Rumunska komunistička partija

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Rumunska komunistička partija
Partidul Comunist Român
Prvi liderGeorge Kristesku
Poslednji liderNikolaje Čaušesku
Osnovana8. maj 1921. (1921-05-08)
Raspuštena22. decembar 1989. (1989-12-22)
(68 god.)
SedišteBukurešt
Rumunija SR Rumunija
Mladi ogranakSavez komunističke omladine
Ideologijakomunizam, marksizam-lenjinizam
Politička pozicijakrajnja levica
Religijaateizam
Međunarodno članstvoKominterna (1921—1943)
Informbiro (1947—1956)
Bojecrvena, zlatna
Zastava stranke

Rumunska komunistička partija (RKP; rum. Partidul Comunist Român, PCR) je bila marksističko-lenjinistička partija, koja je bila na vlasti u Rumuniji od 1948. do 1989. godine.

Osnovana je 1921. godine, pod imenom Socijalističko-komunistička partija, da bi ubrzo promenila ime u Komunistička partija Rumunije. Godine 1948, nakon ujedinjenja sa većim delom Rumunske socijaldemokratske partije, promenila je ime u Rumunska radnička partija. Godine 1965, dobila je ime koje je nosila sve do svog ukidanja 1989. godine.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Osnivanje i prve godine delovanja[uredi | uredi izvor]

Partija je osnovana 1921. godine, kada je boljševička frakcija preuzela nadzor nad Socijalističkom partijom Rumunije.[1][2] Partija je preimenovana u Socijalističko-komunističku partiju, ali je ubrzo promenila ime u Komunistička partija Rumunije. Uticaj komunista u Rumuniji nije bio velik, jer je bila pretežito poljprivredna zemlja. Članovi KPR su i bili protiv Velike Rumunije, jer su smatrali da je narodima Transilvanije, Dobrudže, Besarabije i Bukovine bilo uskraćeno pravo na samoopredeljenje.[3][4][5][6][7] Godine 1924, Kominterna je preko rumunskih komunista izvršila tzv. Tatarbunarski ustanak u južnoj Besarabiji, kako bi formirala moldavsku državu na rumunskoj teritoriji. U isto vreme je u sklopu Ukrajinske SSR bila formirana Moldavska ASSR.[8][9][10]

Vođstvo partije u međuratnom razdoblju bilo je ulgavnom sastavljeno od manjinskih naroda unutar Rumunije, što je takođe bio jedan od razloga zašto KP Rumunije nije imala većeg uticaja u zemlji. Diskriminacija na etničkoj bazi od strane većinskog naroda, bila je razlog zašto su mnogi Jevreji, Mađari i Bugari postajali članovi partije.[11]

Delovanje u međuratnom razdoblju[uredi | uredi izvor]

Ubrzo nakon osnivanja partije, njeno rukovodstvo je bilo osumnjičeno da je učestvovalo u bombaškom napadu Maksa Goldštajna na Parlament u Bukureštu. Svim značajnijim rukovodiocima partije bilo je suđeno, a neke od njih policija je ubila u zatvoru u navodnom pokušaju bega. Rumunske vlasti smatrale su da je ovim suđenjima „komunizam u Rumuniji završio“, pa je kralj Ferdinand dao amnestiju preostalim robijašima-članovima partije.[12] U to je vreme KP Rumunije bila privremeno odsečena od Kominterne.[13] Godine 1924, partija je zakonski zabranjena, pa su njeni članovi nastavili ilegalno delovanje.

Do 1931. godine, u rukovodstvu partije prevladali su pripadnici tzv. „moksovskog krila“, odnosno oni koji su bili odani Sovjetskom Savezu. Veći nadzor Kominterne nad partijom osnažio je kadrove i pospešio ilegalno delovanje partije. Tako su njeni članovi za vreme Velike ekonomske krize organizovali nekoliko uspešnih štrajkova.

