Helenistička religija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Helenistička religija kao koncept posljednjeg oblika starogrčke religije obuhvata bilo koji od različitih sistema vjerovanja i običaja naroda koji su živjeli pod uticajem starogrčke kulture tokom helenističkog perioda i Rimskog carstva (oko 300. p. n. e. do 300. n. e.). U helenističkoj religiji bilo je mnogo kontinuiteta: narod je nastavio da obožava grčka božanstva i da sprovodi iste obrede kao u klasičnoj Grčkoj.

Promjena je nastala dodavanjem novih religija iz drugih zemalja, uključujući egipatska božanstva Izida i Separis, sirijska božanstava Atargatis i Hadad, što je pružilo novi izlaz za ljudi koji su tražili ispunjenje i u sadašnjem i zagrobnom životu. Obožavanje oboženih hečenističkih vladara postalo je jedna od karatekteristika ovog perioda, naročito u Egiptu, gdje Ptolemejidi prilagodili ranije egipatske običaje i grčki kult heroja i uspostavili se kao faraoni u okviru novog sinkretičkog ptolemejskog kulta Aleksandra III Makedonskog. Na drugim mjestima, vladari bi mogli da dobiju božanski status bez postizanja punog statusa božanstva.

Mnogi su se bavili magijom, ali i to je predstavljalo nastavak iz ranijih vremena. Širom helenističkog svijeta ljudi su se konsultovali sa proročištima i koristili amajlije i figurice da odvrate nesreću ili da bace čini. Kompleksni sistem helenističke astrologije razvijen je u ovom periodu, nastojeći da odredi karakter i budućnost osobe u kretanju sunca, mjeseca i planeta. Sistemi helenističke filozofije, kao što su stoicizam i epikurejstvo, nudili su sekularnu alternativu tradicionalnoj religiji, čak i ako je njihov uticaj bio uglavnom ograničen na obrazovane elite.

Religija klasične Grčke[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Starogrčka religija
Ostaci Apolonovog hrama u Korintu, južna centralna Grčka.

Središte grčke religije u klasična vremena bilo je dvanaest olimpskih božanstava predvođenih Zevsom. Svako božanstvo je bilo počastvovano kamenim hramovima i statuama, kao i svetilištima, koja su, iako su bila posvećena određenom božanstvu, često sadržala statue posvjećene drugim božanstvima. Gradovi-države bi sprovodile različite festivale i rituale tokom cijele godine, sa posebnim naglasmo na božanstvu zaštitniku grada, kao što je Atina u Atini ili Apolon u Korintu.[1]

Religijski običaji bi takođe uključivali obožavanje heroja, ljudi koji su smatrali polubožanskim. Takvi heroji su se kretali od mitskih ličnosti u Homerovim epovima do istorijskih ljudi kao što su osnivači gradova. Na lokalnom nivou, krajolik je bio ispunjen svetim mjestima i spomenicima; npr. mnoge statue nimfi pronađene su u blizini i oko izvora, a stilizovane Hermesove figure često su se mogle naći na uglovima ulica.[1]

Magija je bila središnji dio grčke religije[2] i proročišta su omogućavala ljudima da odrede božansku volju u šuštanju lišća; oblik plamena i dima na oltaru; let ptica; buka koju su stvarali izvori; ili u utrobi životinja. Takođe, odavno su uspostavljene Elefsinske misterije, povezane sa Demetrom i Persefonom.[3]

Nakon osvajanja Aleksandra Makedonskog, grčka kultura se rasprostranila i stupila u mnogo bliži kontakt sa civilizacijama Bliskog istoka [en] i Egiptom. Najznačajnije promjene u uticaju na grčku religiju bile su uvoz stranih božanstava i razvoj novih filozofskih sistema.[4] Starija istraživanja helenističke religije imale su tendenciju da opisuju eru kao doba religioznog opadanja, uočavanja porasta skepticizma, agnosticizma i ateizma, kao i porast sujevjerja, misticizma i astrologije.[5]

Međutim, nema razloga da se pretpostavi da je došlo do opadanja tradicionalne religije.[6] Postoji mnogo dokumentovanih dokaza prema kojima su Grci nastavili da obožavaju ista božanstva uz iste žrtve, posvete i praznike kao u klasičnom periodu.[7] Nove religije su se pojavile u ovom periodu, ali ne isključujući mjesna božanstva,[8] a veoma mali broj Grka im je prišao.[9]

Nove religije[uredi | uredi izvor]

Egipatska religija koja slijedi Izidu bila je najpoznatija od novih religija. Religiju su u Grčku donijeli egipatski sveštenici, u početku za male egipatske zajednice u lučkim gradovima grčkog svijeta.[9] Iako je egipatska religija našla put do malog broja Grka, njena popularnost se proširila pod Rimskim carstvom,[10] a Diodor sa Sicilije je pisao da je ta religija bila poznata u gotovo cijelom poznatom svijetu.[11]

