Muškarac
Muškarac je odraslo ljudsko biće muškog pola (tj. osoba koja produkuje muške polne ćelije). Radi produženja vrste, muškarac ima polne odnose sa ženom, odnosno sa ženkom ljudskog bića.
Kao i kod većine drugih sisarskih mužjaka, genom muškarca tipično nasleđuje X hromozom od majke, a Y hromozom od oca.[4][5] Muški fetus proizvodi veće količine androgena[6][7] i manje količine estrogena od ženskog fetusa. Ova razlika u relativnim količinama tih seksualnih steroida je u velikoj meri odgovorna za fiziološke razlike po kojima se razlikuju muškarci od žena. Tokom puberteta, hormoni koji stimulišu produkciju androgena dovode do razvića sekundarnih polnih karakteristika, i usled toga se pojavljuju veće razlike između polova. Postoje izuzeci koji se javljaju kod transrodnih[8][9][10] i interseksualnih[11][12] muškaraca.
Biologija i pol[uredi | uredi izvor]
Ljudi ispoljavaju polni dimorfizam u pogledu mnoštva karakteristika,[13] mnoge od kojih nemaju direktnu vezu sa reproduktivnom sposobnošću, mada većina tih karakteristika ima ulogu u seksualnoj privlačnosti. Većina izraza polnog dimorfizma kod ljudi se nalazi u visini, težini i strukturi tela, iako uvek postoje izuzeci koji ne prate sveukupni obrazac. Na primer, muškarci imaju tendenciju da budu viši od žena, ali ima mnogo ljudi oba pola koji su u srednjem visinskom opsegu vrste.[14]
Neki primeri muških sekundarnih polnih karakteristika kod ljudi, koje se javljaju kad dečaci postanu muškarci ili kasnije u životu su:
- više stidne dlake
- više dlake na licu
- veće šake i stopala
- šira ramena i grudi
- veća lobanja i koštana struktura
- veći kranijalni kapacitet
- veća mišićna masa
- prominentnija Adamova jabučica i dublji glas
- veća visina
- veći odnos dužina cevanice i bedrene kosti
Polne karakteristike[uredi | uredi izvor]
Kod ljudi, pol pojedinca se generalno određuje u vreme oplodnje genetskim materijalom koji nosi spermatozoidna ćelija. Ako ćelija sperme koja nosi X hromozom oplodi jajnu ćeliju, potomstvo je tipično žensko (XX); ako spermatozoidna ćelija koja nosi Y hromozom oplodi jajnu ćeliju, potomstvo će tipično biti muško (XY). Osobe čija se anatomija ili hromozomsko ustrojstvo razlikuju od ovog paterna nazivaju se interseksualnim.[11][12]
Ovo se naziva XY sistemom determinacije pola i to je tipično za većinu sisara,[18][19] mada sasvim mali broj drugih sistema determinacije polova postoji,[20][21][22] uključujući neke koji nisu genetički.
Termin primarne polne karakteristike označava vrstu gameta koju gonada proizvodi: jajnici proizvode jajne ćelije kod žena, a testisi proizvode spermatozoidne ćelije kod muškaraca. Termin sekundarne polne karakteristike označava sve druge polne razlike koje igraju posredne uloge u ujedinjavanju spermatozoida i jajnih ćelija. Sekundarne polne karakteristike obuhvataju sve, od specijalizovanih muških i ženskih svojstava genitalnog trakta, do brilijantnog perja mužjaka ptica ili ljudske dlake na licu, do bihevioralnih svojstva kao što je udvaranje.
Rod[uredi | uredi izvor]
Biološki faktori nisu dovoljne odrednice toga da li neka smatra sebe muškarcem, ili ga drugi smatraju muškarcem. Interseksualne osobe, čije fizičke ili genetske karakteristike su takve da se smatraju mešanim ili atipičnim za jedan ili drugi pol, mogu da koriste druge kriterijume za jasno određivanje. Takođe postoje transrodni i transseksualni muškarci, kojima je dodeljeno da su žene pri rođenju, ali se identifikuju kao muškarci; postoje različite društvene, pravne i individualne definicije u vezi sa ovim pitanjima. (Pogledajte transmuškarac.)