U duhu Staljinovog promicanja politike Narodnog fronta od 1934, KP Rumunije je između 1934. i 1943. godine formirala saveze sa Frontom orača, Mađarskim narodnim savezom, Socijalističkom seljačkom partijom i ostalima.[14]

Nakon izbora u Rumuniji 1937, uticaj partije nastavio je da slabi, pogotovo nakon suđenja Ani Pauker i ostalim istaknutijim komunistima u Krajovi 1936. godine.[15]

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Politički robijaši za vreme Antoneskuove diktature u logoru Tirgu Džiu 1943. (drugi sleva je Nikolaje Čaušesku).

Godine 1940, Rumunija je bila prinuđena da preda Besarabiju i severnu Bukovinu Sovjetskom Savezu, a južnu Dobrudžu Bugarskoj. KP Rumunije pozdravila je ovaj potez, koji je bio u skladu sa njenim programom.[5][16] Brzo posle toga, na vlast u Rumuniji došao je general Jon Antonesku. Rumunija se 1941. pridružila silama Osovine u napadu na Sovjetski Savez. Komunisti su pregovarali sa raznim partijama sa željom da formiraju opoziciju naspram Antoneskua. Neki komunisti su pokušali da organizuju antifašističke jedinice, ali su ubrzo bili uhapšeni i smaknuti.

Juna 1943, dok su sile Osovine gubile na Istočnom frontu, KP Rumunije uključila se u pregovore sa nekim partijama da osnuju tzv. Nacionalni demokratski blok, kako bi osigurali da se Rumunija prebaci na stranu Saveznika.[17] Pregovori u to vreme nisu dali neke posebne rezultate.

Početkom 1944, Crvena armija prešla je reku Prut, nakon čega je KP Rumunije uspela u formiranju Nacionalnog demokratskog bloka.[18] Dana 23. avgusta 1944, kralj Mihaj, određen broj oficira i naoružani civili predvođeni komunistima uhapsili su Jona Antoneskua i preuzeli nadzor nad vladom.[19][20][21] Kralj je posle toga stavio na snagu ustav iz 1923. godine i naredio rumunskim trupama da prekinu borbu protiv Crvene armije. Vojnici Crvene armije ušli su u Bukurešt 31. avgusta, nakon čega su imali glavnu ulogu u dolasku KP Rumunije na vlast.

Period 1945—1948.[uredi | uredi izvor]

Komunistička partija Rumunije pokrenula je kampanje primanja novih članova i time uspela popuniti svoje redove etničkim Rumunima, kojih je manjkalo pre rata. Do 1947. godine, partija je imala oko 710.000 članova. Dana 8. oktobra 1944, KP Rumunije raspustila je Nacionalni demokratski blok. Posle toga su komunisti, socijaldemokrati, Front orača, Socijalistička seljačka partija, Mađarski narodni savez, Savez rodoljuba i ostali formirali Nacionalni demokratski front.[22][23] Komunisti su uskoro podstakli nerede protiv vlada kraljevih kandidata Sanateskua i Radeskua. Kralj Mihaj je pod pritiskom Sovjeta za novog predsednika vlade postavio prokomunistički orijentisanog Petru Groza.

Dana 6. marta 1945, Groza je postao novi premijer i postavio komuniste na ključne pozicije u vladi. U to vreme su osnivana i zajednička sovjetsko-rumunska ekonomska udruženja, SovRomi, pomoću čega je trgovina postupno usmeravana prema Sovjetskom Savezu.[24]

KP Rumunije i njezini saveznici su pobedili na izborima 19. novembra 1945. godine. Narednih meseci, komunisti su na sve načine suzbijali uticaj Nacionalne seljačke partije, glavnog suparnika u borbi za prevlast u zemlji.[25]

Dana 30. decembra 1947. godine, kralj Mihaj je bio prinuđen na abdikaciju, nakon čega je proglašena Narodna Republika Rumunija.[26]

Rumunska radnička partija (1948—1965)[uredi | uredi izvor]

George Georgiju-Dež sa delegatima na partijskoj konferenciji u februaru 1948. godine (desno od njega stoji Nikolaje Čaušesku).

