Asuristan
| Asuristan (sasanidska provincija) Asuristan | |
|---|---|
| 226.—637 | |
 Karta Asuristana i njegove okoline. | |
| Glavni grad | Ktesifon |
| Regija | Iran, |
| Zemlja | Sasanidsko carstvo, |
| Događaji | |
| Status | Bivša pokrajina |
| Istorija | |
• Uspostavljeno | 226. |
• Ukinuto | 637 |
Asuristan (srednjopersijski: 𐭠𐭮𐭥𐭥𐭮𐭲𐭭 Asoristan, Asuristan) bilo je ime sasanidske provincije Asirija i Vavilonija od 226 do 637.[1][2]
Ime
[uredi | uredi izvor]Partsko ime Asuristan (𐭀𐭎𐭅𐭓𐭎𐭕𐭍; takođe se piše Asoristan, Asuristan, Asurestan, Assuristan) poznato je iz natpisa Šapura I na spomeniku po imenu Kaba-je Zartošt i iz natpisa Narzes u Paikuli.[1] Pridev asorig u srednjeazijskom jeziku znači „asirski“.[1] Region je takođe poznat po nekoliko drugih imena: Asirija, Atura Bet Aramaje (klasični sirijski: ܒܝܬ ܐܪܡܝܐ), Babel / Babil i Erekh / Erak. Posle sredine 6. veka na persijskom jeziku zvani su i Hvarvaran.
Naziv Asuristan je složenica od reči Asur („Asirija“) i iranskog sufiksa -istan („zemlja od“). Naziv Asir, u obliku Asuristan, promenjen je da bi obuhvatio drevnu Vaviloniju od strane Parćana, a to se nastavilo i pod Sasanidima.[3] Istorijska zemlja Asirija (Atura), je međutim, ležala severno od Vavilonskog Asuristana, u nezavisnoj pograničnoj provinciji Osroena.[4]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Za vreme Ahemenida (550–330. p. n. e.) i Partskog carstava (150. p. n. e. - 225. p. n. e.), ovaj region je bio poznat pod staropersijskim imenom Atura.U Asuristanu, na srednjepersijskom "zemlja Asirije", bila je glavna prestonica Sasanidskog carstva i zvala se Dil-i Eranšahr, što znači "srce Irana".[2] Grad Ktesifon služio je kao glavni grad Partskog i Sasanidskog carstva i bio je jedno vreme najveći grad na svetu.[5] Glavni jezik kojim je asirski narod govorio bio je istočni aramejski jezik, a lokalni sirijski jezik postao je važno sredstvo za sirijsko hrišćanstvo. Crkva Istoka osnovana je u Asuristanu.[6] Asuristan je po prostoru koji je zauzimao u velikoj meri odgovarao drevnoj Mesopotamiji.[1] Severna granica je pomalo neizvesna, ali verovatno je išla linijom od Ante do Takrita. Hira je verovatno bila najjužnija tačka, granica je tada pratila severni deo močvara Vasit. [1]
Parćani su povremeno vršili samo formalnu vlast, dozvoljavajući da brojna asirska kraljevstva koja govore sirijskim jezikom cvetaju u Gornjoj Mesopotamiji, nezavisnoj Osroeni, kao i okruzima Adiabene i delimično asirskoj državi Hatri. Sasanidsko carstvo je osvojilo Asiriju i Mesopotamiju od Parćana tokom 220-ih, a 260 ih je ukinulo ove gradove-države, s tim da je 3000-godišnji grad Asur srušen 256. Čini se da su neke oblasti ostale delimično autonomne već tokom drugog dela četvrtog veka, a asirski kralj po imenu Sinharib je 370-ih godina vladao delom Asirije.
Između 633-8. godine, ovu oblast su napali Arapi tokom muslimanskog osvajanja Persije; ona je zajedno sa Mešanom postala provincija el-ʿIrak. Asuristan je nastao 639. godine, čime je okončano postojanje Asirije od preko 3000 godina kao geopolitičkog entiteta. Vek kasnije, ovo područje je postalo provincija u kojoj se nalazio glavni grad Abasidskog kalifata i središte islamskog zlatnog doba tokom pet stotina godina, od 8. do 13. veka.
Nakon osvajanja muslimana, Asuristan je doživeo postepeni, ali veliki priliv muslimanskih naroda; na početku Arapa, ali kasnije i iranski i turkijskih naroda.
Asirski narodi nastavili su da izdržavaju, odbacujući arabizaciju i islamizaciju i nastavili su da formiraju većinsko stanovništvo severa sve do 14. veka, sve dok versko motivisani timuridski masakri nisu drastično smanjili njihov broj i doveli do toga da grad Asur konačno bude napušten. Nakon ovog perioda, Asirci su postali etnička, jezička i verska manjina u svojoj domovini što su i danas.
