Malme
| Malme šved. Malmö | |
|---|---|
.jpg) Malme | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Švedska |
| Pokrajina | Skone |
| Osnovan | 1275. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2023. | 360.249 |
| — gustina | 1.074,92 st./km2 |
| Aglomeracija (2023.) | 768.119 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 55° 36′ 09″ S; 13° 00′ 03″ I / 55.6025° S; 13.000833° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 12 m |
| Površina | 335,14 km2 |
  Malme Malme na karti Švedske | |
| Veb-sajt | |
| malmo.se | |
Malme (šved. Malmö, dan. Malmø) je po broju stanovnika treći po redu grad u Švedskoj. Nalazi se u južnom delu zemlje, u regiji Skaniji čije je i središte. Eresundskim mostom je povezan sa Kopenhagenom, glavnim gradom Danske, koji je od Malmea udaljen 25 km.
Grad Malme krajem juna 2008. ima 282.904 stanovnika a šire gradsko područje koje čini Malme i još 11 opština ima ukupno 628.388 stanovnika[1][2].
Smatra se da je Malme osnovan u XIII veku a najstariji sačuvani zapisi o statusu grada datiraju iz 1353.[3] kada je grad bio pod vlašću Danske države. Malme je vekovima bio drugi po veličini grad te zemlje, dok nije postao deo Švedske Roskildskim mirom 1658. godine.
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Originalno ime Malmea je Malmhaug (Malmöghae), što bi u prevodu značilo „gomila šljunka“. Ima i drugih mesta u Švedskoj sa istim nazivom i istim značenjem.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U XII veku postojalo je naselje koje se nalazilo na području današnje četvrti Trijangeln. U XIV veku je započeta izgradnja grada na obalama Eresunda, čemu je inicijator verovatno bio tadašnji danski nadbiskup. Bogati ribolovni teren doprineo je brzom razvoju Malmea koji je po značaju prevazišao do tada kulturno središte Skanije, grad Lund. Najstariji sačuvani zapisi o statusu grada datiraju iz 1353. godine[3]. U ovom veku izgrađene su najstarije danas sačuvane građevine Malmea, kompleks zgrada Tuneln i Crkva Sv. Petra.
U XV veku Malme je spadao u najveće gradove Danske sa svojih oko 5.000 stanovnika. Postao je i najvažniji trgovinski grad na Eresundu i grad Hanze, pod zaštitom Erika Pomeranskog. Izgrađen je veći broj tvrđava od kojih je danas sačuvan samo dvorac Malmehus koji je konstruisan 1434. godine. Svoj sadašnji izgled dvorac je dobio u XI veku, koji predstavlja zlatno doba ekonomskog razvoja Malmea. Tada su do Malmea stigla i luteranska učenja i stanovništvo je konvertovalo u protestantizam (1527–1529).
Ekonomija grada je stagnirala u XII veku zbog dansko-švedskih ratova. Godine 1658. Malme je pripao Švedskoj Roskildskim mirom. Danci su u nekoliko navrata pokušali da vrate Malme pod svoju vlast, na primer u junu 1677. kada je danska vojska sa 16.000 ljudi pokušala da osvoji grad, ali bez uspeha. Uskoro grad pogađa i crna smrt, odnosno kuga, i Malme 1728. godine ima tek 1.500 stanovnika.
Zatim Malme počinje da se oporavlja i do 1800. broj stanovnika je porastao na 38.054.[4] Krajem XVIII veka izgrađena je i prava luka u Malmeu što je doprinelo razvoju grada. Inicijator toga bio je Frans Suel.
U XIX veku izgrađena je železnica (1850–1870) koja je uslovila industrijalizaciju grada. Malme je od tada tradicionalno radnički grad. Godine 1870. Malme je prevazišao Norćeping i postao treći po veličini grad Švedske. 1900. godine imao je 60.000 stanovnika, 1915. godine 100.000, 1952. godine 200.000 i 1971. godine 265.000. Zatim su usledile decenije recesije i broj stanovnika je opadao pa je Malme 1985. imao 229.000 stanovnika. Od 1990. do 1995. Malme je izgubio 25.000 radnih mesta.
