Торбарски вук

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Torbarski vuk
Tilacini u zoološkom vrtu u Vašingtonu 1902.
Naučna klasifikacija
Carstvo:
Animalia
Tip:
Chordata
Podtip:
Vertebrata
Natklasa:
Tetrapoda
Klasa:
Mammalia
Potklasa:
Theria
Infraklasa:
Marsupialia
Red:
Dasyuromorphia
Porodica:
†Thylacinidae
Rod:
†Thylacinus
Vrsta:
†T. cynocephalus
Binomno ime
†Thylacinus cynocephalus
(Harris, 1808)
Rasprostranjenost vrste pre izumiranja
Sinonimi
Spisak
    • Didelphis cynocephala Harris, 1808
    • Dasyurus cynocephalus Geoffroy, 1810
    • Thylacinus harrisii Temminck, 1824
    • Dasyurus lucocephalus Grant, 1831
    • Thylacinus striatus Warlow, 1833
    • Thylacinus communis Anon., 1859
    • Thylacinus breviceps Krefft, 1868

Torbarski vuk,[2] tilacin,[3] tasmanijski vuk ili tasmanijski tigar (lat. Thylacinus cynocephalus) je bio najveći torbar mesožder savremenog doba, kojeg su istrebili ljudi u 20. veku. Nekada je naseljavao Australiju i Novu Gvineju, a poslednje utočište mu je bila Tasmanija. Na ovom ostrvu nije bilo konkurentskog dinga, pa se tu održao sve do dolaska Evropljana.

Izgledom je podsećao na vuka ili psa, sa šarama na leđima sličnim tigrovim. Sličan oblik tela torbarskog vuka i psa je posledica konvergentne evolucije, pošto ove vrste nisu u bliskom srodstvu. I mužjak i ženka su imali torbu. Kod mužjaka je ona služila zaštiti semenika. Mogao je da razjapi vilice do ugla od 120° i imao je pokrete slične kengurovom skoku.

Torbarski vuk je bio poslednja preživela vrsta iz torbarske porodice Thylacinidae i roda Thylacinus. Na Tasmaniji se održao do 1930-ih, kada je konačno istrebljen lovom, kao štetočina koja napada ovce. Takođe, uništavano mu je stanište i dovedena konkurencija u vidu pasa. Nepoznata zarazna bolest je drastično smanjila brojnost njegove populacije. Poslednja jedinka je uginula u Hobartskom zoološkom vrtu 1936. godine. Od tada su prijavljivana brojna nepotvrđena viđenja, ali je 1986. proglašen izumrlom vrstom. Godine 1999. je pokrenut projekat kloniranja torbarskog vuka.

Naziv[uredi | uredi izvor]

Naziv roda Thylacinus na latinskom vodi poreklo od grčke reči θύλακος (thýlakos), što znači torba.[4][a]. Sličnog porekla je i opis vrste cynocephalus, što bi značilo psoglavi. Ova vrsta je u srpskoj literaturi takođe poznata po nazivima tasmanijski vuk te tasmanijski tigar, usled sličnosti sa vukom (po obliku tela), odnosno tigrom (šare na leđima).

Otkriće[uredi | uredi izvor]

Domoroci iz Australije i Nove Gvineje su prvi došli u kontakt sa torbarskim vukom. Postoje crteži na stenama stariji od 1000 godina p. n. e, na kojima se prikazuje torbarski vuk[5], najviše u Zapadnoj Australiji. Kada je Abel Tasman doplovio do obala Tasmanije 1642. godine, uočeni su otisci šapa divlje zveri sa kandžama poput tigrovih.[6] Tasmanijski doseljenici su postali svesni prisustva torbarskog vuka 1805, kada je jedan primerak ubijen od strane domaćih pasa.[7] Iste godine Vilijam Paterson, guverner Tasmanije, daje detaljan opis vrste za jedne sidnejske novine.[8]

Opis[uredi | uredi izvor]

Tilacini (crtež Džona Gulda)

Na osnovu sačuvanih prezerviranih primeraka, fosilnih ostataka i crno-belih fotografija, torbarski vuk je opisan kao veliki, kratkodlaki pas sa krutim repom koji se uglađeno nastavlja na telo kao kod kengura. Mnogi doseljenici su ga upoređivali sa hijenom zbog neobičnog stava.[9] Njegovo žuto-smeđe krzno je imalo 13 do 21 upadljivih tamnih pruga preko leđa, zadnjice i osnove repa pa je zato dobio naziv „tigar“. Jedna od pruga se pružala prema dole, do zadnje butine. Pruge su bile više vidljive kod mlađih jedinki a bledele su kod starijih.[10]

Odrasli torbarski vuk je obično bez repa bio dug 100 do 130 cm, dok je rep bio dug 50 do 65 cm. Najveći izmereni primerak je bio dužine 290 cm od nosa do repa.[11] Polni dimorfizam je bio slabo izražen – mužjaci su bili nešto veći od ženki.

