Komini
Komini (grč. Κομνηνός, lat. Municipium S) je arheološko nalazište iz doba antike koje se nalazilo u unutrašnjosti provincije Dalmacije. Lokalitet je podignut na tersi iznad leve obale Vezičnice (danas Komini kod Pljevalja). Postao je municipijum sredinom 2. veka, a smatra se naselje trajalo do 4. veka, kada prestaje sahranjivanje u nekropoli u Kominima.
Ahreološkim istraživanjima između 1967. i 1975. rukovodili su Dragoslav Srejović, Aleksandrina Cermanović Kuzmanović i Č. Marković.
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Municipij S se nalazio iznad leve obale Vezičnice, na prostranoj teritoriji u delu većeg polja u kojem leže i današnja Pljevlja, na visokoj terasi, koja se blago uzdiže u pravcu zapada. U severnom delu terena, izdvojen plato pedstavljao je naselje u užem smislu (danas pod imenom „Međe“).
Zbog ovakvog položaja naselje je moglo predstavljati značajan ekonomski centar. Geografski je smešteno je na značajnom mestu spajanja prirodnih puteva, posebno onog prema primorju.
Ranije su postojali problemi sa lociranjem naselja. Niz indicija je upućivalo na pretpostavku da se navedeno naselje možda nalazilo kod Prijepolja (uzimajući u obzir značaj i obim rimskog lokaliteta u Kolovratu). Arheološko istraživanje nekropole kod Pljevalja, obavljenog u periodu od 1964. do 1976. godine, naselje je sa više sigurnosti locirano u Kominima.
Kroz municipij je prolazila značajna saobraćajnica koja je vodila od Risna ka Nikšiću i prema severu, a kod današnjih Komina u blizini Pljevalja, račvao se u dva pravca i vodio dalje u unutrašnjost. Tragovi rimskog puta se mogu pratiti i južno od Komina, u selu Potpeć.
Naziv[uredi | uredi izvor]
Naziv ovog antičkog mesta je nepoznat. Zna se samo prvo slovo imena, pošto ono kao skraćenica nalazi na nadgrobnim pločama, otud je nazvan „Municipijum S“. Municipij S je ranije poistovećivan sa naseljima: Momzen (Mommsen), Stanekli (Stanecli) i Hernes (Hoernes), koja pominje Pojtingerova tabla. Tomašek ga je izjednačavao sa mestom Sapua (Sapua). Ni na jednom od navedenih pronađenih epigrafskih spomenika nije navedeno ime municipija. Moguća imena grada su: Splonum, Sikulatorum i Saloniana. Smatra se da je Municipijum S bio jedno od najznačajnijih municipalnih (opštinskih) naselja u unutrašnjosti provincije Dalmacije, u čiji su sastav ulazile sve ilirske oblasti. Nalazeći se na važnoj saobraćajnici kojom su se kretale rimske legije od Salone (Solin) prema unutrašnjosti, Municipijum S imao je važan strateški i ekonomski značaj. Bio je centar velike vojno-administrativne oblasti.
Natpis „DEC M S“[uredi | uredi izvor]
Ostaci rimskog naselja, u Kominima kod Pljevalja, nazivaju se Municipij S, po jednom od epigrafskih spomenika: nadgrobnom kamenu posvećenom Titu Aureliju Sekstijanu (T. Aurelius Sextianus), rimskom vitezu (EQR- eqesRomanus) i dekurionu municipija (DEC M S). Ovaj spomenik sa natpisom nalazi se kod Husein pašine džamije, u Pljevljima.
Legio I Adiutrix[uredi | uredi izvor]
Na natpisu u Municipiju S pominje se prisustvo rimske legije lat. Legio I Adiutrix. O vojnicima ima malo sačuvanih spomeničnih natpisa. Među njima je natpis kojim Aurelija Vendo za života podiže spomenik sebi svom sinu Aureliju Maksimu, vojniku. Drugi natpis pominje Publija Elija Fuksina, vojnika i konsularnog beneficijara. U oba slučaja se radi o domorocima.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Područje oko današnjih Pljevalja, prije dolaska Rimljana, naseljavalo je ilirsko pleme Pirusti (Artur Evans, lat. Antiquarian researches in Illyricum, Westminster – 1883. –III-IV ). Pirusti su bili poznati kao rudari i od Rima su uživali velike povlastice, a od strane konzula Lucija Anicija potvrđena im je sloboda. Pretpostavka je da je kasnije drugo ilirsko stanovništvo, iz oblasti između reka Krke i Cetine – u 1. veku, od strane Rima (verovatno tokom vladavine cara Trajana) preseljeno u područje današnjih Pljevalja i okolnih oblasti. Imena stanovnika (po epigrafskim spomenicima) karakteristična su za srednjodalmatinsko područje, a prilozi u grobovima slični su onima koji potiču iz salonitanskog područja (srednjodalmatinska jezička grupa). Imena, koja se najčešće javljaju i ukazuju na širi domorodački rod, su Aurelije i Elije. Grčka se imena javljaju u dva slučaja: kod oslobođenice lat. Egnatia Soteris, i lat. Caesis Asteris. U 3. veku, kao rezultat postepenog romaniziranja i prodiranja rimske politike urbanizacije iz primorja u unutrašnjost provincije Dalmacije, Municipij S se naglo razvija i povećava se broj stanovnika iz primorskog dijela provincije na šta ukazuje bogati arheološki materijal u nekropoli II.
