznato da li je ikona oskrnavljena na svojim putovanjima do Crne Gore, ili se to dogodilo za vreme boravka na njenim prostorima. Podatak koji se objavljivao pod imenom „Zlatna afera” odnosi se na krađu nacionalnog blaga sa ikone Filermose i nestanka pedesetak kilograma zlatnog novca i drugih dragocenosti, takođe nestalog u istom terminu iz manastira Ostrog. Zahvaljujući tadašnjem predsedniku republike Crne Gore, Marku Orlandiću, afera se razotkrila uz poražavajuće podatke. Prvo su se osuđivali velikodostojnici Srpske pravoslavne crkve i mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije a iguman Leontije i njegovi saradnici izvedeni pred sud, da bi se vrlo brzo odgovornost prebacila na Ministarstvo unutrašnjih poslova Crne Gore i tajnu policiju.[15] Posle više zasedanja specijalnih i vijerskih komisija odlučeno je gde će se relikvije izmestiti nakon boravka pod Ostrogom. Devedesetih godinama 20. veka delovi istine o događajima vezanim za pljačku Filermose opet su izašle na videlo. Činjenice koje su pri tome otkrivene ukazuju da je središnji dragulj sa ikone Filermose nestao u periodu boravka u trezoru, od 17. marta 1953. do 20. januara 1978. godine, što je skinulo svaku sumnju sa tada već pokojnog igumana Leontija i njegovih saradnika i konačno osvijetlilo umešanost crnogorske Državne bezbednosti kao snažne i moćne tajne policije državnog aparata, toga vremena. U međuvremenu svi dokumenti sa suđenja pokojnom igumanu su nestali. O svemu ovome je snimljen i kratak dokumentarni film, ali po nalogu Državne bezbednosti. Do skoro je ovaj petominutni film, video zapis pronalaženja skrivenog blaga u Ostorgu 1952. godine, čuvan kao najveća tajna.[19]

Vrednost ikone[uredi | uredi izvor]

Kada je ikona Bogorodice Filermose, 1978. godine, otkrivena u trezoru Službe bezbednosti Crne Gore, prvi put je javno procenjena njena vrednost, i to na deset godišnjih budžeta Republike Crne Gore.[20]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Sveti Apostol Luka

Prema predanju, ikonu Presveta Bogorodica Filermosa naslikao je Sveti Apostol Luka, prema živom modelu, nakon čega je Bogomajka dala blagoslov ikonama i izlila svoju blagodat na njih. Prema istom predanju, ona predstavlja jednu od prvih ikona, jer je Sveti Luka prvi naslikao tri ikone Presvete Bogorodice.

Nastanak i prvi vekovi[uredi | uredi izvor]

Manastir Filermos na Rodosu

Prema predanju Crkve, Sveti Luka je, prema jednim izvorima, ikonu ubrzo odneo u Egipat, nazorejima, prvim pustinjskim monasima, dok je prema drugim izvorima ona bila naredna tri veka kod nazoreja, ali u Antiohiji Siriskoj, rodnom gradu jevanđeliste Luke.[1] U 4. veku ikona je preneta u Jerusalim, odakle su je oko 440. godine, u vreme vladavine Teodosija mlađeg, njegova sestra Pulherija i supruga, carica Evdoksija, prenele u Carigrad, gde je smeštena u Vlahernsku crkvu, sagrađenu u njenu čast.[21] Kada je, u vreme Četvrtog krstaškog rata (1202-1204) Carigrad pao u ruke krstaša, ikona je oteta i odneta u Palestinu, gde se nalazila u rukama monaško-viteškog reda Hospitalaca (Jovanovaca),[14][2] koji su je proglasili svojom zaštitnicom.[22]

Ikona u posedu Malteških vitezova[uredi | uredi izvor]

Malteški krst
Malteški vitezovi

Posle najezde muslimana na Palestinu, Hospitalci premeštaju svoje sedište najpre na Kipar, a zatim na Rodos,[22] gde ikonu smeštaju u pravoslavni manastir na brdu Filermos. Tu je ikona pridružena dvema drugim svetinjama: desnoj ruci Svetog Jovana Preteče i čestici Časnog Krsta. Sredinom 16. veka, zbog turskog osvajanja, Hospitalci sa svetinjama prelaze na Maltu i nazivaju se Malteški vitezovi. Na Malti ostaju do kraja 1798. godine, kada zbog Napoleonovih osvajanja odlaze u Rusiju, pod pokroviteljstvo ruskog cara Pavla Prvog.[14]

