Svetac

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Светитељ)

Ukoliko ste tražili televizijsku seriju, pogledajte članak Svetac (serija).
Ikona svih svetih.
Isus Hristos u okrugu svetitelja (ikona «Drugi dolazak Isusa Hristosa», Grčka, oko 1700)
Svetitelji postavljeni po stepenu svetosti (ikona «Strašni sud», Poljska, 17. vek)

Svetac ili svetitelj ili ijek. svijetac ili svjetitelj je osoba koja je kanonizovana zbog svog života sasvim posvećenog Gospodu Isusu Hristosu ugodivši Bogu životom na Zemlji.[1][2] U ranom hrišćanstvu, kao sveci su poštovani apostoli, Sveta Marija i prvi mučenici, a kasnije su im pridruživane i ostale osobe koje su mogle hrišćanima poslužiti kao uzor hrišćanskog života, a koje je Bog proslavio. Na pravoslavnim hrišćanskim ikonama sveci se prikazuju sa zlatnim oreolom oko glave. Kalendar svetaca se naziva svetačnik.

U Katoličkoj crkvi, prije postupka kanonizacije vrši se beatifikacija, odnosno proglašenje blaženim. U Pravoslavnoj crkvi, vrši se neposredno tj. direktno kanonizacija.

Francuski sociolog Emil Dirkem smatrao je dihotomiju između svetog i profanog centralnom karakteristikom religije: „religija je jedinstven sistem verovanja i prakse koji se odnosi na svete stvari, to jest stvari odvojene i zabranjene.“[3]‍:47 U Dirkemovoj teoriji, sveto predstavlja interese grupe, posebno jedinstvo, koji su oličeni u simbolima svete grupe, ili totemima. Profano, s druge strane, uključuje svakodnevne individualne brige.

Pravoslavna crkva[uredi | uredi izvor]

U Pravoslavnoj crkvi, svetitelji su hrišćani koji su tokom svog života postigli oboženje (grč. Θεωσις теосис) što je, prema pravoslavnoj teologiji, učestvovanje čoveka u životu Božijem posredstvom nestvorenih božanskih energija dostizanjem jedinstva sa Bogom zadobijanjem Božje milosti usklađenjem svog karaktera s Božjim živeći po Božjoj volji i zapovestima. Svetost je blizina Bogu.

Crkva svetiteljima naziva ljude koji su očišćeni od greha stekli milost Duha Svetoga i pokazali Njegovu moć u našem svetu.

Sa teološkog stanovišta se smatra da je cilj svakog pravoslavnog hrišćanina i kome teži čitav njegov život i kojim su prožete sve njegove aktivnosti oboženje, odnosno spasenje.

Oboženje je najbolje ilustrovano rečima apostola Pavla: Živim ne više ja, nego Hristos živi u meni! i zasniva se na rečima Jevanđelja: „Carstvo je Božije unutra u vama“ (Luka 17,21).

U pravoslavnoj teologiji svetitelje najpre proslavlja Bog u Svetoj Trojici, projavljujući ih čudesima, netruležnim moštima, svetošću života i točenjem mira[4]. Sabor episkopa, unošenjem u kalendar svetih samo potvrđuje proslavljanje svetitelja i utvrđuje obavezu i potrebu pominjanja njegovog imena u bogosluženju.

Kod pravoslavnih nema oficijelne santifikacije zbog toga što su kriterijumi jasni i veoma strogi jer se toga čovek može udostojiti samo nakon fizičke smrti i nevinog postradanja za hrišćansku veru.

Svi ikonografski obrasci i način prikazivanja govore o tome i opomena su vernicima kao najuzvišeniji ideal.

Svetitelji su većinom askete, podvižnici, monasi, monahinje, episkopi, sveštena lica, ali ima i civila, vernika, građana, odnosno ljudi koji su vodili hrišćanski život - život po Jevanđelju.

Smatra se da oni bukvalno ispunjavaju reči Isusa Hrista: Carstvo Božije unutra je u vama!.

Divan je Bog u svetima svojim!, piše u Bibliji.

Jer Bog se protivi oholima, ali daje milost poniznima! (1 Petrova 5,5) takođe piše u Bibliji.

Prema tumačenjima Hristocovih učenja, dobrota prema slabijima je moralnost.

Spram sveca i tropar! je srpska narodna izreka koja poručuje da je svakome onako kako je zaslužio, tj. svakome prema zasluzi.

Ove fraze uglavnom se upotrebljavaju na srpskom govornom području, što ni ne čudi, s obzirom da reč tropar pripada pravoslavnoj verskoj terminologiji.

Kada se 1920-ih godina izlila kanalizacija u na brzinu izgrađenom Lenjinovom mauzoleju na Crvenom trgu u Moskvi jer se desilo oštećenje kanalizacionog sistema ispod njega, a u kome se i dan danas nalazi Lenjinovo balsamovano telo, veliki i Sveti patrijarh moskovski Tihon izgovorio je čuvenu rečenicu Spram moštiju i jelej! (ruski: "Po moщam i eleй!") koja ga je između ostalog koštala mučeništva i trovanja od strane komunista. Fraza je često citirana.

