Afrički nacionalni kongres

Afrički nacionalni kongres African National Congress
Predsednik	Siril Ramafosa
Osnivači	Džon Dube, Piksli ka Isaka Seme, Sol Platje
Osnovana	8. januara 1912. 3. februara 1990. (legalizovana)
Sedište	Johanezburg Južnoafrička Republika
Mladi ogranak	Omladinski savez ANK-a
Broj članova  (2015)	769.000
Ideologija	Demokratski socijalizam, socijaldemokratija, levi populizam Antirasizam
Politička pozicija	levi centar, levica
Međunarodno članstvo	Progresistička alijansa i Socijalistička internacionala
Boje	crna   zelena   žuta
Nacionalna skupština Nacionalni savet pokrajina Panafrički parlament	230 / 400 54 / 90 3 / 5
Zastava stranke
Veb-sajt
www.anc1912.org.za

Afrički nacionalni kongres (engl. African National Congress, ANC) je vladajuća politička partija u Južnoafričkoj Republici od 1994. godine, u koaliciji sa Kongresom južnoafričkih sindikata i Južnoafričkom komunističkom partijom. ANK je osnovan 1912. godine pod imenom Južnoafrički domorodački nacionalni kongres (SANNC), a današnje ime dobio je 1923. godine.

Istorija

Osnivanje i formiranje masovnog pokreta

Osnivanje Junoafričkog domorodačkog nacionalnog kongresa bio je odgovor na provođenje nepravde protiv crnih Južnoafrikanaca, koju je sprovodila tadašnja vlada. SANNC je imala svoje korene u izreci Pikslija ka Isaka Seme koji je 1911. rekao: Zaboravite sve prošle razlike između Afrikanaca i ujedinite se u jednu nacionalnu organizaciju. SANNC je osnovan 8. januara 1912. godine.

Vlada novoformirane Unije Južne Afrike počela je sistematsko ugnjetavanje crnih ljudi u Južnoj Africi. Zemljišni zakon iz 1913. godine prisilio je mnoge crnce da odu sa svojih imanja u gradove i da tamo rade, kao i da se ograniči njihovo kretanje po Južnoj Africi.

SANNC je vodio aktivnu kampanju do 1919, ali je sredinom 1920-ih opala njegova aktivnost. Za to vreme, crnce su počeli da predstavljaju i Industrijski i trgovinski radnički sindikati i Komunistička partija. Maja 1923. godine, organizacija je preimenovana u Afrički nacionalni kongres. Godine 1929, ANK je dao podršku štrajku militantnih rudara.

Godine 1927, Džosaja Gumende, predsednik ANK-a, predložio saradnju sa komunistima u pokušaju da revitalizuje organizaciju, ali je uklonjen sa mesta predsednika 1930. godine. To je dovelo do toga da je ANK postao u velikoj meri neefikasan i neaktivan sve do sredine 1940-ih, kada je bio preuređen kao masovni pokret.

ANK je odgovarao nasilno na napade na prava crnih Južnoafrikanaca, te je pozivao na štrajkove, bojkote i otpor. To je dovelo do kasnije Kampanje prkosa 1950-ih, masovnog pokreta otpora aparthejdu. Vlada je pokušala da zaustavi ANK zatvaranjem stranačkih lidera i donošenjem novih zakona da se zaustavi ANK, ali su se te mere uglavnom pokazale neučinkovitima.

Godine 1955, Kongres naroda zvanično je usvojio Povelju slobode, navodeći osnovna stajališta južnoafričkog Kongresnog saveza, čiji su članovi bili Afrički nacionalni kongres i njengovi saveznici Južnoafrička komunistička partija, Južnoafrički indijski kongres, Južnoafrički kongres demokrata i Kongres obojenog naroda. Vlada je tvrdila da je to komunistički dokument, nakon čega su lideri ANK-a i Kongresa naroda ubrzo bili uhapšeni.

Panafrički kongres i zabrana delovanja 1960.

Neki članovi su ANK-a smatrali su da su ANK-ove akcije odviše mirne. Oni su 1959. godine formirali Panafrički kongres (PAK). Za razliku od ANK-a, PAK odbacio otvoren stav prema svim rasama. On se pozicionirao kao čisto crnačka organizacija i odbio svaku saradnju sa belcima.

Demonstracije u organizaciji PAK-a u mestu Šarpvilu završile su masakrom nad 69 demonstranata od strane policije. Ovaj događaj, poznat kao Šarpvilski masakr, izazvao je nemire širom države, koje je vlada Južne Afrike oštro suzbijala. Oko 20.000 demonstranata bilo je uhapšeno. Dana 8. aprila 1960, ANK i PAK su na osnovu Akta o nezakonitim organizacijama (Akt br. 34/1960) stavljeni van zakona. Vlada je na taj način sprečila sve legalne aktivnosti ovih organizacija.