Stanovništvo
[uredi | uredi izvor]Stanovništvo Asuristana bilo je mešovito, sever je bio sastavljen većinom od autohtonih Asirca, dok su etnički i jezički identični Vavilonci živeli na jugu, Aramejci i Nabatejci su živeli u krajnjim jugozapadnim pustinjama, a Persijci, Jermeni, Jevreji i Mandejci živeli su širom Mesopotamija.[1] Grčki element u južnim gradovima, još uvek je bio jak u partskom periodu, ali su bili absorbovani od Semita u vreme Sasanida.[1] Većinu stanovništva sačinjavao je asirski narod, koji je govorio istočnoaramejskim dijalektima. Kao žitnica Sasanidskog carstva, većina stanovništva se bavila poljoprivredom ili radila kao vojnici i trgovci. Persijanci su živeli u raznim delovima provincije; persijski vojnici iz garnizona živeli su duž spoljne granice južnog i zapadnog Asuristana, persijske plemićke porodice živele su u većim gradovima, dok su neki persijski seljaci živeli u selima u južnom delu.[7] Oni su igrali veoma aktivnu ulogu u provinciji i pronašli su se u administrativnoj klasi društva, kao vojni službenici, državni službenici i feudalci.[1]
Jezik
[uredi | uredi izvor]Najmanje tri dijalekta Istočnog Aramejkog bila su u govornoj i liturgijskoj upotrebi: sirijski uglavnom na severu i među asirskim hrišćanima (izrazi sirijski i sirijanski koji su prvobitno bili indoevropski derivati asirskih), mandajski na severu, a zatim na jugu i među Mandajcima , i dijalektom u centralnom regionu, od kojih je judejska podvrsta poznata kao jevrejski vavilonski aramejki. Pored toga, domaće stanovništvo govorilo je kolokvijalnim dijalektima akadskog jezika i uticalo na mesopotamijski istočno aramejski, koji potiče od carskog aramejkog koji je Tiglat-Pileser III uveo kao lingva franka Asirije i Novosirijskog carstva u 8. veku pre nove ere. Ovi dijalekti opstaju do današnjih dana među savremenim Asircima, a procene se kreću od 577.000 do 1.000.000 tečnih govornika, a daleko manji broj Mandaiskoih govornika još uvek postoji.
Pored liturgijskih spisa ovih religija koje i danas postoje, arheološki primeri sva tri od tih dijalekata mogu se naći u zbirkama hiljada aramejskih pehara za verske obrede - keramičkih artefakata datiranih u ovo doba - otkrivenih u Iraku. Dok je jevrejsko aramejsko pismo zadržalo izvorni oblik „kvadrata“ ili „bloka“ aramejske abecede koja se koristila u aramejskom carskom jeziku (azurski abeceda), sirijska abeceda i mandajska abeceda su se razvile kada su počeli da se pojavljuju kurzivni stilovi aramejskog jezika. Samo mandajsko pismo razvilo se iz partskog kancelarijskog pisma.
Religija
[uredi | uredi izvor]Vjerska demografija Mesopotamije bila je veoma raznolika tokom kasne antike. Od 1. i 2. veka sirijsko hrišćanstvo je postalo osnovna religija, dok su druge grupe praktikovale mandaeizam, judaizam, maniheizam, Zoroastrijanizam i drevnu asirio-vavilonsku mesopotamijsku religiju.[8] Asirski hrišćani su verovatno bila najbrojnija grupa u provinciji.[8]
Mesopotamijska religija
[uredi | uredi izvor]Stara mesopotamska religija starosedelačkih Asirca i Vavilonaca ostala je snažna na nekim mestima, posebno na severu, u samoj Asiriji. Hramovi su još uvek bili posvećeni božanstvima kao što su Ašur, Šamaš, Ištar, Sin, Hadad i Ninurta u Asuru, Arbeli, Edesi, Amidu, Nohadri i Haranu, između ostalih mesta, tokom III i IV veka nove ere, a tragovi će preživeti do 10. veka u udaljenim delovima Asirije.[9]
Hrišćanstvo
[uredi | uredi izvor]Asuristan, posebno Asirija, bili su središta Crkve Istoka (koja se danas deli na asirsku crkvu na istoku, drevnu crkvu istoka i Haldejsku katoličku crkvu), koja se u jednom trenutku proširila daleko izvan granica koje je nekada zauzimalo Sasanidsko carstvo i bila je najrasprostranjenija hrišćanska crkva na svetu, koja se protezala dobrim delom u centralnoj Aziji, Kini, Mongoliji , Tibetu i Indiji. Kao svoje osnivače smatrali su apostola Tomu (Mar Toma) i svetog Tadeja(Mar Adai), a za svoje su svete spise i liturgiju koristio izrazito sirijsku verziju istočnog Aramejkog. Sveta Kurbana Adai i Mari jedna je od najstarijih evharistijskih molitvi u hrišćanstvu, sačinjene oko 200. godine nove ere. Crkva Istoka je konsolidovana 410. godine na saboru u Seleukija-Ktesifonu, održanom u glavnom gradu Sasanidskog carstva, Seleukija-Ktesifonu, koji je ostao sedište patrijaršije Crkve Istoka više od 600 godina.
