Pređi na sadržaj

Kabinet kurioziteta

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Izgled kabineta kurioziteta, Ole Vurm
Rog mužjaka narvala se često nalazio u kabinetima kurioziteta kao rog jednoroga

Kabirnet kuriozieta (poznat i pod nemačkim nazivom Kunstkabinett, Kunstkammer ili Wunderkammer) je enciklopedijska zbirka predmeta kojima su kategorijske granice, tokom renesanse kada je pojava bila najzastupljenija, tek trebalo da se utvrde. Sa savremenom terminologijom možemo reći da su se u ovim kabinetima nalazili predmeti prirodne istorije (ponekad lažni) geologije, etnografije, arheologije, verske ili istorijske relikvije, umetnička dela i antikviteti. "Kabinet kurioziteta je bio tretiran kao mikrokosmos ili pozorište sveta ili pozorište sećanja. Kabinet je simbolično predstavljao moć onoga ko ga pravi i pokazivao njegovu moć nad svetom kroz njegovu unutrašnju, mikroskopsku reprodukciju".[1] Misleći na kabinet Čarlsa I Stjuarta, Petar Tomas je tvrdio da "kabinet predstavlja oblik propagande".[2] Pored najpoznatijih i najbolje dokumentovanih kabineta  vladara i aristokrata, članovi trgovačke klase i rani pioniri nauke u Evropi su formirali zbirke koje su prethodnice muzeja.

Klasičan kabinet kurioziteta je nastao u 16. veku, iako su privatne zbirke postojale i ranije. Od Kabinet Rudolfa II, cara Svetog rimskog carstva (vladao od 1576 do 1612), koji se nalazio u Hradčani u Pragu, je bio najbolji kabinet severno od Alpa i služio je kao mesto gde se ide zbog malo mira i odmora za razmišljanje,[3] ali je takođe služio da pokaže njegovu veličanstvenost i moć simboličnim izlaganjem koje je ceremonialno prikazivano zvaničnim gostima poput diplomata.[4] Rudolfov ujak, Ferdinand II, nadvojvoda Austrije, je takođe imao kolekciju obraćajući posebnu pažnju na slike ljudi sa interesantnim deformacijama.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Dell'Historia Naturale (Napulj 1599), najranija ilustracija kabineta prirodne istorije
Ugao kabineta koji je naslikao Frans Franken II 1636. godine. Na slici se vide razni predmeti iz jednog kabineta tokom baroka
Nemački Schrank iz ranog 18. veka u kom su izloženi korali (Naturkundenmuseum Berlin)

Najraniju ilustraciju prirodnjačkog kabineta je uradio Ferant Imperato, Dell'Historia Naturale (Napulj 1599) (slika levo). Kabinet je služio da potvrdi autentičnosti autoriteta njegovog vlasnika kao prirodnjaka i pokaže da on ima ogromno znanje o prirodnoj istoriji što pokazuju brojne knjige koje su izložene. Među knjigama je bez sumnje i herbarijum prirodnjaka kome pripada ovaj kabinet. Svaka površina plafona je upotrebljena za izlaganje očuvanih riba, prepariranih sisara i zanimljivih školjki, a krokodil je izložen u centru. Primeri korala se nalaze na policama. Leva strana je urađena kao studiolo[5] sa nizom ugrađenih ormara u kojima se nalaze minerali.[6] Iznad njih su preparirane ptice, a ispod tegle sa raznim uzrorcima.

Gabrijel Kltemarkt je rekao da su potrebne tri vrste predmeta za formiranje "kabineta kurioziteta" ili zbirku umetničkih dela: prvo, skulpture i slike; drugo, "neobične stvari iz domovine ili inostranstva"; i treće, "rogovi, kandži, perje i druge stvari koje pripadaju čudnim i neobičnim životinjama".[7] Kada je Albreht Direr posetio Holandiju 1521. godine, pored umetničkih dela je poslao u Nirnberg i različite rogove životinja, komade korala, peraja velikih riba i drveno oružje iz Indije.[8] U delu Fransa Frankena II naslikanom 1636. godine (slika levo) su prikazane slike na zidu koji se kreću od pejzaža do portreta i religioznih slika zajedno sa očuvanim tropskim ribama i rezbarenim perlama, najverovatnije od ćilibara koji je i dragocen i kuriozitet. Na slici su prikazane i klasične i sekularne skulpture,[9][10] a među njima su egzotične školjke (uključujući i neke tropske i zub ajkule), portreti minijature, drago kamenje sa biserima u zanimljivim kutijama, kiaroskuro crteži, male slike mrtve prirode,[11] komadi cveća, novca i medalja — verovatno grčke i rimske — rimske lampe od terakote, mesingana brava kineskog stila i plavo--bela porcelanska činija iz Ming dinastije.