U Srpskoj pravoslavnoj crkvi je napravljena lestvica svetih na osnovu vrste njihovih podviga i vrlina njihovog života. Ona ide ovako:

  • Sveti su svi carskog, kraljevskog, kneževskog i despotskog porekla kao i arhijereji proslavljeni pravednim životom i pastirskim delovanjem, ispovedajući hrišćanstvo i svetosavlje svojim radom, podvigom i delima živeći po svetim i božanskim istinama .
  • Sveštenomučenici su episkopi, sveštenici, patrijarsi, koji su stradali za hrišćanstvo, pravoslavlje i Srpsku pravoslavnu crkvu;
  • Velikomučenici su oni koji su pretrpeli najveća stradanja za hrišćanstvo, pravoslavlje i Srpsku pravoslavnu crkvu;
  • Prepodobnomučenici su monasi i podvižnici, koji su stradali za hrišćanstvo, pravoslavlje i Srpsku pravoslavnu crkvu;
  • Mučenici su oni koji su stradali zato što su hrišćani, pravoslavci, ili što su srpskog porekla;
  • Ispovednici su oni koji su otvoreno ispovedali svoje hrišćanstvo i pravoslavlje za vreme progona pravoslavnih hrišćana, i zbog toga su mučeni, ali nisu pogubljeni i posle mučenja ostajali su u životu.
  • Prepodobni su monasi koji su živeli pobožnim i podvižničkim životom (njima su pribrojani pustinožitelji, otšelnici, stolnici, zatvorenici i bezmolebnici).

U Srpskoj pravoslavnoj crkvi, svaka porodica ima svoju krsnu slavu, odnosno sveca zaštitnika, koji označava dan kada je pleme pokršteno od strane hrišćanskih misionara. Za vreme Svetog Save, ustanovljena je slava, odnosno dan kada porodica odaje zahvalnost svom svecu zaštitniku.

Katolička crkva[uredi | uredi izvor]

U Katoličkoj crkvi kanonizacija je službeni precizno definisan čin sa svim detaljima postupka u Codex iuris canonici. Danas je na snazi naročita procedura proglašavanja neke osobe za sveca, a vodi je Sveta Stolica pomoću svoje Kongregacije za kauze svetaca.

Sam čin proglašenja svetim naziva se kanonizacija, a do nje dolazi nakon što je osoba već bila proglašena „časnim slugom Božjim“ na početku procesa za proglašenje blaženim, a potom i blaženom u procesu beatifikacije. Tako proglašeni svetac može biti poštovan u čitavoj Katoličkoj crkvi pa mu se mogu posvećivati crkve i oltari. Beatifikacija (lat. beatus — blažen) je u Rimokatoličkoj crkvi prvi stepen kanonizacije, odnosno proglašenja osobe za sveca. Primenjujući propise o beatifikaciji, specijalni sud Rimokatoličke crkve nastoji da utvrdi da li postoje oni elementi svetosti koje Rimokatolička crkva određuje da bi dotični pravednik mogao postati predmet verskog poštovanja svih vernika. Glavni uslovi za to su čudesa koja se događaju na njegovom grobu ili prilikom upotrebe stvari kojima se nekada služio. Za beatifikaciju, Rimokatolička crkva propisuje najmanje dva čuda. Proces beatifikacije završava se proglašenjem kandidata za blaženoga, što je prvi stepen svetosti. U srednjem veku beatifikacija je bila u kompetenciji biskupa, a od 1634. godine — pape.

Poštovanje u praksi u Pravoslavnoj crkvi[uredi | uredi izvor]

Poštovanje svetih izraženo je, između ostalog, kroz sam naziv sveti, poštovanje moštiju i drugih relikvija, posvećivanje hramova (patron, hramovna slava - hram crkve), oslovljavanje u Crkvenim pesmama, žitijama i službama, tj. njihovo slavljenje u vidu pomena s posebno sastavljenom službom za taj dan (prema Crkvenom kalendaru), u živopisu ikonopisu i dr. primenjenim umetnostima. Prema Pravoslavnom učenju, za svete se ne moli, već se njima upućuju molitve da bi se oni zauzeli i molili Bogu za pripadnike zemaljske Crkve (Deisis). Svaka autokefalna crkva ima svoje lokalne svete, sa žitijima, službama i svetačkim pričama posvećenim njima.

Proslavljanje svetih pripada srednjim ili malim Crkvenim praznicima. Među srednje - opštehrišćanske svete, pored Anđela, odn. Arhanđela Mihaila, ubrajaju se: Petka ili Paraskeva, Dimitrije, Nikola, Stefan, Tri jerarha, Đorđe, Kirilo i Metodije, Konstantin i Jelena, Ilija, Petar i Pavle, Jovan (prema određenim klasifikacijama među velike Crkvene praznike ubrajaju se i dva praznika Jovana Preteče - Rođenje i Usekovanje, kao i zajedničko proslavljanje Apostola Petra i Pavla).