Car Pavle Prvi na krunisanju, sa insignijama Malteškog reda

Ikona u Rusiji[uredi | uredi izvor]

Majstor Malteškog reda Pavle Gomes predaje caru tri hrišćanske svetinje, dodeljujući mu i titulu Velikog majstora.[2] Car Pavle Prvi je relikvije primio u Gatčinu sa velikom pompom[23] Koliki značaj je imperator pridavao ovoj tituli govore i podaci da je promenio Ruski grb: uklonjeni su znaci ordena Svetog Andreja Prvozvanog, a pod štit sa Svetim Đorđem na grudima orla smešten je srebrni Malteški krst, krunisan krunom magistra Malteškog reda. Za sam čin predstavljanja relikvija i ikone Presvete Bogorodice izabran je 12. oktobar 1799. godine, dan venčanja imperatorove ćerke Jelene Pavlovne. Posle smrti cara Pavla Prvog, 1801. godine procesije se više nisu održavale u Gatčinu sve do 1852. godine, kada je po liturgijskom kalendaru u 12. oktobar posvećen relikvijama sa Malte i ikoni Presvete Bogorodice Filermose. Ona je u kalendaru označena kao Odigitrija Filermska (Putevoditeljka Filermska).[7]

Pad carstva zatekao je relikvije u Gatčinu, odakle su prenete u Moskvu, a zatim u Sankt Peterburg. Iz Sankt Peterburga su 6. januara 1919. godine dragocenosti odnete na poklonjenje narodu u Gatčin, odakle ih je 13. oktobra grof Pavel Ivanovič Ignjatijev odneo u Ravel u Estoniji.[5] Iz Estonije su svetinje u tajnosti odnete u Kopenhagen, u Dansku, kod carice Marije Fjodorovne, majke ruskog cara Nikolaja II Romanova.[2] Na samrti, carica je tri relikvije predala mitropolitu Ruske zagranične crkve, Antoniju Hrapovickom, koji ih smešta u Rusku crkvu u Berlinu,[14] gde ostaju do 1932. godine, kada ih predaje jugoslovenskom kralju Aleksandru Karađorđeviću.[2]

Dolazak u Jugoslaviju[uredi | uredi izvor]

Kralj Aleksandar

Prema jednim izvorima, kralj Aleksandar je ikonu i druge dve relikvije dobio na poklon, u znak zahvalnosti zbog prihvatanja belogardejaca izbeglih iz Rusije.[2] Međutim, prema drugim izvorima, velika ekonomska kriza i globalni ekonomski krah u Nemačkoj 1928. godine, kao i novi poredak i uspon Hitlera i njegove Nacionalsocijalističke nemačke radničke partije naterali su episkopa Tihona da ikonu, zajedno sa drugim relikvijama, u oktobru 1929. godine prenese u Jugoslaviju, u kojoj je bio veliki broj izbeglog ruskog plemstva.[24]

Godine 1932. u Kraljevskom dvoru u Beogradu, sačinjen je Akt o primopredaji u prisustvu delegata za zaštitu interesa ruske emigracije u Kraljevini Jugoslaviji, dvorskog protojereja i šefa kancelarije Svetog Sinoda Ruske pravoslavne crkve u izgnanstvu. Akt svedoči da je Mitropolit Kijevsko Galicki Antonije, predsednik Svetog Arhijerejskog Sinoda Ruske pravoslavne crkve u inostranstvu, predao na čuvanje relikvije i ikonu, a da ih je u ime njegovog veličanstva kralja Aleksandra I Karađorđevića, primio ministar kraljevskog dvora Bogoljub Jevtić. U aktu se navodi iscrpan istorijat relikvija i ikone, a na kraju se konstatuje da u slučaju oslobođenja Rusije od vlade komunista i vraćanja slobode Ruskoj crkvi navedene relikvije imaju biti vraćene istoj. Uz Akt je priložena i kvalitetna fotografija koja svedoči o izgledu i stanju ikone.[25]