Za razliku od drugih torbara, ženke su imale torbu koja se otvarala prema zadnjem delu tela. Mužjaci su imali skrotalnu torbu, jedinstvenu među australijskim torbarima, koja je služila za zaštitu mošnica.[12]

„Bendžamin“ - poslednji poznati torbarski vuk, fotografisan 1933. godine u Hobartskom zoološkom vrtu.

Torbarski vukovi su bili u stanju da razjape vilice neobično široko – do ugla od 120 stepeni.[13] Ovo se može videti u kratkom crno-belom filmu iz 1933. Dejvida Fleja, koji prikazuje poslednjeg zatočenog primerka ove vrste.

Raniji naučni radovi ukazivali su da je torbarski vuk imao izuzetno razvijeno čulo mirisa koje mu je služilo za traženje plena, ali su analize strukture mozga ukazale da centar za miris nije bio dobro razvijen. Verovatnije je da se oslanjao na vid i sluh. Neki očevici opisivali su da je torbarski vuk imao jak izraženi miris, drugi su pak opisivali slab miris ili da ga uopšte nema. Moguće je da je torbarski vuk poput njegovog srodnika tasmanijskog đavola odavao oštar miris kada je uznemiren.[14]

Tilacin je imao krut i pomalo čudan način hoda, pa zbog toga nije mogao da trči velikom brzinom. Bio je sposoban da izvede skok sa dve noge na način sličan kengurima. Životinja je takođe mogla da balansira na svojim zadnim nogama i da stoji na njima u kratkim periodima.[15]

Način života[uredi | uredi izvor]

Stanište[uredi | uredi izvor]

Tilacin je u Australiji verovatno naseljavao suve eukaliptusove šume, vlažna staništa i travnate površine. Na Tasmaniji je preferirao šume središnjeg dela ostrva i žbunovite obalne predele, koji su postali glavna područja stočarstva.[16] Nije naseljavao prašume zapadnog dela ostrva, koje su bile van domašaja civilizacije. Bio je noćni lovac, provodeći dane u malim pećinama ili šupljinama drveća. Danju se povlačio u šume i na brda, a noću lovio na otvorenim žbunovitim predelima. Torbarski vuk je izbegavao ljude.

Ishrana[uredi | uredi izvor]

Fotografija iz 1921, koja prikazuje tilacina sa ulovljenom kokoškom. Verovatno je u pitanju nameštaljka sa prepariranim tilacinom.[17]

Torbarski vukovi su bili izraziti mesožderi. Želudac im je bio prilagođen za prihvatanje velike količine hrane odjednom, kao adaptacija za duge periode gladovanja kada je lov bio neuspešan. Plen su im bili kenguri, valabiji, vombati, ptice i male životinje poput oposuma. Veruje se da je njihov omiljeni plen bio tasmanijski emu. Ova ptica je na Tasmaniji istrebljena od strane evropskih doseljenika oko 1850. godine. Evropski doseljenici su verovali da napada ovce i živinu.[18] U zatočeništvu je hranjen raznovrsnim životinjskim vrstama. Analizom skeleta i posmatranjem u zatočeništvu utvrđeno je da je lovio tako što bi se skoncentrisao na jednu životinju i jurio je do iznemoglosti. Neka istraživanja donose zaključak da je lovio u manjim grupama, jureći plen u određenom pravcu, dok bi jedan pripadnik grupe čekao u zasedi. Traperi su izveštavali da je bio životinja koja vreba iz zasede.

Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]

Uhvaćeni tilacin sa tri mladunca, u zoološkom vrtu u Hobartu.