Reproduktivni sistem[uredi | uredi izvor]
Polni organi muškarca su deo reproduktivnog sistema, i sastoje se od testisa, semevoda, prostate i penisa. Funkcija muškog reproduktivnog sistema je da proizvodi ejakulat koji nosi spermatozoide to jest genetičke informacije koje se ukrštaju sa jajnom ćelijom koju proizvodi žena. Kada spermatozoidi uđu u matericu žene a zatim u jajovod, mogu da oplode jajnu ćeliju, koja se zatim razvija u fetus (dete).
Polni hormoni[uredi | uredi izvor]
Kod sisara, hormoni koji utiču na polnu diferencijaciju i razviće su androgeni (uglavnom testosteron), koji stimuliše kasnije razviće jajnika. U polno nediferenciranom embrionu, testosteron stimuliše razviće Volfinovih kanala, penisa, i zatvaranje labioskrotalnih nabora u skrotum. Još jedan značajan hormon u polnoj diferencijacije je antimilerijanski hormon, koji inhibira razviće paramezonefrinskih kanala.
Bolesti[uredi | uredi izvor]
Generalno gledano muškarci obolevaju od znatnog broja istih bolesti kao i žene. U poređenju sa ženama, muškarci su podložni nešto većem broju bolesti.[30] Očekivani životni vek muškaraca je nešto kraći od životnog veka žena, iako su se razlike poslednjih godina smanjile.
Na muškarce tokom puberteta deluje testosteron, zajedno sa gonadotropinima koje izlučuje hipofiza. Oni stimulišu spermatogenezu, zajedno formiranjem svojstava po kojima se muškarci polno razlikuju od žena, dok na žene deluju estrogeni i progesterone da bi proizvela polna razlika od muškarca.
Muškost[uredi | uredi izvor]
Muškost vuče svoje korene iz genetike (pogledajte pol).[33][34] Stoga, mada se muškost različito manifestuje u različitim kulturama, postoje zajednički aspekti definicije muškosti među kulturama.[35] Ponekad rodni naučnici koriste frazu „hegemonijska muškost” da bi naglasili razliku između najdominantnije forme muškosti od drugih varijanti. Sredinom dvadestog veka u SAD, na primer, Džon Vejn je mogao predstavljati jedan oblik muževnosti, dok je Albert Ajnštajn mogao smatrati muškim, ali ne u istom „hegemonističkom” modu.
Antropologija je pokazala da sama muškost ima društveni položaj, isto kao i bogatstvo, rasa i društvena klasa. U zapadnoj kulturi, na primer, veća muškost obično donosi veći društveni status. Mnoge reči odražavaju to stanje.[36][37] Podrazumeva se veza sa fizičkom ili moralnom snagom. Muškost je više povezana sa odraslim muškarcima, nego sa dečacima.
Poznato je puno toga o razvoju muških karakteristika. Proces polne diferencijacije koji je specifičan za reproduktivni sistem vrste Homo sapiens podrazumevano proizvodi ženu. SRY gen na Y hromozomu, međutim, ometa podrazumevani proces, izazivajući lanac događaja koji, ako je sve ostalo jednako, dovodi do stvaranja testisa, proizvodnje androgena, kao i opsega prenatalnih i postnatalnih hormonskih efekata koje obuhvata termin maskulinizacija, ili virilizacija. S obzirom na to da maskulinizacija preusmerava biološke procese sa zadate ženske rute, ona se tačnije naziva defeminizacija.
Vodi se ekstenzivna debata o tome kako deca razvijaju rodne identitete.