Manastir Ostrog

Po dolasku u Kraljevinu Jugoslaviju ikona se, sa druge dve svetinje, čuvala u Beogradu, u dvorskoj crkvi Svetog Andreja Prvoyvanog na Dedinju, sve do nemačke okupacije 1941. godine.[14] Pri povlačenju kraljevske porodice i jugoslovenske vojske preko Crne Gore, kralj Petar II KarađorĐević je srpskom patrijarhu Gavrilu Dožiću predao sve tri relikvije. Dožić je čuvanje relikvija poverio tadašnjem igumanu manastira Ostrog, Leontija Mitrovića, koji ih je sakrio u manastiru,[2] gde su ostale do 1952. godine, čuvane u keliji i najvećoj tajnosti.[20] Zbog toga izgledalo je da se relikvijama izgubio svaki trag. Jedni su smatrali da su izgubljene tokom bombardovanja Beograda 1941. ili 1944. godine, drugi da su kako bi bile odnete u inostranstvo, ukrcane na podmornicu koja je potonula, dok su treći verovali da su deponovane u švajcarskoj banci i da ih nije moguće povući.[26] Dana 18. septembra 1952. godine[27] jugoslovenska milicija pronašla je relikvije u manastiru i prenele ih u trezor Službe državne bezbednosti. Godine 1978. jedan policajac u penziji saopštio je igumanu manastira Praskvica da se u trezoru Vlade Crne Gore čuvaju „neke hrišćanske dragocenosti”, posle čega je Mitropolija tražila da se ispita o čemu se radi.[14] Na zahtev mitropolita Danila,[14] relikvije su izvađene iz trezora. Čestica Časnog krsta i ruka Svetog Jovana su predati crnogorskoj mitropoliji Srpske pravoslavne crkve i nalaze se čuvaju u Cetinjskom manastiru. Ikona je predata Narodnom muzeju Crne Gore.[2]

Nacionalno blago Crne Gore[uredi | uredi izvor]

Crkva ikonu Presveta Bogorodica Filermosa ne smatra relikvijom. Ona je sakralni predmet koji je, zbog njegovih umetničkih, istorijskih, duhovnih, religioznih i moralnih vrednosti, Crna Gora proglasila za kulturno dobro od nacionalnog značaja.[4] Donešena je odluka da se ikona učini dostupnom javnosti, te je je prema ideji istoričara umetnosti Petra Ćukovića i arhitekte Predraga Spasića osmišljena Plava Kapela.[28] Od 2002. godine ikona Bogorodice Filermose nalazi se na počasnom mestu u Plavoj kapeli, zgradi Narodnog muzeja Crne Gore na Cetinju.[29]

Iako su 1978. godine relikvija i ikone predate na čuvanje nadležnim institucijama, njihovo postojanje bilo je i nadalje daleko od očiju i saznanja javnosti. Za njih se saznalo tek kada je mitropolit Amfilohije 1993. godine, na zasedanju Arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve na Cetinju obelodanio ovaj slučaj.[29] Crnogorska javnost upoznala sa postojanjem ikone tek kada su se u medijima pojavili tekstovi o tome da se desila pljačka za koju se i dalje ne sprovodi istražni postupak. Sve se veoma brzo ispolitiziralo, a vest se širila kao senzacija. Prvo su se osuđivali velikodostojnici Srpske pravoslavne crkve i mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije, da bi se vrlo brzo odgovornost prebacila na Ministarstvo unutrašnjih poslova Crne Gore i tajnu policiju.[15]

Kontraverze[uredi | uredi izvor]

Malteški vitezovi, od kada su saznali da Ikona Presveta Bogorodica Filermosa i dalje postoji, uporno pokušavaju da dođu do nje, nudeći veliki novac i političke ustupke crnogorskim vlastima.[2] Crkva je u više navrata tražila da joj se ikona vrati, ali do danas ti zahtevi nisu urodili plodom. Od 2002. godine, Filermosa je izložena u Plavoj kapeli Narodnog muzeja Crne Gore na Cetinju.[14]

Uprkos tome što je ikona Bogorodice Filermose zakonom zaštićena kao pokretno kulturno dobro, oko nje se javljaju razne manipulacije, koje se decenijama provlače po medijima, zvaničnim reagovanjima organizacije Malteških vitezova i Srpske pravoslavne crkve, kao i poslenici kulture, glasnogovornik Prijestonice Cetinja, konzervatori, muzeolozi, politikolozi, akademici i mnogobrojni učesnici ovih rasprava. Pri tome, ne radi se samo o osnovnom sporenju čija je ikona i kome pripada, već i o nebrizi i njenom skrnavljenju.[30]

