Ćiprovci

Koordinate: 43° 22′ 59″ S; 22° 52′ 59″ I / 43.383° S; 22.883° I / 43.383; 22.883
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Чипровци)
Ćiprovci
bug. Чипровци
Središnji trg u Ćiprovcima
Administrativni podaci
Država Bugarska
OblastMontanska oblast
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2.026 (2.010 )
 — gustina30,9 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate43° 22′ 59″ S; 22° 52′ 59″ I / 43.383° S; 22.883° I / 43.383; 22.883
Aps. visina478 m
Površina65,47 km2
Ćiprovci na karti Bugarske
Ćiprovci
Ćiprovci
Ćiprovci na karti Bugarske
Veb-sajt
[]

Ćiprovci (bug. Чипровци) su grad u Republici Bugarskoj, u severozapadnom delu zemlje.

Sedište istoimene opštine u okviru Montanske oblasti.

Naziv[uredi | uredi izvor]

Prema lingvisti Ivanu Duridanovu, prvobitno ime ovog mesta bilo je Kipurovec. Sadašnji oblik nastao je postepeno glasovnom promenom i sinkopom. Naziv je slovenskog porekla, ali može biti da ima veze sa pozajmljenicom iz arhaičnog grčkog kipos (grč. κήπος, bašta).[1] Neki istraživači izvode toponim iz ličnog imena Kipra ili Kipro, koje implicira lepotu i živost. Još jedna popularna hipoteza, koju je Duridanov odbacio, vezuje naziv za latinsku reč kuprum (lat. cuprum, bakar) zbog brojnih nalazišta bakra i rudnika iz vremena rimske vladavine nad ovim prostorima.[2]

Mesto se prvi put spominje u jednom zapadnom izvoru, to jest u jednom latinskom dokumentu iz 1565, kao Chiprovatz. Slični oblici poput Chipurovatz, Chiprouvatz, Chiprovotzii, Chiprovtzi, Kiprovazo, Chiprovatzium, Kiprovetz i Kiprovtzi bili su u upotrebi u 16. i 17. veku. Posvedočen srpskohrvatski izgovor sufiksa /at͡s/ za standardni bugarski /ɛt͡s/ objašnjava se uticajem takozvanog „ilirskog jezika“, koji je korišćen među franjevačkim redovnicima u 17. veku.[2]

Grad je konvencionalno bio podeljen na nekoliko mahala od kojih je većina dobila naziv prema zanimanju i položaju njenih stanovnika. D. Marinov zabeležio je 1888. da su postojale sledeće: Srebril ili Srebarna, Ćurčijska, Pazarska, Tabaška, Parcal i Trap.[3] Potvrđeno je da je do 17. veka postojala Saksonska mahala.[4] Aktivno korišćeni toponimi Donji kraj i Gornji kraj odnose se na mahale u zavisnosti od toga da li su bliže reci ili planini.[5]

Ćiprovački vrh i Ćiprovački hridi kod ostrva Ragd (Južnošetlandska ostrva) dobili su naziv po Ćiprovcima.[6]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj: Ćiprovci se nalaze u severozapadnom delu Bugarske, — 8 km jugozapadno od granice sa Srbijom. Grad je smešten 130 km severozapadno od Sofije i 35 km zapadno od oblasnog središta Montane.

Grad se nalazi na 480 m nadmorske visine u oblasti Stare Planine, na obalama Ćiprovačke reke.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Maketa Ravanice iz 1705. godine. Rad Nikole Nedeljkovića iz Ćiprovca. Muzej SPC, Beograd. Izložba povodom 800 g. SPC (2019)

Poznato je da je područje oko Ćiprovaca bila naseljena počev od vremena Tračana i kasnije za vreme Rimskog carstva, kada su nalazišta rude metala bila eksploatisana. Prema istoričaru V. Velkovu, dolina reke Ogoste bila je nastanjena Tračanima od početka 1. milenijuma p. n. e. Prema antičkim izvorima, područje su naseljavali Tribali ili srodna tračka plemena. Rimljani su posle 29. p. n. e. pokorili severozapadni deo današnje Bugarske i konsolidovali svoj vlast na ovom području za vreme Trajana (98—117).

Južni Sloveni se naseljavaju u 7. veku. Od 9. veka do 1373. oblast je bila u sastavu srednjovekovne Bugarske. Krajem 14. veka oblast Dimova je pala pod petovekovnu vlast Osmanlija.