Od tada ekonomija se polako popravlja, ali Malme ostaje grad sa prilično visokim brojem nezaposlenih i grad socijalne podele i segregacije.[5] Bogatija naselja se uglavnom nalaze u zapadnim delovima grada, a siromašnija u istočnim. 1990—ih godina broj stanovnika je porastao, između ostalog zbog priliva izbeglica iz ratom pogođene Jugoslavije. Godine 1995. započeta je gradnja Eresundskog mosta koja je trajala do 2. jula 2000. kada je most svečano otvoren. Istovremeno je izgrađeno čitavo novo gradsko naselje pod imenom Vestra hamnen (Zapadna luka). Godine 2005. započeta je gradnja Sititunela, podzemnog tunela za železnički saobraćaj koji će poboljšati komunikacije sa Kopenhagenom.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Malme se nalazi na 13°00' IGD i 55°35' SGŠ, blizu jugozapadnog vrha Švedske, u okrugu Skone .
Grad je deo transnacionalne Eresundske regije i od 2000. godine povezan je Eresundski most preko Eresunda sa Kopenhagenom u Danskoj . Most je otvoren 1. jula 2000. i meri 8 km (cela veza ima ukupno 16 km), sa stubovima koji dostižu 204,5 m vertikalno. Osim trajektnih veza Helsingborg - Helsinger dalje na sever, većina trajektnih veza je prekinuta.
Klima[uredi | uredi izvor]
Malme, kao i ostatak južne Švedske, ima okeansku klimu (Cfb). Uprkos svom severnom položaju, klima je blaga u poređenju sa drugim lokacijama na sličnim geografskim širinama, uglavnom zbog uticaja Golfske struje, a takođe i njenog zapadnog položaja na evroazijskom kopnu. Zbog svoje severne geografske širine, dnevna svetlost traje 17 sati i 31 minut usred leta, ali samo oko sedam sati usred zime. Prema podacima od 2002. do 2014. godine, Falsterbo, južno od grada, dobija u proseku 1.895 sunčanih sati godišnje, dok je Lund, na severu, dobijao 1.803 sata. Podaci o sunčevoj svetlosti u polju za vreme su zasnovani na podacima za Falsterbo. [6]
Leta su blaga sa prosečnim visokim temperaturama 20–23 °C i najniža temperatura od oko 11–13 °C . Toplotni talasi tokom leta nastaju povremeno. Zime su prilično hladne i vetrovite, sa stalnim temperaturama između −3–4 °C, ali retko pada ispod −10 °C .
Padavine su slabe do umerene tokom cele godine sa 169 vlažnih dana. Snežne padavine se javljaju uglavnom od decembra do marta, ali snežni pokrivači se ne zadržavaju dugo, [7] a neke zime su praktično bez snega.
| Klima za Malme, 1991–2018; ekstremi od 1901. | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 10,8 (51,4) |
14,1 (57,4) |
19,5 (67,1) |
26,2 (79,2) |
29,6 (85,3) |
34,0 (93,2) |
33,2 (91,8) |
33,6 (92,5) |
28,0 (82,4) |
22,8 (73) |
17,4 (63,3) |
11,9 (53,4) |
34,0 (93,2) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 8,0 (46,4) |
7,7 (45,9) |
13,8 (56,8) |
19,2 (66,6) |
24,6 (76,3) |
26,9 (80,4) |
29,2 (84,6) |
28,2 (82,8) |
23,7 (74,7) |
17,8 (64) |
12,5 (54,5) |
9,2 (48,6) |
29,9 (85,8) |
| Maksimum, °C (°F) | 2,9 (37,2) |
3,0 (37,4) |
6,7 (44,1) |
12,6 (54,7) |
17,6 (63,7) |
20,5 (68,9) |
23,2 (73,8) |
22,3 (72,1) |
18,6 (65,5) |
12,6 (54,7) |
8,0 (46,4) |
4,8 (40,6) |
12,73 (54,93) |
| Prosek, °C (°F) | 0,8 (33,4) |
0,8 (33,4) |
3,4 (38,1) |
8,0 (46,4) |
12,7 (54,9) |
15,9 (60,6) |
18,5 (65,3) |
18,0 (64,4) |
14,7 (58,5) |
9,5 (49,1) |
5,8 (42,4) |
2,8 (37) |
9,24 (48,63) |
| Minimum, °C (°F) | −1,4 (29,5) |
−1,5 (29,3) |