Dva najbolje opisana kabineta kurioziteta iz 17. veka su pripada Oleu Vurmu (1588—1654) (slika gore desno), i Atanasiju Kirheru (1602—1680). U njihovim kabinetima su se nalazile preparirane životinje, rogovi, kljove, skeleti, minerali, kao i zanimljivi predmeti koje je čovek napravio: stare skulpture; automatoni; etnografski primeri iz egzotičnih mesta. U kabinetima su se mogli naći pomešano činjenice i fikcija jer su često izlagani delovi mitskih bića, poput rogova jednoroga. Tek je Vurm izneo da rogovi koji se nalaze u kabinetima ne pripadaju jednorozima već narvalima iako je on u svom kabinetu imao ovcu koja je rasla iz biljke. Mnogi izloženi primerci su sakupljeni tokom putovanja u daleke zemlje. Nekada se namerno išlo u istraživačke ekspedicije i tada su se sakupljali primeri za kabinete, a nekada su se usputno sakupljali tokom trgovačkih putovanja.

Nebeski globus sa vremenskim mehanizmom napravljen 1579. godine za kabinet Rudolfa II

U drugoj polovini 18. veka Belsazar Haket je rukovodio u Ljubljani, tadašnjem glavnom gradu Kranjske, kabinetom prirodne istorije (nem. Naturalienkabinet) koji je cenjen širom Evrope i posećivalo ga je najviše plemstvo uključujući i cara Svetog rimskog carstva Jozefa II, ruskog velikog kneza Pavla i papu Pija VI. U kabinetu se nalazio veliki broj minerala, uključujući i uzorke žive, herbarium sa više od 4000 uzoraka, manji broj životinja, kao i biblioteka sa knjigama iz oblasti prirodne istorije i medicine. U kabinetu se nalazilo i anatomsko pozorište.[12] Kabineti kurioziteta su pomagali naučnom napretku, jer su objavljivane slike stvari koje sadrže. Katalog kabineta Olea Vurma je objavljen 1655. godine pod nazivom Museum Wormianum i u katalogu je Vurm pisao svoje misli o filozofiji, nauci, prirodnoj istoriji, arheologiji i drugim temama.

Kabineti kurioziteta nisu bili česta pojava jer je mali broj ljudi mogao da ga priušti zbog velikog troška održavanja. Monarsi su imali velike lične kolekcije i najugledniji kabineti pripadaju njima. Jedan takav pretežno umetnički kabinet je Studiolo Frančeska I koji je pripadao prvom Mediči Velikom vojvodi Toskane. Frederik III Danski je dodao Vurmov kabinet svojoj ličnoj kolekciji nakon što je Vurm preminuo. Petar Veliki je u Sankt Peterburgu 1714. otvorio prvi muzej, Kunstakamera. Čuvena Habzburška carska zbirka je imala u svom fondu i artefakte Asteka, uključujući i krunu Montezume II.

Slične, ali manje zbirke su složene Kunstschränke koje je pravio na početku 17. veka augsburški trgovac, diplomata i kolekcionar Filip Hainhofer. To su bili ormani (kabineti) napravljeni od svih mogućih vrsta egzotičnih i skupih materijala, a bili su ispunjen sadržajem i ornamentim detaljima koji je trebalo da reflektuju ceo kosmos na manjoj skali. Najbolje očuvani primer jednog njegovog kabineta je pripadao kralju Gustafu II Adolfu Švedskom.

Engleska[uredi | uredi izvor]

Bogato ukrašen Studiolo Frančeska I u Palaso Vekiu u Firenci

Ser Hans Sloane (1660—1753) je bio engleski lekar, član Kraljevskog društva i Kraljevskog koledža lekara, i osnivač Britanskog muzeja u Londonu. Počeo je da povremeno sakuplje biljake u Engleskoj i Francuskoj već tokom studija medicine. Godine 1687. mu je ponuđeno da radi kao lekar u floti na Jamajci i prihvatio je ponudu. Proveo je petnaest meseci  u prikupljanju i kategorizaciji lokalnih biljaka, životinja, veštačkih zanimljivosti (na primer, artefakata domorovačkih i afričkih naroda) Jamajke. Ovo je bila osnova za njegovo dvotomno delo Prirodne istorija Jamajke koje je izdato 1707. i 1725. godine. Vratio se u Englesku 1689. godine sa više od osamsto primeraka biljaka koje su ili žive ili sačuvane u herbarijumu od osam tomova. Pokušao je i da ponese žive životinje (na primer, zmije, krokodila i iguanu), ali su one umrle pre nego što su stigle u Englesku.[13]