Razmnožavali su se tokom cele godine, mada je vrhunac bio u zimu i proleće. Ženke su rađale do četiri mladunca, obično dva-tri i nosile ih u torbama do tri meseca. Pri rođenju su bili slepi i goluždravi, ali su u vreme izlaska iz torbe imali otvorene oči i veoma razvijeno krzno. Torbarski vuk je samo jednom uspešno razmnožen u zatočeništvu – u zoološkom vrtu u Melburnu 1899. godine.[19] Životni vek u prirodi im je bio 5 do 7 godina, dok su u zatočeništvu živeli i do 9 godina.

Izumiranje[uredi | uredi izvor]

Izumiranje u Australiji[uredi | uredi izvor]

Torbarski vuk je iz Australije nestao verovatno pre 2000 godina, a sa Nove Gvineje verovatno još ranije.[20] Mumificirani leš torbarskog vuka, star 4—5 hiljada godina, pronađen je u jednoj pećini u Nularboru. Njegovo izumiranje na tom prostoru se povezuje sa ljudima i dingo psima, koje su oni doveli sa sobom. Crteži na stenama u nacionalnom parku Kakadu, prikazuju lov na torbarskog vuka.[21] Dingo je torbarskom vuku bio značajan kompetitor, iako je torbarski vuk bio noćna životinja, a dingo dnevna. Iako je torbarski vuk bio moćnije građe od dinga, veruje se da je dingo mogao da obori veći plen od njega. Torbarski vuk je bio i mnogo izbirljiviji u ishrani.[22] Zbog svega ovoga, dingo je isključio torbarskog vuka iz staništa. Na Tasmaniju, poslednje utočište torbarskog vuka, dingo nikad nije dospeo.

Izumiranje na Tasmaniji[uredi | uredi izvor]

Ubijeni tilacin 1869. godine

Glavni uzrok izumiranja torbarskog vuka na Tasmaniji je lov od strane evropskih doseljenika. Godine 1824. su uvezene prve ovce na ostrvo, tako da je započet razvoj ovčarstva. Torbarski vuk je smatran štetočinom, pošto je povremeno napadao ovce. Kompanija Van Dimenove Zemlje, koja se bavila ovčarstvom, nudila je, počevši od 1830, nagrade za ubijene torbarske vukove. Ovčarstvo je bilo veoma značajno za privredu, pa je vlada Tasmanije u periodu od 1888. do 1909. plaćala po 1 funtu za svaki ubijeni odrasli primerak ove životinje, a za mladunce 10 šilinga. Ukupno su isplaćene 2184 premije, ali se veruje da je broj ubijenih tilacini bio mnogo veći. Pored lova, još neki faktori su doprineli njegovom nestanku. Nepoznata bolest je drastično smanjila brojnost populacije torbarskog vuka 1910. godine.[23] Posle toga je bio veoma redak. Na izumiranje je uticalo i uništenje staništa i nestanak plena. Tasmanijski emu, njegov omiljen plen, istrebljen je polovinom 19. veka.

Poslednjeg torbarskog vuka u divljini ubio je jedan farmer kod svoje kuće 1930, u Mavbani na severoistoku ostrva. Ovaj primerak, verovatno mužjak, pre toga je dugo viđan oko farmerovog kokošinjca.[24] U zoološkom vrtu u Hobartu je 7. septembra 1936. uginuo poslednji poznati torbarski vuk, nazvan „Bendžamin“, uhvaćen 3 godine ranije. Iako je imala muško ime, ova životinja je verovatno bila ženka, prema analizama fotografija.[25] Postoji i snimak iz 1933. u crno-belom filmu dužine 62 sekunde. Država je donela zakon o zaštiti torbarskog vuka 2 meseca pre uginuća poslednjeg primerka. Pošto u narednih 50 godina nije bilo niti jednog dokaza o njegovom postojanju, proglašen je izumrlim 1986. godine.

Osim starih fotografija, sačuvano je i nekoliko snimaka torbarskih vukova iz zoološkog vrta.

Nepotvrđena viđenja[uredi | uredi izvor]

Zabeleženo je preko 3800 nepotvrđenih viđenja torbarskih vukova u Australiji i na Tasmaniji od izumiranja 1936. godine.[26] Niti za jedan slučaj nije pouzdano utvrđeno da se zaista radi o torbarskom vuku.