Februara 1948. godine, većina članova Rumunske socijaldemokratske partije pridružila se Komunističkoj partiji Rumunije, nakon čega je partija promenila ime u Rumunska radnička partija (rum. Partidul Muncitoresc Român).[27] Partija je od tada bila strogo bazirana na principu demokratskog centralizma.[28]

Nakon pobede na izborima 1948. godine, partija je zabranila delovanje svih ostalih stranaka, dok su se Front orača i Mađarski narodni savez sami raspustili 1953. godine.[29]

Do 1945. godine, unutar KPR postojale su dve frakcije. Prva i starija bilo je „moskovsko krilo“ ili „zatvorenici“, predvođeni Georgijuom-Dežom i novonastala, slabija „sekretarijatsko krilo“, predvođeno Lukrecijuom Petreskanuom. Do 1952, Dež je pobedio u sukobu sa Anom Pauker. U ovom periodu, iz partije su izbačeni ili osuđeni i ostali Dežovi rivali, koji su najčešće bili optuženi da su „titoisti“ ili „desni revizionisti“. U to vreme, iz partije je izbačeno između 300.000[30] i 465.000[31] članova, od ukupno njih milion. Krajem četrdesetih i početkom pedesetih godina 20. veka, rumunski komunisti su u skladu s Informbiroom službeno osuđivali nezavisnu politiku Josipa Broza Tita naspram Sovjetskog Saveza.[32]

Reformizam i destaljinizacija koje je pokrenuo Nikita Hruščov, potakli su Deža da vodi nezavinsiju politiku u zemlji, iako je Rumunija i dalje bile deo Istočnog bloka. Dež je proces destaljinizacije iskoristio kako bi predstavio već pobeđene Anu Pauker, Vasilea Luku i ostale da su bili staljinisti.[33][34] Nakon čistke, Dež je dao nove funkcije članovima partije za koje je verovao da će mu biti odaniji. Među njima je bio i njegov naslednik na mestu sekretara partije, Nikolaje Čaušesku. Dež je u narednim godinama uveo Rumuniju u članstvo Varšavskog pakta i podržao sovjetsku intervenciju u Mađarskoj 1956. godine.[35][36][37] Iste godine, rumunsko rukovodstvo započelo je politiku pomirenja sa Titovom Jugoslavijom, što je narednih godina rezultovalo značajnom ekonomskom saradnjom. Godine 1957, Dež je uverio Sovjete da povuku preostale trupe Sovjetske armije iz Rumunije.[38]

Nakon kinesko-sovjetskog raskola, krajem pedesetih godina 20. veka, kao i albansko-sovjetskog raskola 1961. godine, Dež je podržao Hruščova,[39] ali je zadržao dobre odnose sa Kinom[40][41][42] i Albanijom.[43][44][45] Do 1964, rukovodstvo partije osiguralo je da se preostali KGB-ovi savetnici povuku iz rumunske tajne službe Sekuritatee. Rumunija je postala prva zemlja u Istočnom bloku kojoj je to uspelo.[46]

Rumunska komunistička partija (1965—1989)[uredi | uredi izvor]

Nikolaje Čaušesku i partijsko vođstvo obraćaju se narodu povodom invazije Varšavskog pakta na Čehoslovačku 1968.

