Arktik

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Crvena linija pokazuje 10° izoterma u julu, ponekad se koristi kao granica Arktičkog regiona
Satelitska fotografija Arktika

Arktik obuhvata severnu polarnu oblast (Severni ledeni okean, ostrva Novu Zemlju, Špicberška ostrva, Medveđe ostrvo, Zemlju Franca Jozefa, Novosibirska ostrva, Franklinov arhipelag sa Bafinovom zemljom i Grenlandom) unutar izoterme od 10°. Ovde spadaju i najseverniji delovi evropskog, azijskog i američkog kopna, što iznosi oko 26 mil. km², zajedno kopno i more.[1]

Severni pol je otkrio 6. aprila 1909. Amerikanac Robert Piri. I pre njega je bilo dosta otkrića pomorskih puteva preko Arktika.

Oko 2/3 arktičkih oblasti zahvata Severni ledeni okean, koji je najvećim delom prekriven relativno tankim ledenim slojem. Temperatura vode na površini iznosi oko -1 °C, zimske vazdušne temperature se spuštaju do - 40 °C, a u letnjnim mesecima se kreću od 0 do 1 stepen. Ispod površine leda temperatura morske vode raste do 4 na dnu okeana. U kratkom letnjem periodu sante ne rubu okeana se otapaju, lome i plivaju kao specifično lakše po površini okeana. Odlomljene ledene bregove nose morske struje. Nekada su te ledene sante predstavljale veliku opasnost za plovidbu, jer su nošene hladnim polarnim strujama dopirale do severnog dela Atlantika. Tako je u severnom Atlantiku nastradao nekada najveći putnički brod Titanik 1912. godine, koji je prevozio putnike iz Evrope u Ameriku. Plovidbu severnim pomorskim putem olakšava uticaj tople Golfske struje, koja temperaturu okeana znatno ublažava do luke Murmansk.

Arktička klima je veoma hladna. Najhladnije je u Verhojansku oko -68 °C i Ojmjakonu do -78 °C, jer su to oblasti Sibira. Još u periodu od 9. do. 12. veka počela su istraživanja u oblasti Arktika. Norveški Vikinzi otkrili su Island, Grenland, Labrador i Belo more. Posle Drugog svetskog rata nastavljena su istraživanja, uglavnom radi podizanja arktičkih vazduhoplovnih baza. Dve američke podmornice „Nautilus“ i „Skejt“ stigle su 1958. na Severni pol ploveći ispod polarnog leda.

Istraživanje[uredi | uredi izvor]

Brojne ekspedicije su u 20. veku pokušale da bolje upoznaju ovu oblast sa ciljem da dođu do Severnog pola, ali im to nije uspelo. To je uspeo da ostvari američki pomorski kapetan Robert Edvin Piri 1909. godine. U svom dnevniku Piri je tada zapisao:"Oko mene nema više severa, istoka i zapada. U svim pravcima se nalazi samo jug. Jedan polarni dan i jedna polarna noć ovde je čitava godina."

Klima[uredi | uredi izvor]

Smanjenje leda na Arktiku[uredi | uredi izvor]

Smanjenje arktičkog leda. Septembarsko stanje u 2007. u poređenju sa stanjem 2005. i septembarskim prosekom 1979–2000

Količina leda Severnog ledenog okeana je u velikom padu. Čak se stopa godišnjeg smanjenja površine pod ledom poslednjih godina povećava tj. nestajanje leda se ubrzava. Stopa smanjenja u periodu između 1979-2000 iznosila je -6,4% po deceniji[2], za period 1979-2004 je bila -7,7% po deceniji[3], i za 1979-2006 je -8,4% po deceniji[4]. Uzimajući u obzir samo poslednju deceniju, smanjenje ledenog pokrivača u septembru, kada led ima minimalnu površinu, bilo je -18%[5]. Smanjenje se pored ukupne površine pod ledom, odnosi i na debljinu ledenog pokrivača, kao i na gubitak višegodišnjeg (perenijalnog) leda. Smanjenje leda je posledica niza procesa kao što su globalno povećanje temperature, promene u oblačnosti, promene atmosferskih cirkulacionih šema, povećan transport starijeg leda iz arktičke oblasti, advekcija toplotne energije iz Atlantika i Pacifika, povećano zagrevanje okeana sunčevim zracima, smanjenje albeda što još izaziva pozitivnu povratnu spregu koja dodatno smanjuje refleksiju zračenja.[6]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Arctique : définition et explications”. Techno-Science.net (na jeziku: francuski). Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  2. ^ Comiso JC. 2002. A rapidly declining perennial sea ice cover in the Arctic. Geophysical Research Letters, no. 29, pp. 1956
  3. ^ Stroeve J, et al. 2005. Tracking the Arctic’s shrinking ice cover: another extreme September minimum in 2004. Geophysical Research Letters, no. 32(4):L04501
  4. ^ Meier WN, Stroeve J, Fetterer F. 2007. Whither Arctic sea ice? A clear signal of decline regionally, seasonally and extending beyond the satellite record. Annals of Glaciology, no. 46, pp. 428–434
  5. ^ Perovich DK, Richter-Menge JA. 2009. Loss of sea ice in the Arctic. Annual Review of Marine Science, no. 1, pp. 417–441
  6. ^ „L'Arctique, une région sous pression | WWF France”. www.wwf.fr (na jeziku: francuski). Pristupljeno 18. 1. 2022. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Арктик&oldid=26203338”