Reagovanje Malteških vitezova[uredi | uredi izvor]

Po predanju Malteških vitezova, Bogorodica Filermosa je u njihovom posedu bila vekovima. Kako su se kretali, nosili su je svuda sa sobom, sve dok je nisu, u vremenu kada Napoleon Bonaparta 1788. godine osvaja Maltu sve tri relikvije: Filermosu, Česticu časnog krsta i desnu ruku Svetog Jovana Krstitelja, predali ruskom caru Pavlu Prvom, kao svom velikom zaštitniku. Kada je mitropolit Amfilohije 1993. godine obelodanio gde se one nalaze, počelo je insistiranje da se vrate u njihov prvobitni posed. Crnogorska vlast im, posle ovakvih nastupa, nije dozvolila otvaranje kancelarije u Podgorici 1995. godine. U to vreme je u velikom broju svetskih glasila osvanuo naslov: „Lov na svetu ruku”, koji se odnosio i na ikonu Bogorodice Filermose. Već 2004. godine odnosi su otoplili, pa su se u ime u iste teme u Rimu sastali tadašnji crnogorski predsednik Filip Vujanović i Veliki majstor malteškog reda Endriju Berti. Šest godina kasnije, 2010. godine, zajedničkim naporima Vitezovi malteškog reda i državni organi Crne Gore predstavili su preliminarni projekat za premeštanje ikone u Cetinjsku pećinu. Posle predstavljanja projekta usledila je zvanična deklaracija parlamenta Crne Gore. Ovim projektom su prepoznate i mogućnosti razvoja verskog turizma, kao i ekonomska dobit za grad Cetinje. Cetinje, kao istorijski i kulturni centar Crne Gore, ovim bi se mapirao kao vodeći u oblasti verskog turizma, pa bi se i druge grane privrede razvijale u sličnom reciprocitetu. Kao prednost ovog projekta naznačeno je vraćanje dimenzija duhovnosti i posvećenosti, koje imaju međunarodni značaj. Projekat je predstavio profesionalni tim arhitektonskih biroa iz Italije i Francuske.[31]

Godine 2012. Vlada Malte i moskovski Muzej Kremlja su zatražili od Crne Gore da im ustupi ikonu Bogorodice Filermose za izložbu malteškog blaga tokom leta te godine.[32] Crna Gora nije izašla u susret ovom zahtevu. Iste godine, ali par meseci kasnije, druge dve relikvije, Svetiteljska ruka i Časna čestica su, na molbu Fonda Svetog Hvaljenog Andreja, krenule na svoj četrdesetodnevni put po Ruskoj Federaciji, Belorusiji i Ukrajini. U pratnji mitropolita Amfilohija, relikvije je u Moskvi dočekala visoka crnogorsko-ruska delegacija na čelu sa tadašnjim izaslanikom crnogorske vlade Milanom Roćenom i ruskim patrijarhom Aleksejom Drugim. Narednih dana u Crnu Goru su stizale informacije o čudotvornom dejstvu relikvija, velikom oduševljenju i suzama radosnicama. Posebnu važnost za crnogorsku javnost imala je informacija da se ovim relikvijama za 40 dana poklonilo više od tri miliona vernika.[28]

Reagovanje Srpske pravoslavne crkve[uredi | uredi izvor]

Crkva je u više navrata tražila da joj se ikona vrati.[14] Srpska pravoslavna crkva i Amfilohije Radović bili su oštri protivnici boravljenja ikone Bogorodice Filermose u Plavoj kapeli, a naročito su se suprotstavljaju ideji i projektu izmeštanja u Cetinsku pećinu. Smatrali su da je „najčuvenijoj ikoni na svetu” mesto samo u crkvi, i to u manastiru Ostrog.[33]

Stav Crnogorske pravoslavne crkve[uredi | uredi izvor]