U mnogim kulturama ispoljavanje karakteristika koje nisu tipične za dati rod individue može da postane društveni problem za tu osobu. Među muškarcima, ispoljavanje ženstvenog ponašanja se može smatrati znakom homoseksualnosti, a isto važi i za žene koje ispoljavaju mukobanjasto ponašanje. U sociologiji je takva etiketiranja i kondicioniranja poznata kao rodne pretpostavke i deo su socijalizacije radi boljeg uklapanja u običaje date kulture. Korespondirajuća društvena osuda prekomerne muževnost može se izraziti u terminima kao što su „mačizam” ili „testosteronsko trovanje”.
Relativna važnost uloga socijalizacije i genetike u razviću muškosti je i dalje predment debata. Dok socijalno kondicioniranje očievidno ima ulogu, takođe se može primetiti da određeni aspekti muškog identiteta postoje u gotovo svim ljudskim kulturama.
Istorijski razvoj rodnih uloga je adresiran poljima kao što su bihevioralna genetika, evolucionarna psihologija, ljudska ekologija i sociobiologija. Čini se da sve ljudske kulture podstiču razvoj rodnih uloga, putem literature, kostima i pesama. Neki od primera toga su Homerovi epovi, priče kralja Artura u engleskoj literaturi, normativni komentari Konfučije ili biografske studije Muhameda. Specijalizovaniji tretmani muškosti se mogu naći u radovima kao što su Bagavad Gita ili Bušidoov Hagakure.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Muškarac sa Tasmanije -
-
Muškarac iz Kameruna -
Urođenik iz Meksika -
Muškarac iz Indije Rabindranat Tagor -
Muškarac iz Iraka -
Mladi muškarac iz Nemačke
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Gardner, Helen; Kleiner, Fred S. (2009). Gardner's Art Through the Ages. A Concise Global History (2nd izd.). Stamford, Connecticut: Cengage Learning. str. 265. ISBN 978-0-495-50346-0.
- ^ See also occurrences on Google Books.
- ^ NASA - The Pioneer Missions
- ^ Strachan & Read 2010, str. 7
- ^ „Ensembl Human MapView release 43”. 2014. Pristupljeno 30. 10. 2017.
- ^ Sriram. „Steroids”. Medicinal Chemistry. Pearson Education India. str. 437.
- ^ Carlson & Copes 2014, str. 326
- ^ Altilio, Terry; Shirley Otis-Green (2011). Oxford Textbook of Palliative Social Work. Oxford University Press. str. 380. ISBN 978-0-19-983827-1. Pristupljeno 12. 4. 2016. „'Transgender is an umbrella term for people whose gender identity and/or gender expression differs from the sex they were assigned at birth (Gay and Lesbian Alliance Against Defamation [GLAAD], 2007).”
- ^ Forsyth, Craig J.; Copes, Heith (2014). Encyclopedia of Social Deviance. Sage Publications. str. 740. ISBN 978-1-4833-6469-8. Pristupljeno 12. 4. 2016. „Transgender is an umbrella term for people whose gender identities, gender expressions, and/or behaviors are different from those culturally associated with the sex to which they were assigned at birth.”
- ^ Marla Berg-Weger (2016). Social Work and Social Welfare: An Invitation. Routledge. str. 229. ISBN 978-1-317-59202-0. Pristupljeno 12. 4. 2016. „Transgender: An umbrella term that describes people whose gender identity or gender expression differs from expectations associated with the sex assigned to them at birth.”
- ^ a b UN Committee against Torture; UN Committee on the Rights of the Child; UN Committee on the Rights of People with Disabilities (24. 10. 2016), UN Subcommittee on Prevention of Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment; Juan Méndez, Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman, or degrading treatment or punishment; Dainius Pῡras, Special Rapporteur on the right of everyone to the enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health; Dubravka Šimonoviæ, Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences; Marta Santos Pais, Special Representative of the UN Secretary-General on Violence against Children; African Commission on Human and Peoples' Rights; Council of Europe Commissioner for Human Rights; Inter-American Commission on Human Rights, „Intersex Awareness Day – Wednesday 26 October. End violence and harmful medical practices on intersex children and adults, UN and regional experts urge”, Office of the High Commissioner for Human Rights
- ^ a b Office of the High Commissioner for Human Rights. „United Nations for Intersex Awareness”. Pristupljeno 12. 11. 2016.