Ilegalno delovanje (1961 — 1990)

Portret Nelsona Mandele iz 1960-ih na sovjetskoj poštanskoj marki iz 1988. godine

Nakon zabrane legalnog delovanja, ANK je, pod vođstvom Olivera Tamba, pokreno formiranje političkih struktura i održavanje vojnih obuka u inostranstvu. Prvi vojna obuka izvršena je u Kini. Od 1962. godine, ANK je držao kamp za vojnu obuku u Maroku.

Godine 1961, vodeći članovi ANK-a odlučili su na tajnom sastanku sa predstavnicima Južnoafričke komunističke partije u Durbanu, da se osnuje oružano krilo. Nelson Mandela osnovao je ovu organizaciju pod nazivom Umhonto ve Sizve (Koplje nacije), čiji je prvi kamp za obuku osnovan kod mesta Kongva u tadašnjoj Tanganjiki. ANK je tada delovao u ilegali u Južnoj Africi. Umhonto ve Sizve je narednih godina provodio sabotaže na infrastrukturi (kao što su struja i telekomunikacije), vojnim instalacijama i policijskim stanicama. Obuku njenih vojnika je provodili su kubanski i sovjetski vojnici u ostalim afričkim zemljama. Izabrani komandanti i funkcioneri bili su obučavani u Moskvi.

Vodeći aktiviste ANK-a, poput Nelsona Mandele, Valtera Sisulua i Govana Mbekija, su na tzv. Rivonijskom procesu bili osuđeni na doživotnu robiju 1964. godine. Sud ih je optužio za učešće u svim sabotažama. Vlada je angažovala agente da sprečavaju delovanje aktivista-boraca za ljudska prava i pristalica ANK-a, od kojih su mnogi od njih uhapšeni. Njihovo kretanje bilo je dozvoljeno samo unutar određene teritorije, kako bi bili izolovani socijalno i profesionalno. Južnoafrička vlada pokušala je na temelju Parlamentarne komisije unutrašnje bezbednosti da što je više moguće kontroliše aktivnosti opozicije u zemlji i susednim državama. Rukovodstvo ANK-a pod Oliverom Tambom živelo je u egzilu u Londonu, gde je tada ujedno bilo i sedište organizacije. Tanzanija je služila kao baza za mnoge operacije ANK-a.

Mnogi političari ANK-a bili su obučavani na Univerzitetu Fort Her. Sa povećanjem državne represije, na temelju Zakona unutrašnje bezbednosti iz 1976, ANK je u Tanzaniji osnovao obrazovne ustanove, koje su bile van kontrole sistema aparthejda u Južnoafričkoj Republici. Delovanje Slobodnog koledža omogućilo je nezavisno obrazovanje za članove ANK-a, te ostale aktiviste i njihovu decu, dok su obrazovnu funkciju vršili međunarodni kadrovi. Fakultet je delovao od 1978. do 1992. godine.

Soveto ustanak 1976. godine i pojava Pokreta crnačke svesnosti naredne godine, promenili su situaciju u Južnoj Africi. ANK je delovao u ilegali i bio je odgovoran za brojne činove nasilja, ali i za nenasilne bojkote i štrajkove, tako da je na kraju bilo proglašeno vanredno stanje. Ulogu vanparlamentarne opozicije preuzeo je Ujedinjeni demokratski front (UDF), koji je bio blizak ANK-u, ali je sebe video više kao savez svih protivnika aparthejda u Južnoafričkoj Republici.

Delovanje posle kraja aparthejda

U drugoj polovini 1980-ih, održavani su tajne razgovore između južnoafričke vlade i predstavnika ANK-a. Nelsonu Mandeli bilo je ponuđeno da napusti zatvor ako bi se ANK ubuduće uzdržao od nasilja. Mandela je odbacio takve uslove, sve dok ne dođe do promena u sistemu. Novoizabrani predsednik Frederik Vilem de Klerk je, 2. februara 1990. godine, ukinuo zabranu delovanja ANK-a i ostalih organizacija koje su delovale protiv aparthejda. Devet dana kasnije, Mandela je pušten iz zatvora bez uslova. Rukovodstvo ANK-a, uključujući Olivera Tamba, vratilo se iz egzila. Nakon toga su bili pokrenuti pregovori između vlade, ANK-a i drugih grupa sa ciljem ukidanja aparthejda i usvajanja novog privremenog ustava. Dana 10. aprila 1993, beli političar počinio je atentat i ubio visokog zvaničnika ANK-a, Krisa Hanija. Uprkos visokoj napetosti, Mandela je uspeo da nastavi pregovarački proces. De Klerk i Mandela su 1993. dobili Nobelovu nagradu za mir za ulogu u pregovaračkom procesu.

