Beograd pod osmanskom vlašću
.jpg)
Beograd je pod osmanskom vlašću bio od 1521. do 1688. godine, zatim od 1690. do 1717. godine, potom ponovo od 1739. do 1806. godine, sa manjim prekidom 1789. godine, i na posletku od 1813. do de facto 1867, odnosno de iure 1878. godine.[1]
Grad je u najvećem delu ovog perioda bio najznačajnije utvrđenje Osmanske imperije na zapadnoj granici.
Istorija osmanske vladavine Beogradom[uredi | uredi izvor]
Prvi pokušaji osvajanja[uredi | uredi izvor]
Prva opsada Beograda (1440)[uredi | uredi izvor]
Prvi pokušaj osmanskih snaga da zauzmu Beogradsku tvrđavu, dogodio se u aprilu 1440. godine, a predvodio ga je sultan Murat II. Odbranom grada koji se tada nalazio u sastavu Kraljevine Ugarske, komandovao je srpski vitez kastelan Jovan Talovac[2][3], brat slavonskog bana Matije Talovca. Osmanlije su na sve načine pokušale da zauzmu grad: bombardovanjem bedema, kopanjem podzemnog tunela, čak i podmićivanjem, ali je sve bilo bezuspešno.[4] Došlo je i do sukoba sa brodovima na Savi i Dunavu, ali je i taj napad bio bezuspešan, a u jednom trenutku osmanska vojska je ušla u grad, ali se brzo povukla. Opsada je trajala do jeseni, kada su se osvajači povukli.[5]
Beogradsko utvrđenje je bilo u velikoj meri oštećeno tokom višemesečnih borbi, ali su malobroni branioci ipak uspeli da sačuvaju grad.
Druga opsada Beograda (1456)[uredi | uredi izvor]
Drugi pokušaj zauzimanja Beograda usledio je 1456. godine, između 4. i 22. jula, samo tri godine nakon pada Carigrada. Predvodio ga je sultan Mehmed II Osvajač, dok je grad branila hrišćanska vojska na čelu sa ugarskim plemićem Janošem Hunjadijem, generalom Mihailom Silađijem i franjevačkim teologom i krstašem Jovanom Kapistranom. Jedan deo vojske opremio je i poslao despot Đurađ Branković, , čije su snage neposredno pre napada na Beograd odolele osmanskoj opsadi Smederevskog Grada.
Za potrebe ovog pohoda, sultan Mehmed II je prikupio, prema ne sasvim pouzdanim izvorima, preko 100.000 vojnika. Osmanske pripreme za borbu su trajale godinu dana. On je od svojih vazala zatražio da pošalju vojsku: od kralja Srba, Bosne, Primorja, Humske zemlje, Donjih Kraja, Usore, Soli, Podrinja i Zapadnih strana Stefana Tomaša Ostojića Kotromanića 10.000 vojnika, od hercega Stefan Vukčić Kosača 8.000 i od vojvode Petra I Pavlovića 4.000 vojnika, što su oni odbili. Dopremljeno je oko 300 topova i više desetina brodova. Osvajačka vojska je bila skoncentrisana na Vračaru, a protezala se od do obala Save i Dunava. Građena je i velika flota na Moravi, dok su neki brodovi došli uz Dunav iz Crnog mora.
Dana 14. jula, ugarska flota iz Slankamena je uspela da dođe do Zemuna i tu razbije osmansku blokadu na Dunavu, sastavljenu od nekoliko galija povezanih lancima. Istovremeno, sa leđa im je iz Beograda došla grupa srpskih šajkaša, što je presudno uticalo na razbijanje blokade. Kako nisu uspeli da odseku Beograd sa reka, a samim tim ni od ugarske pomoći osmanlije se odlučuju na pokušaj da zauzmu grad na juriš.
Između 14. i 20. jula, trajalo je bombardovanje bedema i zatrpavanje gradskog jarka u sklopu priprema za opšti napad. Narednog dana, osvajači su uspeli da uđu u Donji grad i prenesu borbu na zidine kod Gornjeg grada. U borbama je ranjen i sam sultan Mehmed II, dok su poginuli rumelijski beglerbeg Karadža i zapovednik janičara Hasan. Osmanska vojska se povukla narednog dana. Sultan se odlučio na povlačenje usled velikih gubitaka, kao i gubitaka vojskovođa koji su poginuli u napadu.
U čast pobede hrišćanskih branilaca grada, papa Kalist III je ustanovio Podnevna zvona, koja se i danas oglašavaju. Vest o hrišćanskoj pobedi se raširila vrlo brzo, ni jedan drugi događaj u srednjovekovnoj beogradskoj istoriji nije zabeležen u tako velikom broju izvora.
Pobedu hrišćana obeležio je i gubitak najznačajnijih branilaca grada. Naime, u polurazorenom gradu došlo je do širenja raznih zaraznih bolesti. Kod Hunjadija su se prvi znaci kuge pojavili 4. avgusta, a 6. avgusta su se prvi simptomi pojavili i kod Kapistrana. Hunjadi je prebačen u Zemun gde je nakon nedelju dana umro. Hrišćani su izgubili čoveka koji je ceo svoj život posvetio borbi protiv Turaka, a Turci su dobili zadovoljenje za pretrpljeni poraz — grad nisu osvojili, ali je njihov najveći protivnik bio mrtav. Kapistran je umro 23. oktobra 1456. godine u Iloku. Pre kraja godine umro je i srpski despot Đurađ Branković, još jedna važna ličnost u balkanskoj politici prethodnih decenija.
