Puška M1924

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Puška M1924
Puška M24 Jugoslovenske kraljevske vojske
VrstaKarabin
Poreklo Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
Upotreba
Upotreba uJugoslovenska vojska, Vermaht, Hrvatsko domobranstvo, Ustaška vojnica, Jugoslovenska vojska u otadžbini, Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije, JNA
Bojno delovanjeDrugi svetski rat
Grčki građanski rat
Proizvodnja
ProizvođačVojno tehnički zavod Kragujevac
Proizvedeno>780.000[1] komada
VarijanteKonjički karabin, jurišni karabin, sokolski karabin
Specifikacije
Masa3,9 kg
Dužina1.094 mm
Dužina cevi504 mm
Kalibar7,92 x 57 mm
Vrsta operacijerepetirka (brzometno oružje)
Način dejstvaobrtnočepni zatvarač
Brzina paljbeoko 30 met/min
Brzina zrna800 m/s
Maks. ef. dometpreko 2000 m
Magacinunutar oružja, 5 metaka
NišanMehanički, sa podelom u stotinama metara

Puška M1924 ili u zapadnoj literaturi često pogrešno nazvana mauzer M1924 ili jugoslovenski mauzer je puška repetirka, kalibra 7,92×57 mm. Bila je osnovno oružje vojske Kraljevine SHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije. Po konstrukciji je slična čehoslovačkom modelu 24 (vz. 24). Razvijena je za potrebe jugoslovenske vojske u (franc. Fabrique Nationale de Herstal) u Belgiji na bazi brzometnih pušaka „Mauzerovog” sistema M98. Za pušku M1924 konstruisan je i bajonet M24. Puška M1924 se odlikuje boljim nišanima i kraćom dužinom u odnosu mauzerove modele što je čini lakšom i kompaktnijom za upotrebu. Prvih 100.000 primeraka je proizvedeno u Belgiji, a od 1928-41 VTZ Kragujevac je proizveo još 680.000 komada.[1]

M1924 je prva moderna puška proizvedena na Balkanu, a u vreme uvođenja je bila jedna od najmodernijih i najboljih pušaka tog doba. Jedan broj kragujevačkih pušaka je pre rata izvezen u Tursku.

Razvoj, proizvodnja i uvođenje u naoružanje[uredi | uredi izvor]

Početkom 1920-ih 20. veka, u naoružanju Vojske kraljevine SHS, vladalo je haotično stanje. Samo u 45. puku stancioniranom u Mariboru, od 3.815 puška i 475 karabina, bilo je pet različitih sistema i osam modela oružja u pet kalibara.[2] Novostvorena Vojska SHS je nasledila puške Mauzer M1899 i M1910 iz stare Srpske Vojske, zarobljena je ogromna količina Manliher M1895 i M1891 Karkano, a u upotrebi su bile i Mosin Nagan, Bertje i Lebel 1886 dobijene od saveznika tokom rata. Raznovrsnost sistema i municije koju koriste je predstavljala ogroman problem za snabdevanje i održavanje.

U ovoj situaciji, uvođenje jednoobraznog modela oružja bilo je apsolutni imperativ. Vojna komisija je početkom 1920-ih vršila testiranja raznih sistema i modela pušaka. Pokazalo se da jedino puške Mauzer 98 i Li-Enfild zadovoljavaju potrebe dok su ostale zastarele. Ministarstvo vojske i mornarice je pregovaralo da se iz Velike Britanije nabavi 100.000 komada Li-Enfild model No.1 Mk.III, međutim britanska ponuda je bila nepovoljna i odbačena je jer je planirano da se puške proizvode u Kraljevini SHS kako bi se razvijala domaća vojna industrija.

Ministarstvo se zatim obratilo belgijskoj fabrici „Fabrik nasional” iz Herstala (franc. Fabrique Nationale d'Armes de Guerre) čija ponuda je bila znatno bolja. Na ovakav izbor, presudan uticaj imalo je nekoliko faktora: prvi je što je Ministarstvo vojske i mornarice već imalo ugovor sa ovom fabrikom za nabavku pištolja modela M1910/22, zatim dobra iskustva Srpske vojske sa puškama Mauzerovog sistema, kao i posedovanje osam stotina mašina iz fabrike „Mauzer”, dobijenih od Nemačke na ime ratnih reparacija. Najvažnije je bilo to što su Belgijanci pristali da prodaju licencu i opremu potrebnu za domaću proizvodnju.

Ministarstvo je sa Belgijancima tokom 1924. potpisalo ugovor o razvoju puške i otkupu licence za proizvodnju pušaka i municije.[3] Ugovor je podrazumevao i kupovinu najmanje sto hiljada pušaka i sto deset miliona metaka proizvedenih u Belgiji prema jugoslovenskim specifikacijama. Belgijski konstruktori su smesta krenuli u izradu projektne dokumentacije, a stručnjaci kragujevačkog „Vojno tehničkog zavoda” su upućeni u Herstal na dvogodišnju specijalizaciju.