George Georgiju-Dež umro je u martu 1965. godine, a nasledilo ga je kolektivno rukovodstvo na čelu s Nikolajeom Čaušeskuom. Čaušesku je s vremenom uklonio sve rivale i do 1969. imao je nadzor nad celim Centralnim komitetom.[47][48] Ubrzo je potakao osnivanje Komisije koja je imala zadatak razotkriti Dežov staljinizam. Ovo je rezultovalo rehabilitacijom većeg broja stradalih rumunskih komunista.[49][50] Iste, 1965. godine, Čaušesku je Rumuniju proglasio Socijalističkom republikom i promenio ime partije u Rumunska komunistička partija. Provodio je intenzivnu desovjetizaciju rumunskog društva kako bi na taj način istakao suverenitet i samoodređenje rumunskog naroda.[51][52] Između 1965. i 1975. godine, bio je značajan porast životnog standarda u Rumuniji.[53]

Avgusta 1968. godine, Čaušesku je osudio intervenciju Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj, nakon čega je porasla njegova popularnost među narodom.[54][55][56][57] Značajni su bili i Čaušeskuovi susreti sa francuskim predsednikom Šarlom de Golom 1968.[58] i američkim predsednicima Ričardom Niksonom i Džeraldom Fordom 1969. i 1975. godine.[59] Između 1965. i 1975, broj članova RKP porastao je sa 1,4 na 2,6 miliona.[60]

Rast životnog standarda potresle su naftna kriza 1973. i energetska kriza 1979. godine.[61][62] Uprkos tome što je bio jedan od potpisnika Helsinškog sporazuma 1975, Čaušesku je nastavio političku represiju nad neistomišljenicima, započetu 1971. godine.[63][64] Do 1983, broj članova unutar RKP bio je 3,3 miliona,[65] a 1989. godine oko 3,8 miliona.[60] Godine 1984, 90% članova partije bili su etnički Rumuni, a 7% Mađari.[31]

Februara 1987. godine, protesti studenata i radnika u Jašiju[66] obeležili su niz štrajkova i pobuna koji će završiti Rumunskom revolucijom u decembru 1989. godine. Početak revolucije bio je obeležen masovnim demonstracijama u Temišvaru od 16. decembra. Jedan od povoda bilo je hapšenje mađarskog reformatorskog sveštenika Lasla Tokeša. Nikolaje Čeušesku se vratio iz posete Iranu i 20. decembra u Bukureštu održao govor pred masom, koja je počela da se buni. Čaušesku je ponovno održao govor 22. decembra, ali su tada demonstranti probili barikade. Bračni par Čaušesku je u helikopteru napustio Bukurešt, ali su ubrzo bili zarobljeni u Trgovištu i pred improvizovanim sudom osuđeni na smrt streljanjem 25. decembra.[60] Rumunska komunistička partija je nakon toga raspuštena. Nakon raspuštanja RKP i do održavanja višestranačkih izbora, vlast nad Rumunijom držao je Front narodnog spasa. Posle toga, na rumunskoj političkoj sceni nije se pojavila nijedna stranka koja bi se proglasila naslednicom RKP.

Partijski kongresi[uredi | uredi izvor]

Prizor sa Jedanaestog kongresa RKP 1974. godine.
kongres datum održavanja mesto održavanja
Prvi kongres maj 1921. Bukurešt
Drugi kongres oktobar 1922. Ploešti
Treći kongres avgust 1924. Beč
Četvrti kongres jul 1928. Harkov
Peti kongres decembar 1931. Gorikovo
Šesti kongres februar 1948. Bukurešt
Sedmi kongres decembar 1955. Bukurešt
Osmi kongres jun 1960 Bukurešt
Deveti kongres jul 1965. Bukurešt
Deseti kongres avgust 1969. Bukurešt
Jedanaesti kongres novembar 1974. Bukurešt
Dvanaesti kongres novembar 1979. Bukurešt
Trinaesti kongres novembar 1984. Bukurešt
Četrnaesti kongres novembar 1989. Bukurešt