Na prvim slobodni izborima u Južnoj Africi održanima 1994, ANK je osvojio oko 63% glasova. Nelson Mandela je kasnije bio izabran za prvog crnog predsednika Južne Afrike. Vojno Krilo ANK-a bilo je inkorporisano u regularne Južnoafričke odbrambene snage, a novi članovi južnoafričkog ministarstva odbrane postala su dva veterana iz Umhonto ve Sizvea. Džo Modise postao je prvi crni južnoafrički ministar odbrane, a Roni Kasrils njegov zamenik. ANK je tada formirao tzv. Trojni savez sa Južnoafričkom komunističkom partijom i Kongresom južnoafričkih sindikata.

Džejkob Zuma, sadašnji predsednik ANK-a (2009)

Mandela je vršio funkciju predsednika do 1999. godine. Vodeći kandidat na izborima 1999. bio je njegov bivši zamenik, Tabo Mbeki. ANK je osvojio 66% glasova na parlamentarnim izborima 2004. godine. Mbeki je bio prinuđen da podnese ostavku, a zamenio ga je Kgalema Motlante.

Tokom 2008. godine, deo članova kritikovao je politiku rukovodstva ANK-a, tako da su se otcepili i formirali stranku Kongres naroda (COPE). Kao razloge za otcepljenje naveli su korupciju i okolnosti oko razvlašćivanja Mbekija. Vođstvo nad COPE-om preuzeo je bivši ministar odbrane, Mosiuoa Lekota. COPE je na parlamentarnim izborima 2009. postao treća najjača partija sa 30 poslaničkih mesta. ANK je sa svojim predsednikom Džejkobom Zumom pobedio sa skoro 66% osvojenih glasova. Po prvi put su pripadnici naroda Zulu uspostavili dominaciju u ANK-u i vladi, posle dugog perioda dominacije naroda Kosa.

ANK je član Socijalističke internacionale, svetskog udruženja socijalističkih i socijaldemokratskih partija.

Izborni rezultati

Rezultati na izborima 2014. godine

Afrički nacionalni kongres je na poslednjim izborima 2019. godine osvojio 57,50% glasova i natpolovičnu većinu mandata u parlamentu, a za njega je glasalo 10.026.475 stanovnika.

Izbori	Glasova	%	Mandata
2019.	10.026.475	57,50	230
2014.	11.436.921.	62.15	249
2009.	11.650.748	65.90	264
2004.	10.880.915	69.69	279
1999.	10.601.330	66.35	266
1994.	12.237.655	62.65	252

Predsednici partije

Plakat u Beogradu povodom 100. godišnjice delovanja Afričkog nacionalnog kongresa

• Džon Langalibele Dube (1912 — 1917)
• Sefako Mapogo Makgato (1917 — 1924)
• Zaharijas Ričard Mahabane (1924 — 1927)
• Džosaja Changana Gumende (1927 — 1930)
• Piksli ka Isaka Seme (1930 — 1936)
• Zaharijas Ričard Mahabane (1937 — 1940)
• Alfred Bitini Zuma (1940 — 1949)
• Džejms Moroka (1949 — 1952)
• Albert Lutuli (1952 — 1967)
• Oliver Tambo (1967 — 1991)
• Nelson Mandela (1991 — 1997)
• Tabo Mbeki (1997 — 2007)
• Džejkob Zuma (2007 — 2017)
• Siril Ramafosa (2017)

Vidi još

• Nelson Mandela
• Umhonto ve Sizve

Literatura

• Johns, Sheridan; R. Hunt Davis (1991). Mandela, Tambo and the African National Congress. The Struggle against Apartheid 1948–1990. A Documentary Survey. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-505784-3. 
• Booysen, Susan (2011). The African National Congress and the Regeneration of Power: People, Party, Policy. Johannesburg: Wits University Press. ISBN 978-1-86814-542-3. 
• Dubow, Saul (2000). The African National Congress. Sutton Publishers, Stroud. ISBN 978-0-7509-2193-0. 
• Pillay, Gerald J. (1993). Voices of Liberation: Albert Lutuli. HSRC Press. str. 82—91. ISBN 978-0-7969-1356-2. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Rts.rs — Jubilej Afričkog kongresa, pristupljeno 22. januara 2011.
• Sarajevo-x.com — Stotinu godina Afričkog nacionalnog kongresa Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. januar 2012), pristupljeno 22. januara 2011.