Romanizacija[uredi | uredi izvor]
Kao i ostala slična naselja u vrijeme Rima, Municipij S predstavlja vid kolektivne i spontane romanizacije Balkana. Na natpisima se pominju: dekurioni, duumviri, duumviri (lat. iure dicundo), vilikusi („lat. vilicus“ — nadzornici na većim imanjima) i kuratori (kontrolni organi upravnika rimske provincije). Natpisi sa ilirskim imenima govore o ilirskom karakteru stanovništva i njegovoj slaboj romanizaciji. Obilje ženskih imena koje podižu spomenike, mogu ukazivati na matrijahat. Imena se najčešće javljaju rimskim gentilicijama (lat. Aurelius, lat. Aelius, lat. Aemilli) koje ukazuju na romanizaciju ili kao čisto ilirska. Imena koja ukazuju na širi domorodački rod su prije svega Aurelije i Elije.
Nekropole[uredi | uredi izvor]
Otkrivene su i istražene dve nekropole.
Prva je bila na Belom bregu (nekropola I), a druga na zaravni prema Vezičnici (nekropola II). Na nekropoli I otkriveno je 385 grobova spaljenih pokojnika iz 1. i 2. veka. Sahranjivanje na nekropoli II objavljeno je od 2. do sredine 4. veka.
Istraženo je 287 grobova duž aleje duge 130 metara, sa osam porodičnih grobnica i 15 pojedinačnih grobova sa nadgrobnim spomenicima. Netaknute su dve grobnice, koje pripadaju Aureliji Maksimini i Pakoniji Montani. Građene su po uzoru na akvilejske porodične grobnice. Na periferiji nekropole II nalazili su se grobovi inhumiranih pokojnika, od kojih su neki sahranjeni sa konjima. Pretpostavlja se da su to grobovi pripadnika nekog varvarskog plemena (možda Sarmata), koji su u drugoj polovini 4. veka kao rimski najamnici naseljeni u provinciji Dalmaciji.
Otkriveni su grobovi ograđeni kamenjem ili kao raka sa opaljenim zidovima i nabacanim ostacima sa lomače i urnom u sredini. Od oblika nadgrobnih spomenika javljaju se ploče (stele) sa reljefno prikazanim likovima pokojnika i baze ili nadgrobni cipusi (veće četvrtaste nadgrobne baze, na kojima su postavljani spomenici u vidu piramide). Karakterističnu pojavu na nadgrobnim spomenicima predstavljaju i figure lavova.
Otkriven je i grob sa sarkofagom. Pokojnik je bio inhumiran.
Otkriven je veliki broj posuda, uglavnom od stakla. Jedinstveni nalaz predstavlja staklena čaša s natpisom – dijatreta, za koju se pretpostavlja da je proizvod kelnskih radionica. Na osnovu natpisa zaključeno je da je na nekropoli II sahranjivano autohtono stanovništvno i doseljenici iz priobalnih gradova Dalmacije, posebno Rizinijuma.
Osnovi ekonomije[uredi | uredi izvor]
Pored zemljoradnje i stočarstva, kao osnovnih zanimanja stanovnika, značajno je bilo rudarstvo. Jedan od glavnih zanata bio je kamenorezački, sa originalnim formama naivne provincijske umetnosti (kameni spomenici sa ljudskim figurama, predstavama božanstava i ornamentima). Razvijen je bio ciglarski zanat (žigovi na opekama: „MR“ i „PAS“, koje je publikovao Evans). Razvijena keramička proizvodnja, podmirivala je potrebe stanovništva u 1. veku, ali je trgovina do 3. veka bila ograničena na obližnje provincije (sa izuzetkom keramike uvožene sa istoka i Galije).
Od materijala koji ukazuje na bogatsvto municipija javlja se staklo. Posude datovane u 2. i 3. vek poreklom su sa istoka. Stakleni pehari iz kasnije etape uglavnom vode poreklo sa zapada, iz Kelna i Panonije.
Uvožene su razne vrste nakita, ali je postojala i proizvodnja, posebno fibula. Roba je inportovana preko Akvileje, a iz municipija roba je najvjerovatnije transportovana preko Salone.
Robinje su prvenstveno bile zaposlene u domaćinstvima i često se pominju kao oslobođenice.
Kultovi[uredi | uredi izvor]
Na osnovu arheološkog materijala, zabeleženi su kultovi: Jupitera, Silvana („lat. Silvano Augustum Sacrum“ i „lat. Silvano Aug Sac“), Dijane, Dionisa (Libera) i Herkula, kao i kultovi konjanika i konja kod Ilira. Od orijentalnih kultova pominju se Serapis i Izida.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Aleksandrina Cermanović Kuzmanović, Komini, Velika arheološka nalazišta 3, Filozofski fakultet, Beograd, 1998.
- Više autora „Istorija Crne Gore“, knjiga I, Titograd, 1970.