Neka navodna viđenja su izazvala veliki publicitet. Geri i Liz Dojl su 1973. snimili film dugačak deset sekundi, koji prikazuje životinju kako pretrčava put u Južnoj Australiji. Zbog lošeg kvaliteta snimka, nije moguće utvrditi da li se zaista radi o torbarskom vuku.[27] Hans Narding je 1982. godine tvrdio da je tri minuta posmatrao torbarskog vuka kod reke Artur na severozapadu Tasmanije. Nakon toga je vlada pokrenula jednogodišnju potragu, ali bez uspeha.[28] Godine 1997. je zabeleženo da su lokalni meštani i misionari videli torbarskog vuka na zapadu Nove Gvineje.[29][30] Meštani su znali za njega već duži niz godina.

Nagrade za pronalazak[uredi | uredi izvor]

Godine 1983, Ted Tarner je ponudio nagradu od 100.000 dolara za dokaz o preživljavanju torbarskog vuka[31], ali je ona danas van snage. Marta 2005, australijski magazin The Bulletin, za proslavu 125 godina postojanja, ponudio je nagradu od 1,25 miliona dolara za hvatanje živog torbarskog vuka. Ponuda je povučena u junu iste godine, a niko nije ponudio dokaz postojanja ove vrste. Ponuđena je i nagrada od 1,75 miliona dolara, od strane Stjuarta Malkolma.[32] Međutim, i pored svih ovih nagrada, hvatanje torbarskog vuka je zabranjeno u skladu sa njegovom zaštitom, tako da nagrade ne bi mogle biti isplaćene.

Projekat kloniranja[uredi | uredi izvor]

Preparirani torbarski vuk u Nacionalnom muzeju Australije u Kanberi.