Mandaeizam
[uredi | uredi izvor]Mandajska religija, čiji su sledbenici prema tradiciji izvorni sledbenici Jovana Krstitelja i za koju se smatra da je jedina preživela gnostička grupa na svetu, takođe je nastala u ovom regionu u ovo vreme (ili nešto ranije tokom partskog perioda ). Njihov jezik i pismo bili su mandajski oblik aramejskog jezika. Dva njihova središnja dela, oba napisana u 2. i 3. veku, su Ginza Raba i Mandajska knjiga Jovana (čuvajući izvorne tradicije o Jovanu Krstitelju). Mandejsko stanovništvo danas broji ne više od 50.000 do 75.000.
Manihejstvo
[uredi | uredi izvor]Religija manijaheizma, koju je osnovao Mani (216–276), potiče iz Asurestana u III veku i proširila se na ogromnom geografskom području. Manihaizam je u nekim slučajevima čak i nadmašio Crkvu Istoka, jer je jedno vreme bio raširen i u Rimskom carstvu. Iako nijedno od šest originalnih sirijskih svetih spisa Manihejaca nije preživelo u celosti, Teodor Bar Konai (autor Crkve Istoka iz Bet Garmaia) u svojoj knjizi sačuvao je dugački sirijski deo jednog njihovog tekksta koji detaljno opisuje ključna verovanja o kojima je Ketba Deskolion pisao oko 792. Poput Crkve Istoka, tradicionalno središte manihejske crkve bilo je u Seleukija-Ktesifonu.[10] Mani je posvetio svoje jedino delo na srednjepersijskom,pod nazivom Šaburagan, caru Šapuru I.
Judaizam
[uredi | uredi izvor]Vavilonija je ostala središte judaizma u svetu. Glavna knjiga koja definiše rabinski judaizam, vavilonski Talmud, napisana je na jevrejskom vavilonskom aramejskom jeziku u Asurestanu između 3. i 5. veka. Sve vavilonske Talmudske akademije osnovane su u relativnj blizini Seleukija-Ktesifona. Prvu Talmudsku akademiju osnovao je Rav (175–247) u gradu Sura oko 220. godine. Jedan od najuticajnijih talmudskih učitelja, Rava (270–350), na koga su uticali i manihejska polemika i Zoroastrijanska teologija, studirao je na drugoj Talmudskoj akademiji u Pumbediti.
Zoroastrizam
[uredi | uredi izvor]Sasanidska državna religija, Zoroastrizam, bila je u velikoj meri ograničena na iransku administrativnu klasu i nije se svodila na asirsko stanovništvo.[8]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g d đ e ž „ĀSŌRISTĀN”. Encyclopædia Iranica. Pristupljeno 15. 7. 2013. „ĀSŌRISTĀN, name of the Sasanian province of Babylonia.”
- ^ a b Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baháí̕ Faith
. SUNY Press. str. 69. ISBN 9780791497944.
- ^ Panaino, Antonio C.D.; Pettinato, Giovanni (2002). Ideologies as Intercultural Phenomena. Melammu Project. str. 76. ISBN 9788884831071.
- ^ The Encyclopedia of Military History: From 3500 B.C. to the Present, Part 25. Richard Ernest Dupuy, Trevor Nevitt Dupuy. Harper & Row, 1970. Page 115.
- ^ Rosenberg, Matt T. (2007). „Largest Cities Through History”. New York: About.com. Arhivirano iz originala 27. 05. 2005. g. Pristupljeno 12. 07. 2020.
- ^ Khanbaghi, Aptin. The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran. I.B. Tauris. str. 6. ISBN 9781845110567.
- ^ Morony 2005, str. 181.
- ^ a b v Etheredge, Laura (2011). Iraq. Rosen Publishing. str. 72. ISBN 9781615303045.
- ^ Georges Roux - Ancient Iraq
- ^ Gardner, Iain; Lieu, Samuel N.C. (2004). Manichaean Texts from the Roman Empire. Cambridge University Press. str. 43. ISBN 9780521568227.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baháí̕ Faith. SUNY Press. str. 69. ISBN 9780791497944.
- Morony, Michael G. (2005) [1984]. Iraq After The Muslim Conquest. Gorgias Press LLC. ISBN 978-1-59333-315-7.