Gotovo jednak je bio kult Serapisa, egipatskog božanstva uprkos grčkom imenu, koji je nastao i Egiptu pod Ptolemejidima.[12] Grci koji su naselili Egipat bili su pod pokroviteljstvom Serapisa. Ova religija je uključivala obrede inicijacije poput Elefsinskih misterija.[13] Strabon je pisao o Serapeumu u Kanopusu kod Aleksandrije, navodeći da je bio pod pokroviteljstvom najuglednijih ljudi.[14]

Popularna je bila i religija Atargatisa (srodna sa vavilonskom i asirskom Inanom i feničanskom Balatom Gebalom), božanstva plodnosti i mora iz Sirije. Do 3. vijeka p. n. e. njeno obožavanje se proširilo iz Sirije u Egipat i Grčku, i na kraju stiglo do Italije i Zapada. Religija koja slijedi Kibelu (ili Veliku Majku) došla je iz Frigije u Grčku, a zatim u Egipat i Italiju, gdje je Rimski senat 204. p. n. e. dozvolio njeno obožavanje.[10]

Još jedna misteriozna religija bila je fokusirana na Dionisa. Iako rijetka u kontinentalnoj Grčkoj, bila je uobičajena na ostrvima i Maloj Aziji. Sljedbenici su bili poznati kao bahatnice, a obredi su imali orgijastički karakter.[15] S ovim je bio povezan Antinoj, koji je bio sinkretizovan sa Ozirisom, Dionisom i drugim božanstvima.

Ove novouvedene religije i božanstva imali su samo ograničen uticaj unutar same Grčke; glavni izuzetak bio je Delos,[9] koji je bio glavna luka i trgovački centar. Ostrvo je bilo sveto kao rodno mjesto Apolona i Artemide, a do 2. vijeka p. n. e. bio je i dom izvornih grčkih religija koje su poštovale Zevsa, Atinu, Dionisa, Hermesa, Pana i Asklepija. Međutim, postojali su i kultna središta za egipatska božanstva Sarapisa i Izide, kao i sirijska božanstva Atargatisa i Hadada. Do 1. vijeka p. n. e, postojale su dodatne religije koje su pratile Bala i Astartatu, judaizam i Rimljane koji su poštovali božanstva iz rimske religije kao što su Apolon i Neptun.[16]

Kultovi vladara[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Kult vladara i kult heroja
Novčić sa likom Antioha IV Epifana, sa natpisom „Car Antioh, lik Božiji, nosilac pobjede” (grč. ΘΕΟΥ ΕΠΙΦΑΝΟΥΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ / ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΝΤΙΟΧΟΥ).

Druga novina u helenističkom periodu bila je institucija kultova posvjećenih vladarima helenističkih kraljevina. Prvi od njih je uspostavljen pod Aleksandrom Makedonskim, koga su osvajanje Ahemedinskog carstva, moć i status uzdigli do stepena koji je zahtijevao posebno priznanje. Njegovi nasljednici su ga nastavili obožavati do te tačke, da je u Egiptu pod Ptolemejem I Soterom poštovan kao božanstvo. Ptolemej II Filadelf proglasio je svog oca božanstvo, a sebe živim božanstvom.[17]

Čineći to, Ptolemeji su prilagođavali ranije egipatske ideje faraonskom obožavanju. Na drugim mjestima praksa je bila raznolika; vladar može dobiti status božanstva bez punog statusa boga, kao što se dogodilo u Atini 307. p. n. e, kada su Antigon I Monoftalmos i Demetrije I Poliorket dobiti počast kao spasioci zbog oslobođenja grada, a kao posljedica roga, podignut je oltar; uspostavljen je godišnji festival i uvedeno zvanje „Sveštenik spasitelj”.[18] Hramovi posvećeni vladarima bili su rijetki, ali su njihove statue često dizane u drugim hramovima, a kraljevi bi se obožavali kao „bogovi koji dijele isti hram”.[19]

Astrologija i magija[uredi | uredi izvor]

Helenistička ploča kletvi otkrivena u Egijeru, na jugu Francuske.