0,0 (32) |
3,4 (38,1) |
7,7 (45,9) |
11,2 (52,2) |
13,8 (56,8) |
13,7 (56,7) |
10,7 (51,3) |
6,4 (43,5) |
3,6 (38,5) |
0,7 (33,3) |
5,69 (42,26) |
| Srednji minimum, °C (°F) | −11,1 (12) |
−8,6 (16,5) |
−7,1 (19,2) |
−2,9 (26,8) |
1,0 (33,8) |
5,8 (42,4) |
9,4 (48,9) |
8,0 (46,4) |
3,3 (37,9) |
−2,1 (28,2) |
−4,4 (24,1) |
−7,7 (18,1) |
−13,4 (7,9) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −28,0 (−18,4) |
−23,1 (−9,6) |
−23,3 (−9,9) |
−12,1 (10,2) |
−4,5 (23,9) |
−0,1 (31,8) |
2,5 (36,5) |
3,0 (37,4) |
−4,0 (24,8) |
−8,5 (16,7) |
−15,0 (5) |
−22,2 (−8) |
−28,0 (−18,4) |
| Količina padavina, mm (in) | 58,0 (2,283) |
39,7 (1,563) |
38,5 (1,516) |
30,0 (1,181) |
39,9 (1,571) |
67,3 (2,65) |
71,1 (2,799) |
86,3 (3,398) |
42,3 (1,665) |
66,7 (2,626) |
64,2 (2,528) |
69,4 (2,732) |
673,2 (26,504) |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 43,6 | 64,4 | 138,9 | 222,9 | 274,4 | 271,5 | 272,1 | 236,0 | 188,1 | 115,9 | 56,8 | 33,1 | 1.917,7 |
| Izvor #1: SMHI Open Data[8] | |||||||||||||
| Izvor #2: SMHI Average Data 2002–2018[9] | |||||||||||||
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
| Godina |
|---|
| Stanovništvo |
Grad Malme krajem juna 2008. ima 282.904 stanovnika a šire gradsko područje koje čini Malme i još 11 opština ima ukupno 628.388 stanovnika[10][11]. Procenjuje se da će grad do 2013. godine imati 301.600 stanovnika.[12]
Malme je multikulturni grad u kome žive pripadnici 166 nacionalnih grupa koji govore oko 100 jezika. Čak 35,9% stanovništva (ne uključujući šire područje grada) poreklom je iz drugih država, a kod dece do 17 godine taj broj je iznosio 42,8% 2006. godine.[13]
Prema podacima iz 2005. emigranti u Malmeu rođeni su u sledećim državama:[14]
Jugoslavija (9.160)1
Irak (6.153)
Danska (5.815)
Poljska (5.508)
Bosna i Hercegovina (5.451)
Liban (3.029)
Iran (2.871)
Mađarska (1.837)
Finska (1.696)
Nemačka (1.689)
U Malmeu živi i najveća grupa Roma u Švedskoj koja broji oko 8.000 osoba 2007. godine.[15]
Godine 2005. samo dve opštine u Švedskoj imaju veći procenat osoba koji su rođeni u inostranstvu, Haparanda i Butširka.[16]
Kretanje broja stanovnika[uredi | uredi izvor]
Kretanje broja stanovika na prelomu 20. i 21. veka:[17]
Segregacija[uredi | uredi izvor]
Malme je jedan od najpodeljenijih gradova u Evropi što se tiče etničke strukture. Stranci uglavnom žive u severoistočnom i južnom delu grada. Gradska četvrt sa najvećom stopom stranaca je Rusengord, gde 25% stanovništva čine muslimani i postoji bojazan da će oni postati niža klasa.[18]
Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Kristijan Vilhelmson (*1979), fudbaler
- Anita Ekberg (*1931), glumica
- Zlatan Ibrahimović (*1981), fudbaler
- Lukas Mudison (*1969), reditelj
- Aleksander Roslin (1718–1793), slikar
- Per Albin Hanson (1885–1946), političar
Politika[uredi | uredi izvor]
Malme je tradicionalno radnički grad i na čelu gradske vlasti bila je Socijaldemokratska partija od 1919. sve do 1985. godine. Od 1995. godine gradonačelnik je Ilmar Repalu iz iste partije.[19]
Skupština opštine Malme ima 61 poslanika koji se biraju u izborima svake četvrte godine. Od 1919. Socijaldemokratska partija samo dva puta nije formirala većinu u skupštini, 1985—1988. i 1991–1994. godine, kada su većinu činile koalicije desnice.