Pad Beograda (1521)[uredi | uredi izvor]
Pad Beograda je bio posledica trećeg velikog osmanskog napada na ovo ugarsko utvrđenje.
Napad je predvodio naslednik Mehmeda, sultan Sulejman Veličanstveni koji je pokrenuo svoju vojsku sredinom maja 1521. godine. Ugarska država je bila u rasulu i nesposobna da se efikasno suprotstavi osmanskoj vojsci. Za razliku od prethodnih vremena, kada je Ugarsku svojim sposobnostima branio Janoš Hunjadi, u godinama pred Sulejmanov pohod nije bilo ličnosti spremne i sposobne da na sebe primi odgovornost za odbranu zemlje od Turaka.[6] Zahvaljujući ovakvim prilikama u Ugarskoj, Sulejmanu je put bio otvoren i pre nego što je krenuo sa svojom vojskom. Osvajanje su mu olakšali upravo oni od kojih se očekivalo da mu se suprotstave - ugarsko plemstvo i dvor. Višegodišnje odsustvo brige za južnu granicu vrlo brzo se osvetilo Ugarskoj. Polupuste granične gradove, bez hrane, oružja i disciplinovanih trupa nisu mogli spasiti bedemi nasleđeni iz prošlosti, čega je bio svestan i osmanski sultan. Zvanična Ugarska ostala je gotovo po strani događaja iz leta 1521. godine. Ona je bila samo posmatrač neminovnih osmanskih osvajanja kojima se gotovo niko nije suprotstavio.
Sulejman je odlučio da ovog puta glavni napad bude sa savske strane, što je iziskivalo da prvo osmanlije zauzmu Srem, što im je pošlo za rukom.
Branioci Beograda su pružali jak otpor, ali zbog nedostatka ljudstva i ratnog materijala branioci su bili prinuđeni da posle dvomesečne borbe predaju grad 28/29. avgusta 1521. godine.[7]
Pad Beograda koji je bio najvažnije ugarsko utvrđenje na južnoj granici je bio uvod u ugarski poraz i prodiranje osmanlija u srednju Evropu.
Povratak Osmanlija u Beograd (1690)[uredi | uredi izvor]
Beogradski mir (1739)[uredi | uredi izvor]
Ulazak ustanika u Beograd (1806—1813)[uredi | uredi izvor]
Izlazak turskog garnizona iz grada (1867)[uredi | uredi izvor]
Arhitektura grada[uredi | uredi izvor]
Verski objekti[uredi | uredi izvor]
Pojedini izvori pominju čak 273 džamije, derviških tekija, mesdžida i drugih islamskih verskih objekata na teritoriji Beograda pod osmanskom vlašću. Odmah po zauzimanju grada, hrišćanske crkve su pretvorene u prve džamije. Jedna od njih bila je i crkva Uspenja Bogorodice pri mitropoliji beogradskoj u Donjem gradu.[8]
Među najstarijim beogradskim džamijama jeste Bajrakli džamija, ujedno i jedina očuvana iz ovog perioda, podignuta oko 1575. godine. Zapravo, ona je najverovatnije podignuta na mestu starijeg mesdžida, a svoj sadašnji izgled duguje svom zadužbinaru sultanu Sulejmanu Veličanstvenom.[9] U njoj je boravio muvekit, koji se starao o računanju vremena po hidžretskom kalendaru.[10]
Civilne kuće[uredi | uredi izvor]
Orijentalni stil gradnje iz vremena osmanske vladavine, vidljiv je na nekoliko i do danas sačuvanih zdanja u Beogradu, kao što su konak kneginje Ljubice, konak kneza Miloša u Topčideru, Kafana „?” i Manakova kuća.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Beograd.rs”.
- ^ Kanitz, Felix Philipp (1904). Das königreich Serbien und das Serbenvolk. B. Meyer. str. 9. „...den ragusanischen Serben Jovan Talovac...”
- ^ Paunović, Marinko (1968). Beograd: večiti grad. N.U. "Svetozar Marković,". str. 251. „... prema Beogradu, kojeg je branio dubrovački Srbin Jovan Talovac.”
- ^ Jovanka Kalić-Mijušković, Beograd u srednjem veku, Srpska književna zadruga, Beograd 1967.
- ^ „Istorijska biblioteka”.
- ^ „Politikin zabavnik”. Arhivirano iz originala 13. 01. 2012. g. Pristupljeno 03. 11. 2023.
- ^ „BBS na srpskom”.
- ^ „Crkva Ružica i crkva Svete Petke”. Srpska pravoslavna crkva. Arhivirano iz originala 14. 05. 2022. g. Pristupljeno 14. 05. 2022.
- ^ E. Čelebija, Putopis: odlomci o jugoslovenskim zemljama I, Sarajevo 1979. (17. vek; Istanbul 1896)
- ^ „Nacionalna Geografija”.