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Woodward, Kenneth L. (1996). Making Saints. Simon & Sachier. str. 16. ISBN 978-0-684-81530-5. „Among other Christian churches, the Russian Orthodox retains a vigorous devotion to the saints, especially the early church fathers and martyrs. On rare occasions, new names (usually monks or bishops) are grafted onto their traditional list of saints.... Something like the cult continues among Anglicans and Lutherans, who maintain feast days and calendars of saints. But while the Anglicans have no mechanism for recognizing new saints, the Lutherans from time to time do informally recommend new names (Da Hammarskjold, Dietrick Bonhoeffer, and Pope John XXIII are recent additions) for thanksgiving and remembrance by the faithful. The saint, then, is a familiar figure in all world religions. But only the Roman Catholic Church has a formal, continuous, and highly rationalized process for 'making' saints.” 
  2. ^ Bebis, George (n.d). „The Lives of the Saints”. Greek Orthodox Archdiocese of America. Pristupljeno 7. 5. 2016. 
  3. ^ Durkheim, Émile. 1915. The Elementary Forms of the Religious Life. London: George Allen & Unwin. ISBN 978-0-8341-2182-9.
  4. ^ „“Kanonizacija” ili Proslavljenje Novoprosijavših Pravoslavnih Svetitelja – Svetosavlje”. svetosavlje.org. Pristupljeno 2024-03-15. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Slobodan Mileusnić, Sveti Srbi, izdavač:manastir Kalenić, u Kragujevcu 1989.
  • Žitija svetih Srba, iz „Žitija svetih“ Justina Popovića
  • Žitija novoprosijavših ispovednika i mučenika
  • Protojerej dr Radomir Popović: Srbi svetitelji
  • Beyer, Jürgen, et al., eds. Confessional sanctity (c. 1550 – c. 1800). Mainz: Philipp von Zabern, 2003.
  • Bruhn, Siglind. Saints in the Limelight: Representations of the Religious Quest on the Post-1945 Operatic Stage. Hillsdale, New York: Pendragon Press, 2003. ISBN 978-1-57647-096-1.
  • Cunningham, Lawrence S. The Meaning of Saints. San Francisco: Harper & Row, 1980.
  • Hawley, John Stratton, ed. Saints and Virtues. Berkeley: University of California Press, 1987. ISBN 0-520-06163-2.
  • Hein, David. "Saints: Holy, Not Tame". Sewanee Theological Review 49 (2006): 204–217.
  • Jean-Luc Deuffic (ed.), Reliques et sainteté dans l'espace médiéval [1]
  • O'Malley, Vincent J. Ordinary Suffering of Extraordinary Saints, 1999. ISBN 0-87973-893-6.
  • Perham, Michael. The Communion of Saints. London: Alcuin Club/SPCK, 1980.
  • Woodward, Kenneth L. Making Saints. New York: Simon & Schuster, 1996.
  • Trigilio, John; Brighenti, Kenneth (2010). Saints for Dummies. str. 363. ISBN 978-0-470-53358-1. 
  • Hebert, Alber (15. 10. 2004). Saints Who Raised the Dead: True Stories of 400 Resurrection Miracles. Illinois: TAN Books. ISBN 978-0-89555-798-8. 
  • Gallick, Sarah: 50 Saints Everyone Should Know
  • Durkheim, Emile (1915) The Elementary Forms of the Religious Life. London: George Allen & Unwin (originally published 1915, English translation 1915).
  • Eliade, Mircea (1957) The Sacred and the Profane: The Nature of Religion. Translated by Willard R. Trask. (New York: Harcourt, Brace & World).
  • Thomas Jay Oord and Michael Lodahl (2006) Relational Holiness: Responding to the Call of Love. Kansas City, Missouri: Beacon Hill. ISBN 978-0-8341-2182-9
  • Pals, Daniel (1996) Seven Theories of Religion. New York: Oxford University Press. US ISBN 0-19-508725-9 (pbk).
  • Sharpe, Eric J. (1986) Comparative Religion: A History, 2nd ed., (London: Duckworth, 1986/La Salle: Open Court). US ISBN 0-8126-9041-9.
  • Hierotopy. Christian Sacred Spaces. Cambridge Dictionary of Christianity. Cambridge, 2010, pp. 512–515 (see bibliography in [2])
  • Hierotopy: The Creation of sacred spaces in Byzantium and medieval Russia, ed. A. Lidov. Moscow: Indrik, 2006 [3]
  • New Jerusalems: Hierotopy and iconography of sacred spaces, ed. A. Lidov. Moscow: Indrik, 2009,910 pp. [4]
  • A. Lidov. Hierotopy: Spatial Icons and Image-Paradigms in Byzantine Culture, Moscow: Theoria, 2009, 352 pp.
  • Bissera V. Pentcheva. The Sensual Icon. Space, Ritual, and the Senses in Byzantium, Pennstate Press, 2009. abstractsample chapter
  • Holy Water in the Hierotopy and Iconography of the Christian World. Moscow: Theoria, 2017, 760 pp.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Svetac na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Светац&oldid=27712140”