Sloane je pažljivo katalogizovao uzorke i predmete u svojoj kolekciji. Svoju kolekciju je dopunjavao poklonima i kupovinama. Herman Borhav mu je poklonio četiri toma biljaka iz svoje bašte u Lajdenu. Vilijam Čarlton mu je u nasleđu 1702. godine dao brojne knjige, ptice, ribe, cveće i školjke. Uz to mu je ostavio i svoj muzej kurioziteta koji se sastojao od zanimljivosti, minijatura, insekata, medalja, životinja, minerala, dragog kamenja i zanimljivosti u ćilibaru. Sloane je kupio kolekciju Leonarda Plukenta 1710. godine koja se sastojala od dvadeset i tri toma sa više od 8.000 biljaka iz Afrike, Indije, Japana i Kine. Marija Samerset, vojvotkinja od Beaufort (1630—1715) mu je ostavila herbarijum od dvanest tomova u kome su se nalazile biljke iz njene bašte u Čelsiju i Badmintonu nakon njene smrti 1714. godine. Solean je 1716. godine kupio tomove japanskih biljaka od Rngleberta Kamfera i ceo muzej Džejmsa Petvira koji je broja oko stotinu tomova biljaka iz Evrope, Severne Amerike, Afrike, Bliskog istoka, Indije i Orijenta. Marka Kacbi mu je slao biljke iz Severne Amerike sa ekspedicije koju je Sloan finansirao.[14]

Sloane je kupio oko tri stotine i pedeset kurioziteta Severno-američki indijanci, eskima i domorovaca Južne Amerike, Sibira i Jamajke. "Ovi etnografski artefakti su bili važni, jer su stvorili osnovu etnografske kolekcije budućeg Britanskog mueja. Ova osnoa se značajno povećala sa istraživanja kapetana Džejmsa Kuka u Okeaniji i Australiji i sa brzim širenjem Britanske imperije."[15] Posle njegove smrti 1753. godine, Sloane je zaveštao svoju impresivnu kolekciju od 337 tomova Engleskoj za £20,000. Kraljevska biblioteka Džordža II je 1759. godine zajedno sa Sloanovom kolekcijom smeštena u novotvoreni Britanski muzej gde je bila deo fonda.

Džon Tradeskant stariji (oko 1570—1638) je bio baštovan, prirodnjak i botaničar koji je radio za vojvodu Bakingama. On sakupljao biljke, lukovice, cveće, vinove loze, voće i stabla voća iz Rusije, Libije, Alžira, Francuske, Bermude, Kariba i Istočne Indije. Njegov sin, Džon Trandeskant mlađi (1608—1662) je otputovao u Virdžiniju 1637. godine i sakupljao cveće, biljke, školjke. Jedan od predmeta koje je pokupio je indijanska koža jelena za koju se veruje da je pripadala Pouhatanu, ocu Pokahontas. Otac i sin su osim botaničkih kurioziteta prikupljali i zoološke kuriozitete (na primer, dodo pticu sa Mauricijusa, gornju vilicu morža i armadiloe), rukotvorine (na primer, portrete, oružje i narodnu nošnju) i raritete (na primer, ruku sirene, jaje zmaja, dva pera sa repa feniksa i deo krsta na kom je razapet Isus). Od 1630-ih godina su svoju kolekciju izlagali u svojoj kući u južnom Lambetu. Ljudi su mogli da dođu, plate ulaznicu i da pogledaju njihovu kolekciju. Njihov kabinet kurioziteta je bio prvi veći kabinet u Engleskoj.[16]

Elajas Ašmol (1617—1692) je bio advokat, hemičar, antikvar, mason i član Kraljevskog društva koga su zanimale i astrologija, alhemija i botanika. Njegove komšije u Lambetu je bila porodica naučnika Tradeskant. On je finansirao publikaciju kataloga Musaeum Tradescantianum 1656. godine. Ašmol je bio kolekcionar i sakupljo je astrološke, medicinske i istorijske rukopise. Svoju biblioteku i kolekciju je 1675. godine donirao Univerziteta u Oksfordu pod uslovom da se odgovarajuća zgrada izdvoji za njihovo čuvanje. Njegova donacija je bila osnova za formiranje Ašmolean muzeja u Oksfordu.