Uporedo sa razvojem u Herstalu, u Kragujevcu su 1925. započeli radovi na izgradnji nove fabrike naoružanja koja je završena 1927, da bi prva puška M1924 bila izrađena 22. marta 1928.[4] Državna uprava je za početak serijske proizvodnje sačekala 15. oktobar, dan proslave sedamdesetpetogodišnjice Zavoda. Puška M1924 je od posebnog značaja kao prvo moderno oružje u celini proizvođeno u Srbiji. Značajno je i to što druge Balkanske zemlje u to vreme još nisu imale domaću proizvodnju oružja. Rumunija je svoju prvu pušku proizvela početkom 1950-ih dok su Grčka i Bugarska to učinile tek tokom 1960-ih.

Kapacitet fabrike je bio oko dvesta pušaka dnevno. Do kraja 1929, ovim modelom je opremljen stalni kadar, a početkom četrdesetih godina 20. veka sva operativna jugoslovenska vojska. Od početka proizvodnje do 6. aprila 1941, u Kragujevcu je proizvedeno oko 780.000 primeraka puške M1924, a manja količina je izvezena u Tursku.

Opis i osobine[uredi | uredi izvor]

Različite signature puške M1924.

M1924 je robustno i pouzdano oružje, izrađeno od kvalitetnih materijala, zasnovano na proverenom mauzerovom konceptu obrtno - čepnog zatvarača, ali mada se najčešće naziva „jugoslovenskim mauzerom”, nema nikakve direktne tehnološke veze sa fabrikom „Mauzer”. Razvijena je u FN Herstal, prema tehničko - taktičkim zahtevima Ministarstva vojske i mornarice Kraljevine SHS.

Puška je dobro balansirana i precizna. Nije sklona zastojima i kvarovima. Sastoji se od cevi sa sandukom, mehanizma za okidanje, zatvarača i drvenog kundaka sa potkundakom. Ručica zatvarača je ravna. Prednji nišan nema zaštitu mušice, a zadnji je tangencijalni sa podelom od 1 do 20, gde svaka oznaka predstavlja stotinu metara. Puni se sa pet metaka, pojedinačno ili pomoću okvira za punjenje. Praktična brzina dejstva je oko trideset metaka, a praktična nišanska daljina sa mehaničkim nišanom je oko petsto metara. Krajnji domet je oko dve hiljade metara.

Označena je državnim grbom i natpisom „MODEL 1924” na glavi sanduka, kao i natpisima „КРАЉЕВИНА СХС” i „АРТ ТЕХ. ЗАВОД КРАГУЈЕВАЦ” sa leve strane. Nakon 1929 signatura je promenjena u „КРАЉЕВИНА ЈУГОСЛАВИЈА”, a nakon 1931. u „ВОЈНОТЕХ. ЗАВОД КРАГУЈЕВАЦ”. Belgijski kontingent je nosio oznaku „FAB.NAT. D'ARMES de GUERRE / HERSTAL - BELGIQUE”

Razlike između belgijske i jugoslovenske verzije su neznatne.

Varijante[uredi | uredi izvor]

Uporedni prikaz porodice pušaka na osnovu modela M1924.
  • Konjički karabin, koji se od osnovnog modela razlikovao samo po oborenoj ručici zatvarača, nešto drugačijem okovu na kundaku i posebnom kaišu kojim se vezivao za opasač prilikom jahanja.
  • Sokolski karabin, koji je nešto skraćena verzija osnovnog modela, namenjena obuci u gađanju pripadnika Sokolskog saveza.
  • Karabin jurišnih odreda, namenjen jurišnim jedinicama, formiranim pred sam početak Drugog svetskog rata. Ovo je skraćena verzija sa povijenom ručicom zatvarača i dvostrukim okovom na potkundaku. Na glavi sanduka nosi oznaku „MODEL 1924ČK”. Opremljen je jurišnim nožem posebne konstrukcije koji služi i kao bajonet.
  • Malokalibarska verzija koja je na osnovu patenta br. 12.939 od 1. maja 1935. za „Malokalibarski streljački uređaj Lazara Jovanovića" uvedena u proizvodnju 1939.[4] U suštini, radi se o umetnutoj cevi sa adapterom za zatvarač standardne vojničke puške M1924. Ovaj uređaj je namenjen za obuku i nastavu gađanja.

M1924B[uredi | uredi izvor]

Iako nosi sličnu oznaku, ne radi se o istom oružju. Ovo su bile remontovane puške različitih proizvođača, više modela i kalibara, prerađenih u kalibar 7,92 mm i dovedenih na standard M1924. Ovako prerađene puške su po balističkim karakteristikama odgovarale M1924. i bile su označene grbom kraljevine Jugoslavije i natpisom MODEL 1924B na vrhu sanduka.