- ^ Knox, David; Schacht, Caroline (2012). Choices in Relationships: An Introduction to Marriage and the Family. Cengage Learning. str. 64—66. ISBN 978-1-111-83322-0.
- ^ Larsen, Clark Spencer (2003). „Equality for the sexes in human evolution? Early hominid sexual dimorphism and implications for mating systems and social behavior”. PNAS. 100 (6): 9103—9104. Bibcode:2003PNAS..100.9103L. PMC 170877
. PMID 12886010. doi:10.1073/pnas.1633678100 .
- ^ The Vitruvian man
- ^ „The Vitruvian man”. Leonardodavinci.stanford.edu. Pristupljeno 20. 8. 2010.
- ^ „Da Vinci's Code”. Witcombe.sbc.edu. Pristupljeno 20. 8. 2010.
- ^ Gamble, Tony; Castoe, Todd A.; Nielsen, Stuart V.; Banks, Jaison L.; Card, Daren C.; Schield, Drew R.; Schuett, Gordon W.; Booth, Warren (2017). „The Discovery of XY Sex Chromosomes in a Boa and Python”. Current Biology. 27 (14): 2148—2153.e4. ISSN 0960-9822. PMID 28690112. S2CID 10406238. doi:10.1016/j.cub.2017.06.010.
- ^ Olena, Abby. Snake Sex Determination Dogma Overturned. The Scientist July 6, 2017 [1]
- ^ Hake, Laura (2008). „Genetic Mechanisms of Sex Determination”. Nature Education. 1 (1). Pristupljeno 8. 12. 2011.
- ^ Chandra, H. S. (25. 4. 1999). „Another way of looking at the enigma of sex determination in Ellobius lutescens”. Current Science. 76 (8): 1072.
- ^ Penalva, Luiz O. F.; Sánchez (septembar 2003). „RNA Binding Protein Sex-Lethal (Sxl) and Control of Drosophila Sex Determination and Dosage Compensation”. Microbiology and Molecular Biology. 67 (3): 343—359. PMC 193869 . PMID 12966139. doi:10.1128/MMBR.67.3.343-359.2003.
- ^ Van de Graaff & Fox 1989, str. 929.
- ^ „Differentiated stage of the male genitalia”. Human Embryology Organogenesis. Pristupljeno 3. 3. 2015.
- ^ Stebbins, G.L. (1950). „Chapter XII: The Karyotype”. Variation and evolution in plants. Columbia University Press. ISBN 9780231017336.
- ^ King, R.C.; Stansfield, W.D.; Mulligan, P.K. (2006). A dictionary of genetics (7th izd.). Oxford University Press. str. 242.
- ^ Gustashaw K.M. 1991. Chromosome stains. In The ACT Cytogenetics Laboratory Manual 2nd ed, ed. M.J. Barch. The Association of Cytogenetic Technologists, Raven Press, New York.
- ^ Hughes, Ieuan A. (2001). „Minireview: Sex Differentiation”. Endocrinology. 142 (8): 3281—3287. PMID 11459768. S2CID 36290961. doi:10.1210/endo.142.8.8406. Pristupljeno 2. 10. 2017 — preko endo.endojournals.org.
- ^ „Human sexual differentiation”. Gfmer.ch. Arhivirano iz originala 09. 02. 2010. g. Pristupljeno 2. 10. 2017.
- ^ MacMillan, Amanda (2017). „Why Men Are Much Worse At Being Sick Than Women”. Time Health.
- ^ Giovanni Gaye, Carteggio inedito d'artisti del sec. XIV, XV, XVI, Florence: 1839–40, 2: 454 and Charles Seymour, Michelangelo's David: A Search for Identity, Pittsburgh: Pittsburgh University Press, 1967, 134–137, doc. 34.