Za širenje katolicizma po bugarskim zemljama zaslužni su Dubrovčani. Oni su pomagala franjevačke misionare da deluju u njihovom okruženju. Sa katoličkim uticajem širio se i srpski jezik, sa književnošću nastalom u zapadnim krajevima tog dela Evrope. Franjevci su imali glavni manastir - kao uporište u Ćiprovcu, (jedan od četiri) jer ih je tu bilo 1643. godine i najviše - 2140. Među starim rudarima nemačkim Sasima, razvio se u mestu jak katolički centar.[7] U Sofiji gde je bilo sedište biskupa, je zapisano te godine samo 58 katolika. Tu u Ćiprovcu im je "stolovao" i mitropolit. Papa je u Ćiprovcu 1637. godine postavio za notara za to mesto, Pavla Matkovića. Bugarski franjevci su se služili i sa srpskom ćirilicom, pored drugih pisama.

U Ćiprovcu je bio rođen Petar Bogdan Bakšić, koji će pod imenom Pietro Diodato, biti nadbiskup sofijski. Petar je bio 1628. godine preporučen za dalje školovanje, i do 1631. godine učio je u Rimu. Te godine postavljen je za gvardijana u Ćiprovcu, pa se vratio u zavičaj. Njegova obaveza je sada bila da se brine o katoličkom manastiru i manastirskoj školi. Govorio je srpski jezik i italijanski jezik, a pisao na ćirilici, glagoljici i latinici. Godine 1637. ostareli biskup sofijski Ilija ga je izabrao za svog biskupskog pomoćnika, sa pravom da ga nasledi. Godine 1638. Petar Diodat je dobio naslov "vječnog oca bugarske kustodije" zbog svoje dobrote preva svakome i dobročinstvo prema franjevačkom redu. Nastavio je da živi u ćiprovačkom samostanu. Kada je 1641. godine fra Ilija biskup od strane Turaka utamničen a zatim umro, Petar ga je nasledio u biskupskoj stolici. Nadbiskup je postao 1643. godine.

Oko 1630. godine ćiprovački katolici su se obraćali austrijskom caru i poljskom kralju za pomoć. Tražili su da ih katolici spasu od Turaka. U 17. veku i katolički misionar Petar Parčević iz "Čiprovca", obilazio je Evropu, i na dvorovima evropskih vladara traži da oslobode bugarske zemlje od Turaka. Bilo je to 1645. godine u vreme mletačko-turskog rata, kada je Parčević pokušavao da stvori hrišćanski savez protiv turske sile. Posle poraza turske vojske pod Bečom, u Čiprovcu se obrazovalo vojvodstvo pod vođstvom Parčevićemog srodnika, Georgija Pejačevića. Ali Turci su prvom prilikom uništili Čiprovac sa poslednjim bugarskim bojarima. Bilo je to 1689. godine - Ćiprovac je navodno sravnjen sa zemljom. Preživelo stanovništvo se masovno raselilo po Vlaškoj, Ugarskoj, Austriji i Hrvatskoj. To je poznata "Ćiprovačka katastrofa" u 17. veku.[8]

U Sentandreji je 1690. godine osvećena pravoslavna crkva zvana "Ćiprovačka". Navodno su se oko nje okupili pravoslavni doseljenici iz tog grada, koji su stigli sa patrijarhom Čarnojevićem.[9]

Srbi u mestu[uredi | uredi izvor]

Ćiprovci su u toku osmanske vlasti, kao rudarsko mesto, imali određenu autonomiju. Njime su vladali knezovi iz srpske porodice Jugovića. Jedan od njih, Petar Jugović, ostavio je sledeće svedočanstvo o svojoj vladavini: "knez Ćiprovački, Železne, Kopilovaca, Klisure, okoline, sireč Petar Jugović".[10]

Mesto se u 19. veku naziva "Ćiprovac", a nalazi se u planinskom kraju zvanom Visok, i čuveno je po ćilimima. To je područje koje se bavi stočarstvom, a vuna je glavni proizvod. Tu se izrađuju kvalitetni ćilimi, koji se razlikuju od pirotskih po boji. Za razliku od pirotskih koji su crvene boje a belim ili drugom svetlom bojom išarani, ćiprovački su tamni tj. "zatvorene boje". Oni su takođe skromniji i jeftiniji, zbog čega se više i traže, od pirotskih.[11]

I pored svih zalaganja srpske delegacije da ovaj gradić pripadne Srbiji, godine 1878. grad je postao deo savremene bugarske države. Granična međa je razdvojila dva ćilimarska proizvodna centra Ćiprovac i Pirot. Naselje postoje ubrzo središte okupljanja za sela u okolini, sa više javnih ustanova i trgovištem.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Demografija

Po procenama iz 2007. Ćiprovci su imali oko 2.000 stanovnika, od kojih su najveći deo etnički Bugari. Ostatak su uglavnom Romi. Poslednjih decenija stanovništvo grada sa smanjuje zbog velike udaljenosti od glavnih tokova razvoja u zemlji.