Društvena funkcija[uredi | uredi izvor]

Kabinet kurioziteta nije služio samo kao kolekcija stvari koje su zanimale vlasnika već je odražavao rang vlasnika u društvu. Postojale su dve glavne vrste kabineta kako je zabeležio R. Dž. V. Evans. Po njemu imaju "prinčevski kabineti koji su imali u glavnom reprezantativnu ulogu i kod njih dominiraju estetska funkcija i sklonost ka egzotičnom" i manje grandiozne "skromanije kolekcije humanističkih naučnika koje su imale praktičniju naučnu svrhu".[17]

Osim što su služili da odraze socio-ekonomski status kolekcionara, ovi kabineti su služili kao zabava. Ovo ilustruju sastanci Kraljevskog društva na čijim ranim sastancima su članovi mogli da izlože mišljenja do kojih su ih doveli njihovi kurioziteti. Članovi društa ovog perioda su verovali u "saznajnu zabavu[18] " ili kombinaciju učenja i zabave.

Poznate kolekcije koje su započete kao kabineti kurioziteta[uredi | uredi izvor]

Moderna interpretacija kabineta kurioziteta

U savremenoj kulturi[uredi | uredi izvor]

Hjustonski muzej prirodnih nauka u svojoj kolekciji ima kabinet kurioziteta uključujući i prepariranog krokodila koji visi sa plafona kao na ilustraciji Dell'Historia Naturale. U Los Anđelesu se nalazi Muzej tehnologije jure anahronistički muzej koji ima ulogu da stvori osećaj divljenja baš kao i kabineti kurioziteta.[19] U Spring Grin, Viskonsinu, kuća/muzej Aleks Džordan je poznat kao Kuća na steni se može smatrati modernim kabinetom kurioziteta, posebno kada je u pitanju kolekcija automatona. Ideja kabineta kurioziteta se opet pojavljuje u raznim publikacija. Na primer, časopis Kabinet kombinuje tekstove o prividno nespojivim kulturnim artefaktima i fenomenima kako bi pokazali njihovu povezanost i time izazvali čudženje. Italijanska kulturna asocijacija Wunderkamern koristi temu istorijskog kabineta kurioziteta da istražuje kako se "čuđenje" manifestuje u savremenom umetničkom diskursu.[20]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Francesaco Fiorani, reviewing Bredecamp 1995 in Renaissance Quarterly 51.1 (Spring 1998:268-270) p 268.
  2. ^ Thomas, "Charles I of England: The tragedy of Absolutism", A.G. Dickens, ed.
  3. ^ This is the secretive aspect emphasised by R. J. W. Evans, Rudolf II and His World: A Study in Intellectual History (Oxford) 1973.
  4. ^ Thomas DaCosta Kaufmann, "Remarks on the Collections of Rudolf II: The Kunstkammer as a Form of Representatio", Art Journal 38.1 (Autumn 1978:22–28).
  5. ^ Studiolo: the small retreats in the palaces of Urbino and Gubbio were inlaid with intarsia that figured just such fitted cabinets with feigned lattice doors and shelves filled with scientific instruments, books and small sculptures in trompe-l'oeil perspective.
  6. ^ Sixteenth-century cabinet-makers serving the luxury trades of Florence and Antwerp were beginning to produce moveable cabinets with similar architectural interior fittings, which could be set upon a carpet-covered table or on a purpose-built stand.
  7. ^ B. Gutfleish and J. Menzhausen, "How a Kunstkammer Should Be Formed", Journal of the History of Collections, 1989 Vol I: pp. 11.
  8. ^ A Hyatt Mayor, Prints and People, Metropolitan Museum of Art/Princeton, 1971, nos 48.
  9. ^ Her base is inscribed LIBER[A]
  10. ^ It appears to represent a reduction of a well-known sculpture by Alessandro Algardi.
  11. ^ Still life was considered a lesser genre than even portraits or landscapes.
  12. ^ Jezernik, Božidar (2009). „Ljubljanske »knjige sveta« od Auerspergov do Hacqueta” [Ljubljana's "Books of the World" – from the Auerspergs to Hacquet]. Etnolog (na jeziku: Slovenian i engleski). 19=70: 23—33. ISSN 0354-0316. COBISS.SR 1242502. Arhivirano iz originala 18. 08. 2017. g. Pristupljeno 09. 08. 2017. 