- ^ Charles Seymour, Jr. "Homo Magnus et Albus: the Quattrocento Background for Michelangelo's David of 1501–04," Stil und Überlieferung in der Kunst des Abendlandes, Berlin, 1967, II, 96–105.
- ^ John Money, 'The concept of gender identity disorder in childhood and adolescence after 39 years', Journal of Sex and Marital Therapy 20 (1994): 163-77.
- ^ Laura Stanton and Brenna Maloney, 'The Perception of Pain', Washington Post, 19 December 2006.
- ^ Donald Brown, Human Universals
- ^ „Virtue (2009)”. Merriam-Webster Online Dictionary. 2009. Pristupljeno 8. 6. 2009.
- ^ „Virile (2009)”. Merriam-Webster Online Dictionary. 2009. Pristupljeno 8. 6. 2009.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Marla Berg-Weger (2016). Social Work and Social Welfare: An Invitation. Routledge. str. 229. ISBN 978-1-317-59202-0. Pristupljeno 12. 4. 2016. „Transgender: An umbrella term that describes people whose gender identity or gender expression differs from expectations associated with the sex assigned to them at birth.”
- Altilio, Terry; Shirley Otis-Green (2011). Oxford Textbook of Palliative Social Work. Oxford University Press. str. 380. ISBN 978-0-19-983827-1. Pristupljeno 12. 4. 2016.
- Forsyth, Craig J.; Copes, Heith (2014). Encyclopedia of Social Deviance. Sage Publications. str. 740. ISBN 978-1-4833-6469-8. Pristupljeno 12. 4. 2016.
- Sriram. „Steroids”. Medicinal Chemistry. Pearson Education India. str. 437.
- Carlson, Neil (22. 1. 2012). Physiology of Behavior. Reproductive Behavior. 11th edition. Pearson. str. 326. ISBN 978-0-205-23939-9.
- Strachan, Tom; Read, Andrew (2010). Human Molecular Genetics. Garland Science. ISBN 978-1-136-84407-2.
- Gardner, Helen; Kleiner, Fred S. (2009). Gardner's Art Through the Ages. A Concise Global History (2nd izd.). Stamford, Connecticut: Cengage Learning. str. 265. ISBN 978-0-495-50346-0.
- Andrew Perchuk, Simon Watney, bell hooks, The Masculine Masquerade: Masculinity and Representation, MIT Press 1995
- Pierre Bourdieu, Masculine Domination, Paperback Edition, Stanford University Press 2001
- Robert W. Connell, Masculinities, Cambridge : Polity Press, 1995
- Farrell, Warren (1993). The Myth of Male Power. Berkley Trade. ISBN 978-0-425-18144-7.
- Michael Kimmel (ed.), Robert W. Connell (ed.), Jeff Hearn (ed.), Handbook of Studies on Men and Masculinities, Sage Publications 2004
- Van de Graaff, Kent M.; Fox, Stuart Ira (1989). Concepts of Human Anatomy and Physiology. Dubuque, Iowa: William C. Brown Publishers. ISBN 978-0-697-05675-7.
- Elson, Lawrence; Kapit, Wynn (1977). The Anatomy Coloring. New York, New York: Harper & Row. ISBN 978-0-06-453914-2.
- „Gross Anatomy Image”. Medical Gross Anatomy Atlas Images. University of Michigan Medical School. 1997. Pristupljeno 23. 2. 2015.
- Berkow, MD, Robert (1977). The Merck Manual of Medical Information; Home Edition. Whitehouse Station, New Jersey: Merck Research Laboratories. ISBN 978-0-911910-87-2.
- Fauci, Anthony S.; Braunwald, Eugene; Kasper, Dennis L.; Hauser, Stephen L.; Longo, Dan L.; Jameson, J. Larry; Loscalzo, Joseph (2008). Harrison's Principles of Internal Medicine (17th izd.). McGraw-Hill Medical. str. 2339–2346. ISBN 9780071466332.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