Postoji mnogo dokaza o upotrebi sujevjerja i magije u ovom periodu. Orakularna svetilišta i dalje su bila popularna.[3] Takođe, postoje mnogi dokazi o upotrebi amajlija i kletvi. Simboli bi se postavljali na vrata kuća da bi donijeli sreću ukućanima ili odvratili nesreću od ukućana.[2]

Amajlije, često rezane u dragom ili poludragom kamenu, imali za zaštitnu moć. Figurice, napravljene od bronze, olova ili terakote, bile su probušene iglama ili ekserima i korišćene su za bacanje čini. Za kletve su korištene ploče kletvi napravljene od mermera ili metala (naročito olova).[2]

Astrologija — vjerovanje da zvijezde i planete utiču na nečiju budućnost — nastala je u Vaviloniji, gdje je prvobitno korištena samo za budućnost ili vladara ili države. Grci su je helenističkoj eri razradili u fanstastično složen sistem poznat u kasnijim vremenima. Interesovanje za astrologiju je brzo raslo od 1. vijeka p. n. e. pa nadalje.[20]

Filozofija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Helenistička filozofija

Alternativu tradicionalnoj religiji ponudila je helenistička filozofija. Jedna od grani filozofija bio je stoicizam, koji je učio da život treba živjeti prema racionalnom poretku za koji su stoici vjerovali da upravlja svemirom; ljudska bića su morala da prihvate svoju sudbinu kao skladnu sa božjom voljom, a vrlinska djela treba da se vrše zbog sopstvene vrijednosti. Druga filozofija bio je epikurejizam, koji je učio da je svemir podložan nasumičnim kretanjima atima i da život treba živjeli da bi se postiglo psihološko zadovoljstvo i odsustvo bila. Druge filozofije uključivale su pironizam, koji je učio kako da se postigne unutrašnji mir putem suspenzije predrasuda; kinizam, koji je izdržavao prezir prema konvencija i materijalnim stvarima; platonisti, koji su slijedili Platonovo učenje; i peripatetici, koji su slijedili Aristotela. Sve ove filozofije, u većoj ili manjoj mjeri, nastojale su da prilagode tradicionalnu grčku religiju, ali su filozofi i oni koji su studirali pod njima ostali mala odabrana grupa, ograničena uglavnom na obrazovanu elitu.[7]

Helenistički judaizam[uredi | uredi izvor]

Helenistički judaizam je bio oblik starovjekovnog judaizma koji je kombinovao jevrejsku religijsku tradiciju sa elementima grčke kulture. Do pada Zapadnog rimskog carstva i vizantijskih, sasanidskih i arapskih osvajanja istočnog i zapadnog Sredozemlja, glavna središta helenističkog judaizma bili Aleksandrija i Antiohija, dva glavna grčka urbana naselja na području Bliskog istoka i sjeverne Afrike, oba osnovana krajem 4. vijeka p. n. e. tokom osvajanja Aleksandra Makedonskog. Helenistički judaizam je takođe postojao u Jerusalimu tokom Drugog hrama, gdje je došlo do sukoba helenizatora i tradicionalista (ponekad nazivani judaizatori).

Glavni književni proizvod dodira judaizma Drugog hrama i starogrčke religije je prevod Septuaginte hebrejske Biblije sa biblijskog hebrejskog i biblijskog aramejskog na koine grčki, tačnije jevrejski koine grčki. Pomenuti su i filozofi i etički traktati Filona i istoriografska djela drugih helenističkih jevrejski autora.[21]

Propast helenističkog judaizma počela je u 2. vijeku n. e, a uzroci još uvijek nije u potpunosti shvaćeni. Moguće je da je na kraju marginalizovan, djelimično apsorbovan ili je progresivno postao jezgro ranog hrišćanstva koje govori koine grčki, usresdređeno na Antiohiju i njene tradicije, kao što su Antiohijska patrijaršija i Melkitska crkva.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Shipley 2000, str. 154.
  2. ^ a b v Chamoux & Roussel 2002, str. 347.
  3. ^ a b Chamoux & Roussel 2002, str. 330.
  4. ^ Mikalson 2006, str. 218.
  5. ^ Shipley 2000, str. 155.
  6. ^ Shipley 2000, str. 170.
  7. ^ a b Mikalson 2006, str. 220.
  8. ^ Mikalson 2006, str. 217.
  9. ^ a b v Mikalson 2006, str. 219.
  10. ^ a b Shipley 2000, str. 168.
  11. ^ Diodorus Siculus, i. 25.
  12. ^ Chamoux & Roussel 2002, str. 340.
  13. ^ Shipley 2000, str. 167.
  14. ^ Strabo, xvii.1.17.
  15. ^ Chamoux & Roussel 2002, str. 331.
  16. ^ Mikalson 2006, str. 209.
  17. ^ Shipley 2000, str. 159.
  18. ^ Chaniotis 2003, str. 436.
  19. ^ Chaniotis 2003, str. 439.
  20. ^ Evans 1998, str. 343.
  21. ^ Walter 1967, str. 120; Barr 1989, str. 79–114.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хеленистичка_религија&oldid=27709395”