Australijski muzej u Sidneju je započeo projekat kloniranja torbarskog vuka 1999. godine.[33] Cilj je bio da se iskoristi genetički materijal primerka prezerviranog početkom 20. veka, da bi se klonirale nove jedinke i vrsta spasla od izumiranja. Muzej je 15. februara 2005. objavio da se projekat obustavlja, pošto je izdvojena DNK bila veoma oštećena i neupotrebljiva.[34] Maja 2005, profesor Majkl Arčer sa Univerziteta Novog Južnog Velsa, obelodanio je da je projekat ponovo pokrenut od strane zainteresovanih univerziteta i instituta za istraživanje.[35] Endru Pask i Merilin Renfri sa Univerziteta u Melburnu i Ričard Behrindžer sa Univerziteta u Teksasu, izvestili su 2008. da su uspeli da povrate funkcionalnost gena Col2A1 izdvojenog iz tilacina sačuvanog u etanolu, a starog 100 godina. Genetički materijal je funkcionisao u genetički modifikovanim miševima.[36][37] Iste godine, druga grupa istraživača je uspela da izdvoji kompletan mitohondrijski genom torbarskog vuka iz dva muzejska primerka. Njihov uspeh nagoveštava da bi bilo moguće izdvojiti celokupan jedarni genom. Rezultati su objavljeni u žurnalu Genome Research 2009. godine.[38]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ McKnight, M. (2008). „Thylacinus cynocephalus”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2011.2. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 23. 7. 2010. 
  2. ^ „Filogenija sisara” (PDF). katedre.vet.bg.ac.rs. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 08. 2019. g. Pristupljeno 09. 08. 2019. 
  3. ^ Groves, C.P. (2005). Wilson, D.E.; Reeder, D. M., ur. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (na jeziku: engleski) (3 izd.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. str. 23. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494. 
  4. ^ T. F. Hoad, ur. (1986). The Concise Oxford Dictionary of English Etymology. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-863120-0. 
  5. ^ Salleh, Anna (15. 12. 2004). „Rock art shows attempts to save thylacine”. ABC Science Online. Pristupljeno 21. 11. 2006. 
  6. ^ Rembrants. D. (1682). "A short relation out of the journal of Captain Abel Jansen Tasman, upon the discovery of the South Terra incognita; not long since published in the Low Dutch". Philosophical Collections of the Royal Society of London, (6), 179-86. Quoted in Paddle (2000), pp. 3
  7. ^ Tasmanian Wolf, Pristupljeno 25. 4. 2013.
  8. ^ Paddle 2000, str. 3
  9. ^ http://www.parks.tas.gov.au/factsheets/threatened_species/Thylacine.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. oktobar 2006) Parks and Wildlife Service, Tasmania. 2003-12. http://www.parks.tas.gov.au/factsheets/threatened_species/Thylacine.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. oktobar 2006). Retrieved 2006-11-22.
  10. ^ Fauna of Australia chap.20 vol.1b, Joan Dixon, Australian Biological Resources Study (ABRS) 2006-11-22
  11. ^ http://www.zoo.utas.edu.au/tfprofiles/tasanimals/Thylacine2.htm Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. mart 2012) Dr Eric Guiler (2006), "Profile - Thylacine", Zoology Department, University of Tasmania. http://www.zoo.utas.edu.au/tfprofiles/tasanimals/Thylacine2.htm Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. mart 2012). Retrieved 2006-11-21.
  12. ^ https://web.archive.org/web/20090318082841/http://www.environment.gov.au/biodiversity/abrs/publications/fauna-of-australia/pubs/volume1b/20-ind.pdf Joan Dixon, Australian Biological Resources Study (ABRS). http://www.deh.gov.au/biodiversity/abrs/publications/fauna-of-australia/pubs/volume1b/20-ind.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. januar 2009). Retrieved 2006-11-22.
  13. ^ „Extinct Thylacine May Live Again, Discovery Channel, 2003-10-21”. Arhivirano iz originala 08. 10. 2012. g. Pristupljeno 07. 02. 2010. 
  14. ^ Paddle 2000, str. 49.
  15. ^ Tasmanian Tiger, Archives Office of Tasmania 1930, 27. 11. 2006.
  16. ^ „Australia's Thylacine: Where did the Thylacine live?”. Australian Museum. 1999. Pristupljeno 21. 11. 2006. 
  17. ^ Freeman, Carol (jun 2005). „Is this picture worth a thousand words? An analysis of Henry Burrell's photograph of a thylacine with a chicken” (PDF). Australian Zoologist. 33 (1). Arhivirano iz originala (PDF) 6. 5. 2006. g. 
  18. ^ Paddle
  19. ^ Paddle 2000, str. 228–231
  20. ^ Paddle 2000, str. 23–24
  21. ^ Paddle (2000) Plate 2.1, pp. 19
  22. ^ „Tiger's demise: dingo did do it - National - smh.com.au”. Smh.com.au. Pristupljeno 3. 11. 2008. 
  23. ^ Paddle 2000, str. 202–203
  24. ^ „Additional Thylacine Topics: Persecution”. The Thylacine Museum. 2006. Arhivirano iz originala 21. 08. 2011. g. Pristupljeno 27. 11. 2006. 
  25. ^ Paddle 2000, str. 198–201
  26. ^ „The Tasmanian Tiger: Thylacinus cynocephalus”. Australian Rare Fauna Research Association. 2003. Arhivirano iz originala 11. 10. 2006. g. Pristupljeno 22. 11. 2006. 
  27. ^ Phil Hall (16. 2. 2007). „The Bootleg Files: “Footage of the Last Thylacine””. Film Threat. Pristupljeno 14. 2. 2009. 
  28. ^ „Mystery that burns so bright”. The Sydney Morning Herald. 9. 5. 2000. Pristupljeno 21. 11. 2006. 
  29. ^ Dingoes, the Thylacine's possible competitor, are now rare, if not extinct, in Western New Guinea.
  30. ^ Corbett, L.K (2004). „IUCN Red List: Canis lupus ssp. dingo”. IUCN. Pristupljeno 21. 11. 2006. 
  31. ^ Steger, Jason (26. 3. 2005). „Extinct or not, the story won't die”. The Age. Pristupljeno 22. 11. 2006. 
  32. ^ http://www.smh.com.au/news/Science/Clone-again/2005/05/14/1116024405941.html Researchers revive plan to clone the Tassie tiger by Daniel Dasey
  33. ^ Back from the dead, Julia Leigh, 2006-11-22
  34. ^ Museum ditches thylacine cloning project 2005-02-15
  35. ^ Thylacine cloning project dumped 2005-02-15
  36. ^ Resurrection of DNA Function In Vivo from an Extinct Genome by Andrew J. Pask, Richard R. Behringer1 and Marilyn B. Renfree PLoS ONE 21 May 2008
  37. ^ Tasmanian tiger gene lives again Nature News 20 May 2008
  38. ^ The mitochondrial genome sequence of the Tasmanian tiger (Thylacinus cynocephalus)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Torbarski vuk na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Торбарски_вук&oldid=27556318”