Lideri partije[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 23–27
  2. ^ Frunză, str. 21–22
  3. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 18–45
  4. ^ Frunză, str. 38–48, 63–72, Iordachi, I.2
  5. ^ a b Pokivailova, str. 48
  6. ^ Troncotă, str. 19–20
  7. ^ Veiga, str. 222
  8. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 36
  9. ^ Frunză, str. 71
  10. ^ Troncotă, str. 19, Veiga. str. 115.
  11. ^ Iordachi, I.2, Pokivailova. str. 47.
  12. ^ Troncotă, str. 19 harvnb greška: no target: CITEREFTroncotă (help)
  13. ^ Frunză, str. 32–33 harvnb greška: no target: CITEREFFrunză (help)
  14. ^ Veiga, str. 223 harvnb greška: no target: CITEREFVeiga (help)
  15. ^ Cioroianu, Pe umerii.. str. 43, 170–171, Frunză. str. 84, 102–103
  16. ^ Frunză, str. 72 harvnb greška: no target: CITEREFFrunză (help)
  17. ^ Frunză, str. 123 harvnb greška: no target: CITEREFFrunză (help)
  18. ^ Frunză, str. 125 harvnb greška: no target: CITEREFFrunză (help)
  19. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 50–55
  20. ^ Chant, str. 84–85, 124–125, 303
  21. ^ Deletant, str. 3–4, 241–246, 265–266, 343–346, Frunză. str. 128–137
  22. ^ Barbu, str. 187–189, Cioroianu, Pe umerii.... str. 55–56 harvnb greška: no target: CITEREFBarbu (help)
  23. ^ Frunză, str. 173–174, 220–222, 237–238, 254–255 harvnb greška: no target: CITEREFFrunză (help)
  24. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 67–71, 372–373, Frunză. str. 381.
  25. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 95–96, Frunză. str. 287–308
  26. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 97–101
  27. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 93–94, Frunză. str. 259–286, 329–359
  28. ^ US Library of Congress: "The Communist Party", Frunză. str. 274, 350–354
  29. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 292, Frunză. str. 355–357
  30. ^ Cioroianu, str. 299 harvnb greška: no target: CITEREFCioroianu (help)
  31. ^ a b US Library of Congress: "The Communist Party"
  32. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 197–198
  33. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 76, 181–182, 206
  34. ^ Frunză, str. 393–394 harvnb greška: no target: CITEREFFrunză (help)
  35. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 198–200, 207, Deletant & Ionescu. str. 9–13
  36. ^ Frunză, str. 426–428-434
  37. ^ Tismăneanu, str. 19–23
  38. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 345–352; Deletant & Ionescu. str. 13–15
  39. ^ Tismăneanu, str. 34–36
  40. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 215, 218
  41. ^ Frunză, str. 437, 449, 452–453
  42. ^ Tismăneanu, str. 14–15, 43–44, 50
  43. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 215
  44. ^ Frunză, str. 437, 449
  45. ^ Tismăneanu, str. 14–15, 50
  46. ^ Deletant & Ionescu. str. 18–19
  47. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 393–397; Deletant & Ionescu. str. 29–30
  48. ^ Frunză, str. 472
  49. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 398–399; "Comunismul şi cel care a trăit Iluzia"; Deletant & Ionescu. str. 25.
  50. ^ Frunză, str. 472–474
  51. ^ Deletant, str. 266–269
  52. ^ Frunză, str. 474, 504–509, 513–518
  53. ^ Barbu, str. 193–195
  54. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 403–412, 414
  55. ^ Deletant & Ionescu, str. 27
  56. ^ Frunză, str. 475
  57. ^ Negrici, str. 221
  58. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 404–405; "Comunismul şi cel care a trăit Iluzia"
  59. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 412–414; "Comunismul şi cel care a trăit Iluzia"; Deletant & Ionescu. str. 29, 46; Iordachi, II.1
  60. ^ a b v US Library of Congress: "The Communist Party"; Cioroianu, Pe umerii.... str. 414.
  61. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 467;
  62. ^ Deletant & Ionescu, str. 32–33
  63. ^ Cioroianu, Pe umerii.... str. 486.
  64. ^ Frunză, str. 516, 518
  65. ^ Frunză, str. 482
  66. ^ Deletant & Ionescu, str. 35–36

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Rumunska komunistička partija na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Румунска_комунистичка_партија&oldid=27558263”