Oznaka na čelu sanduka puške M1924B.

Najbrojnija među ovim puškama bila je „Štajerova” repetirka mauzerovog sistema u kalibru 7 mm dovedena na standard M1924 u kragujevačkom VTZ. Ova puška, model 1912, poznata i kao „meksikanski Mauzer”, bila je proizvođena za izvoz u Meksiko, da bi po izbijanju Prvog svetskog rata sve zatečene količine bile predate Austrougarskoj vojsci i preimenovane u M12/14. Puška je bila označena meksičkim državnim grbom, nosila je natpis „Waffenfabrik Steyer Austria” i bila je izvrsnog kvaliteta. U Austrougarskoj vojsci su je nosile pomoćne jedinice, pa je većina bila malo ili nimalo korištena i u savršenom stanju. Prerada se sastojala od zamene cevi kraćom, za pušku M1924, dužine 504 mm u kalibru 7,92 mm, zamene zatvarača, montaže nišana M24 umesto postojećeg zbog izmenjenih balističkih osobina, skraćivanja potkundaka u skladu sa dužinom cevi i opremanja novim nožem.

Godine 1939. je u užičkoj „Fabrici oružja i municije Jakov Pošinger” [5] započeta i adaptacija Mauzera M1898 u standard M1924. Prepravka je bila slična kao kod Štajera. Ugrađivane su nove cevi dužine 504 mm dopremane iz kragujevačkog VTZ, zajedno sa nišanima M24, ali zbog korišćenja iste municije nije bilo potrebe za zamenu zatvarača. U trenutku ulaska Nemaca u Užice 1941, u fabrici je zatečeno dvadesetak hiljada ovih pušaka u rasklopljenom stanju spremnih za preradu. Nemci su odneli nove cevi i gotove puške, ali su ostavili skraćene kundake, stare cevi i druge odbačene delove koji su u fabričkom krugu čekali na pretapanje. Od ovih delova je tokom dva meseca postojanja Užičke republike sklopljeno oko osamnaest hiljada pušaka „partizanki”. Oko četrdesetak komada je sklopljeno sa novim kragujevačkim cevima, a na ostale su vraćene originalne koje su sada štrčale iz usadnika za 236 mm više u odnosu na originalnu M24.[6]

Bojno delovanje[uredi | uredi izvor]

Partizani naoružani puškom M24 u bici za oslobađanje Primorske i Trsta.

Pušku M1924. su tokom Drugog svetskog rata na prostorima Jugoslavije koristile sve zaraćene strane u velikom broju.

Nakon aprilskog sloma 1941, Nemci su došli u posed ogromnih količina ovih pušaka. Samo u Kragujevcu je zaplenjeno oko dvesta pedeset hiljada komada. Zbog odgovarajućih tehničko - taktičkih karakteristika, Vermaht ih je uveo u naoružanje pod oznakom Gew.291/1(j) i koristio na svim evropskim bojištima. Veliki broj je ustupljen Nezavisnoj državi Hrvatskoj i njima su opremljeni ustaše i domobrani.

Bez obzira na ogromne materijalne gubitke, pušaka M1924. je bilo toliko da su tokom rata činile najmasovnije naoružanje partizanskih i jedinica JVuO. U surovim uslovima gerilskog ratovanja, pokazala se kao kvalitetno, precizno i pouzdano oružje.

M24/47[uredi | uredi izvor]

Signatura na posleratnim repariranim modelima M24/47.

Nakon završetka Drugog svetskog rata, jedinice NOVJ su raspolagale znatnim količinama pušaka M1924. Kako se radilo o kvalitetnom oružju, odlučeno je da se zadrže u naoružanju do daljeg, pa je jedan broj poslat u Kragujevac na reparaciju. Pored neophodnog remonta i bruniranja, sa pušaka su odstranjeni grb i oznake Kraljevine Jugoslavije, a umesto njih je na čelo sanduka utisnut grb FNRJ, a sa leve strane oznaka „M24/47” i natpis „PREDUZEĆE 44”.[7]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b http://candrsenal.com/rifle-serbian-mauser-model-1924/ Архивирано на сајту Wayback Machine (31. децембар 2017)] article.
  2. ^ Branko Bogdanović: Dva veka pušaka na teritoriji Jugoslavije, DP Sportinvest / Privredni pregled / Istorijski muzej Srbije. ISBN 978-86-7597-001-9.
  3. ^ Sve je počelo od 'četničke puške&#39
  4. ^ a b „1919-1941 | Zastava-arms[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 22. 12. 2017. g. Pristupljeno 21. 12. 2017.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  5. ^ Istorija
  6. ^ Puška Partizanka
  7. ^ „Marstar Canada - Yugoslav Mauser Reference[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 24. 12. 2017. g. Pristupljeno 23. 12. 2017.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Пушка_М1924&oldid=26984738”