Gradovi pobratimi[uredi | uredi izvor]
Spisak gradova pobratima:[20]
- Vasa, Finska, grad blizanac od 1940.
Varna, Bugarska, grad blizanac od 1987.
Tanšan, Kina, grad blizanac od 1987.
Port Edilejd, Australija, grad blizanac od 1988.
Talin, Estonija, grad blizanac od 1989.
Firenca, Italija, grad blizanac od 1989.- Štralsund, Nemačka, grad blizanac od 1991.
- Pokrajina Kijeti, Italija, dogovor o saradnji potpisan 2001.
Njukasl, Ujedinjeno Kraljevstvo, dogovor o saradnji potpisan 2003.
Kalinjingrad, Rusija, dogovor o saradnji
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Satelitski snimak -
Panorama Malmea -
Pogled prema centru i starom delu grada -
Pogled prema južnom delu grada -
Gradska kuća -
Crkva sv. Petra -
-
Pildamski park -
Dvorac Malmehus -
Zgrada Kokums -
Gradska biblioteka -
Kazino Kosmopol
Napomene[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ (jezik: švedski) Folkmängd i riket, län och kommuner 30 juni 2008 och befolkningsförändringar första halvåret 2008 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. avgust 2012), Pristupljeno 12. 10. 2008.
- ^ (jezik: švedski) Storstadsområden Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. decembar 2006), Pristupljeno 12. 10. 2008.
- ^ a b (jezik: švedski) www.foteviken.se/malmo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. avgust 2010), Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: engleski) Encyclopædia Britannica Eleventh Edition (1911), article Malmö
- ^ (jezik: švedski) Runeberg, NF, History, start, Pristupljeno 8. 12. 2008.
- ^ „Nederbörd Solsken Och Strålning Året 2014” [Precipitation and Sunshine 2014 (Historical Normals section)] (PDF). Swedish Meteorological and Hydrological Institute (SMHI). Arhivirano iz originala (PDF) 1. 1. 2016. g. Pristupljeno 15. 4. 2015.
- ^ „Average Weather in Malmö, Sweden, Year-Round – Weather Spark”. weatherspark.com. Arhivirano iz originala 3. 8. 2020. g. Pristupljeno 18. 3. 2019.
- ^ „SMHI Open Data” (na jeziku: švedski). SMHI. Arhivirano iz originala 11. 4. 2019. g. Pristupljeno 21. 4. 2019.
- ^ „Statistics from Weather Stations” (na jeziku: švedski). SMHI. 21. 4. 2019. Arhivirano iz originala 2. 5. 2019. g. Pristupljeno 21. 4. 2019.
- ^ (jezik: švedski)Pristupljeno 12. 10. 2008.
- ^ Pristupljeno 12. 10. 2008.
- ^ (jezik: švedski) Befolkningsprognos för Malmö Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2007), Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: švedski) www.ssd.scb.se Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. decembar 2018), Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: švedski) Födelseländer och kön, Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: švedski) Sydsvenskan: Romsk nationaldag firades med träd Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. mart 2009), Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: švedski) Malmöbor med utländsk bakgrund, Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: švedski) Folkmängden per tätort. Vart femte år 1990-2005 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. maj 2011), Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: engleski) Migration News - Migration Dialogue, Pristupljeno 29. 11. 2008.
- ^ (jezik: engleski) Malmö City Council Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. septembar 2007), Pristupljeno 8. 12. 2008.
- ^ (jezik: švedski) Malmö stads vänortssamarbete Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2007), Pristupljeno 29. 11. 2008.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- (jezik: švedski) Sve o Malmeu
- (jezik: engleski) Festival u Malmeu
- (jezik: engleski) Satelitski snimci Malmea
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