Mitropolit Crnogorska pravoslavna crkva Mihailo, u medijima je izjavio da se ne slaže sa izmeštanjem ikone iz Narodnog muzeja i Plave kapele u pećinu. One koji su zaduženi da se brinu o ikoni nazvao je „činovnicima” i optužio ih da na krivi način predočavaju javnosti budućnost njene turističke valorizacije. Nadalje, on smatra da ikona Filermosa nije nikada podvrgnuta „naučnom opitu” kojim bi se mogla proglasiti čudotvornom, pa je ona je jedino zaštitnica Malteških vitezova i ništa više. On ne osporava njenu religioznu, istorijsku, kulturnu i turističku vrednost, ali smatra da ni jedna relikvija ne može biti pokretač religijskog turizma, jer se na na Cetinju već nalaze mnogobrojne svetinje, a prema njima ne „teku reke ljudi”. On takođe ističe Ostrog, kao mesto koje pokreće verski turizam.[34]

Uticaj ikone u savremenom društvu[uredi | uredi izvor]

Kola srpskih sestara „Kraljica Milena” uzelo je Bogorodicu Filermosu kao zaštitnicu.[33]

O sudbini ikone Presveta Bogorodica Filermosa srpski pisac i novinar Vanja Bulić napisao je 2014.[35] godine triler Dosije bogorodica.[36]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Gagović 2012, str. 3
  2. ^ a b v g d đ e ž z Šćepanović, Zlatko (3. 7. 2014). „Presveta Bogorodica Filermosa ikona Malteških vitezova na Cetinju u Plavoj kapeli”. Bašta Balkana. Pristupljeno 29. 5. 2020. 
  3. ^ Gagović 2012, str. 30
  4. ^ a b Gagović 2012, str. 31
  5. ^ a b Gagović 2012, str. 18
  6. ^ Čolpa 2016, str. 2
  7. ^ a b Gagović 2012, str. 16
  8. ^ Gagović 2012, str. 17
  9. ^ Buhagiar, Mario. „Our Lady of Philerme / Phileremos / Philermos / Filermo / Filerimo”. The Sovereign Military and Hospitaller Order of St. John of Jerusalem of Rhodes and of Malta. Arhivirano iz originala 15. 01. 2017. g. Pristupljeno 30. 5. 2020. 
  10. ^ Gagović 2012, str. 22
  11. ^ a b Gagović 2012, str. 23
  12. ^ a b Gagović 2012, str. 26
  13. ^ a b v Gagović 2012, str. 27
  14. ^ a b v g d đ e ž z Rakočević, Donko (29. 10. 2019). „Kako sam otkrio Filermosu!”. Magazin Sedmica. Pristupljeno 29. 5. 2020. 
  15. ^ a b v g Čolpa 2016, str. 3
  16. ^ Gagović 2012, str. 28
  17. ^ Gagović 2012, str. 29
  18. ^ Gagović 2012, str. 32
  19. ^ Čolpa 2016, str. 4
  20. ^ a b Čolpa 2016, str. 5
  21. ^ Gagović 2012, str. 4
  22. ^ a b Gagović 2012, str. 6
  23. ^ Gagović 2012, str. 11
  24. ^ Gagović 2012, str. 19
  25. ^ Gagović 2012, str. 21
  26. ^ P., O. „The icon of Our Lady of Philermos”. The Sovereign Military and Hospitaller Order of St. John of Jerusalem of Rhodes and of Malta. Arhivirano iz originala 15. 01. 2017. g. Pristupljeno 30. 5. 2020. 
  27. ^ Gagović 2012, str. 22
  28. ^ a b Predrag, Malbaša (3. 5. 2012). „CRNOGORSKA IKONA SA RODOSA”. Pristupljeno 31. 5. 2020. 
  29. ^ a b Čolpa 2016, str. 5-6
  30. ^ Čolpa 2016, str. 2-3
  31. ^ Čolpa 2016, str. 6-8
  32. ^ „Bogorodica Filermosa pozvana u Moskvu”. ProNEN. 19. 4. 2012. Pristupljeno 31. 5. 2020. 
  33. ^ a b Čolpa 2016, str. 9
  34. ^ Čolpa 2016, str. 9-10
  35. ^ „Dosije Bogorodica”. Novinarnica. Pristupljeno 31. 5. 2020. 
  36. ^ Ognjenović, Vujica (7. 5. 2014). „Intervju sa Vanjom Bulićem”. Zvanični veb-sajt. Laguna. Pristupljeno 31. 5. 2020. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Ikona Presveta Bogorodica Filermosa na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Икона_Пресвета_Богородица_Филермоса&oldid=27618725”