  13. ^ Alexander, Edward P. (1995). Museum Masters: Their Museums and Their Influence. Walnut Creek, London, New Delhi: AltaMira Press. , 20–42; Clark, Jack A. " Sir Hans Sloane and Abbé Jean Paul Bignon: Notes on Collection Building in the Eighteenth Century," in The Library Quarterly, Vol. 50, No. 4 (October 1980), 475–482; de Beer, G. R. "Sir Hans Sloane, F.R.S 1660–1753," in Notes and Records of the Royal Society of London, Vol. 10, No. 2 (April 1953), 81–84; and Kriz, Kay Dian.
  14. ^ Alexander, Edward P. (1995). Museum Masters: Their Museums and Their Influence. Walnut Creek, London, New Delhi: AltaMira Press. , 20–42; de Beer, G. R. "Sir Hans Sloane, F.R.S 1660–1753," in Notes and Records of the Royal Society of London, Vol. 10, No. 2 (April 1953), 81–84; Gray, Basil.
  15. ^ Alexander, Edward P. (1995). Museum Masters: Their Museums and Their Influence. Walnut Creek, London, New Delhi: AltaMira Press. , 31.
  16. ^ Ivins, Jr., William M. (1967). „The Tradescant Collection”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 20, No. 8 (August 1925), 194–197; Josten, C.H. Elias Ashmole (1617–1692): His Autobiographical and Historical Notes, His Correspondence, and Other Contemporary Sources Relating to His Life and Work: Texts, 1661–1672. Oxford: Clarendon. ; Leith-Ross, Prudence.
  17. ^ Impey, MacGregor, Oliver, Arthur. The Origins of Museums: The Cabinet of Curiosities in Sixteenth- and Seventeenth-Century Europe. Oxford University Press. str. 737. 
  18. ^ Fontes da Costa, Palmira. „Singular and the Making of Knowledge at the Royal Society of London in the Eighteenth Century”. site.ebrary.com/lib/byuprovo/detail.action?docID=10677039&p00=cabinet+curiosities. Cambridge Scholars Publishing.  Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć);
  19. ^ The American writer Lawrence Weschler, wrote an entire book about the museum: Mr. Wilson's Cabinet Of Wonder: Pronged Ants, Horned Humans, Mice on Toast, and Other Marvels of Jurassic Technology (1996)
  20. ^ „Wunderkammern”. Arhivirano iz originala 25. 3. 2008. g. Pristupljeno 9. 8. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Impey, MacGregor, Oliver, Arthur. The Origins of Museums: The Cabinet of Curiosities in Sixteenth- and Seventeenth-Century Europe. Oxford University Press. str. 737. 
  • Palavestra, Aleksandar (2011). Kulturni konteksti arheologije. Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu. str. 51—106. ISBN 978-86-86563-86-6. Pristupljeno 9. 8. 2017. 
  • Under the Sign: John Bargrave as Collector, Traveler, and Witness, Stephen Bann, Michigan, 1995
  • The Origins of Museums: The Cabinet of Curiosities in Sixteenth- and Seventeenth-Century Europe, ed. Oliver Impey and Arthur MacGregor, paperback, 431 pages. 2001. ISBN 978-1-84232-132-4.
  • Cabinets for the curious: looking back at early English museums, Ken Arnold, Ashgate. 2006. ISBN 978-0-7546-0506-5.
  • Mr. Wilson's Cabinet Of Wonder: Pronged Ants, Horned Humans, Mice on Toast, and Other Marvels of Jurassic Technology, Lawrence Weschler, trade paperback, 192 pages. 1996. ISBN 978-0-679-76489-2. (see website link above)
  • The Cabinet of Curiosities (novel), Douglas Preston and Lincoln Child, Warner Books, paperback. 2003. ISBN 978-0-446-61123-7.
  • Helmar Schramm, ur. (2005). Collection, Laboratory, Theater. Scenes of Knowledge in the 17th Century. Berlin/New Yor. ISBN 978-3-11-017736-7. 
  • The Lure of Antiquity and the Cult of the Machine: The Kunstkammer and the Evolution of Nature, Art and Technology Horst Bredekamp (Allison Brown, translator) (Princeton: Marcus Weiner) 1995.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Istorijski kabineti kurioziteta

Moderni "kabineti kurioziteta"

Kabinet kurioziteta na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кабинет_куриозитета&oldid=27821546”