Mesno stanovništvo je pretežno pravoslavne vere.

Gradska slava Ćiprovaca je Petrovdan (29. juna po gregorijanskom kalendaru).

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Neki bugarski nacionalisti pretenduju na teritoriju Srbije do Velike Morave, koju nazivaju Bugarska Morava[12], dok nadbiskup barski i primas Srbije Marin Bici 1610. godine u svom putopisu Sofiju i Ćiprovce smešta u Srbiju.[13]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „ΛΕΞΙΚΌ—LEXICON: Greek-English-Greek dictionary”. 
  2. ^ a b Čolov, „Čiprovci i negovata pokraйnina“, Čiprovskoto vъstatie 1688 g.
  3. ^ Marinov, D (1894). „Čiprovci ili Kiprovec”. Sbnu (11). 
  4. ^ „Deutsche Wurzeln im bulgarischen Nordwesten”. Bulgarisches Wirtschaftsblatt und Südosteuropäischer Report. 8. 4. 2008. Arhivirano iz originala 5. 10. 2011. g. Pristupljeno 1. 9. 2012. 
  5. ^ Santova, str. 11.
  6. ^ Composite Gazetteer of Antarctica: Čiprovački vrh.
  7. ^ "Pravda", Beograd 1934. godine
  8. ^ "Pravda", Beograd 1931. godine
  9. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1870. godine
  10. ^ Chiprovskoto vystanie 1688 g. — 3
  11. ^ "Otadžbina", Beograd 1880. godine
  12. ^ Toleva, Teodora (2016). Uticaj Austrougarske imperije na stvaranje albanske nacije, 1896-1908. Beograd: Filip Višnjić. 
  13. ^ Bici, Marin (1985). Iskušenja na putu 1610. godine, str.102. Budva: Opštinski arhiv Budva i Leksikografski zavod Crne Gore. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Čolov, Petъr (1988). Čiprovskoto vъstanie 1688 g. (1 izd.). Sofiя: Narodna prosveta. OCLC 19710925. 
  • „Obщinski plan za razvitie na obщina Čiprovci 2007 g.—2013 g.” (PDF). Obщina Čiprovci. 
  • Santova, Mila (2002). „Čiprovci—problemi na usvoяvane na prostranstvoto”. Severozapadna Bъlgariя: Obщnosti, Tradicii, Identičnost. Regionalni Proučvaniя Na Bъlgarskiя Folklor. Sofiя: Bъlgarska akademiя na naukite: Institut za folklor: 7—19. ISSN 0861-6558. 
  • Kostova, Antoaneta (2002). Milena Dimitrova. „Kilimarstvoto v Čiprovci—tradicii i sъvremennost”. Severozapadna Bъlgariя: Obщnosti, Tradicii, Identičnost. Regionalni Proučvaniя Na Bъlgarskiя Folklor. Sofiя: Bъlgarska akademiя na naukite: Institut za folklor: 20—24. ISSN 0861-6558. 
  • Gюzelev, Boяn (2004). „Albanci v Kopilovci i sъsednite katoličeski seliщa”. Albanci v Iztočnite Balkani. Sofiя: Meždunaroden centъr za izsledvane na malcinstvata i kulturnite vzaimodeйstviя. str. 81—99. ISBN 978-954-8872-45-4. 
  • Nяgulov, Blagovest (1999). „Ot vъznikvaneto do razdelяneto na obщnostta”. Banatskite bъlgari. Istoriяta na edna malcinstvena obщnost vъv vremeto na nacionalnite dъržavi. Sofiя: Paradigma. str. 14—19. ISBN 978-954-9536-13-3. 
  • Belaj, Vitomir (1998). „Act Bulgariae ecclesiastica oca Euzebija Fermendžina kao etnološki izvor”. Zbornik radova znanstvenog skupa. Život i djelo o. Euzebija Fermendžina. Našice: HAZU: 209—212. 
  • Király, Péter (2002). „Die Čiprovecer in Ungarn”. Studia Slavica Hung. Budapest: ELTE Szláv Intézet. 47: 1—23. doi:10.1556/SSlav.47.2002.1-2.1. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Ćiprovci na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ћипровци&oldid=26802012”