Druga španska republika

Španska Republika República Española
Zastava Grb
Himna Himno de Riego
Geografija
Prestonica		Madrid (1931−36) Valensija (1936−37) Barselona (1937−39)
Društvo
Službeni jezik		španski
Politika
Oblik države		Federalna višepartijska polupredsednička republika
— Predsednik		Niseto Alkala Samora
		Manuel Azanja
Istorija
Istorijsko doba		Savremeno doba
— Osnivanje		14. april 1931.
— Ukidanje		1. april 1939.
— Status		Bivša država
Geografske i druge karakteristike
Valuta		Pezeta
Zemlje prethodnice i naslednice Španije
Prethodnice:		Naslednice:
	Španija	Španija

Druga španska republika je bila vlada u Španiji koja je trajala od 14. aprila 1931. godine do 1. aprila 1939. godine. Prva španska republika trajala je od 1873. godine do 1874. godine. Postojanje Republike obeležio je građanski rat, koji je započeo 1936. godine.

Istorija

Španska republika osnovana je 14. aprila 1931. godine, nakon poraza kralja Alfonsa XIII na mesnim izborima i njegove abdikacije. Nakon izgona kralja iz države, formirana je privremena vlada na čelu sa Nisetom Alkalom Zamorom koja je trajala do 9. decembra 1931. kada je proglašen novi ustav. U Španiji je na vlasti tada bila republikansko-socijalistička partija Manuela Asanara.

Prvi predsednik Republike bio je Niseto Alkala Zamora (1931-1936). Na izborima 1933. godine pobedio je radikal Alehandro Leruks, koji je povukao većinu republikanskih reformi. Dolaskom radikala na vlast, buknuli su ustanci socijalista i anarhista u Asturiji i Kataloniji u oktobru 1934. godine.

Na izborima u januaru 1936. godine, na vlast je došao Narodni front, koaliciona vlada socijalista, komunista i levo orijentisanih republikanaca. Novi predsednik Republike postao je Manuel Azanja. Narednih meseci pojačali su se sukobi između desnih i levih snaga. Sukobi su bili sve intenzivniji, sve do 17. jula 1936. godine, kada su se trupe, predvođene generalom Fransiskom Frankom, u Španskom Maroku pobunile protiv Republike.

Španski građanski rat

Glavni članak: Španski građanski rat

General Franko je 17. jula 1936. godine pokrenuo napad španske vojske u Africi na Špansku republiku. Glavni finansijeri Frankove vojske bile su Musolinijeva Italija i Hitlerova Nemačka, dok su republikanci primali pomoć od Meksika, Sovjetskog Saveza i od dobrovoljaca u Internacionalnim brigadama. Od 1937. godine, pobunjenici su uglavnom pobeđivali, a republikanci su se uglavnom povlačili. Republika je pala 1. aprila 1939. godine, ulaskom trupa generala Franka u Madrid.

Socioekonomska struktura

Španija je u vreme Druge republike ostala država sa jakom agrarnom i polufeudalnom strukturom. Samo u severnim graničnim područjima Pirinejskog poluostrva, posebno nakon sve većih težnji Baskije i Katalonije ka autotomiji, razvijala se industrija koja je bila uporediva sa zapadnoevropskim standardima.

Španska ekonomija nije bila direktno pogođena globalnom ekonomskom krizom iz 1929. godine, jer je bila snažno orijentisana ka domaćem tržištu. Orijentisanje ka evropskim i svetskim tržištima je zavisilo od priliva stranih investicija, koji je nažalost opao zbog krize i sigurne nenaklonjenosti prema republici. Bilo je i slučajeva tzv. bega kapitala, što je doprinelo povećanju nezaposlenosti i siromaštva.

Nositelji starog poretka

Sektor poljoprivrede bio je okarakterisan ekstremnom koncentracijom imovine u korist velikih zemljoposednika, posebno u južnim delovima Andaluzije i Ekstremadure. Oni su delovali u skladu sa idealom Hispanidad (celina koju sačinjava špansko govorno područje, ili pogled na svet u Španiji i Latinskog Americi), inspirisani imperijalnom veličinom Španije nakon otkrivanja i osvajanja Amerike, kada su velikani neograničeno dominirali životom nacije. Industrijalci i bankari su bili pod sumnjom, da nisu „pravi Španci“.

Hispanidad su predstavljali pre svega oficiri koji su se posle poraza u Špansko–američkom ratu 1898. godine i pogubnih Marokanskih ratova sve više posvećivali uslovima u domovini.

Treći stup tih tradicionalnih struktura moći predstavljala je španska katolička crkva. Članovi visokog sveštenstva su bili među najvećim zemljoposednicima i najuticajnijim ljudima u bankarskom sektoru.

Srednja klasa

Na rubu te hijerarhijske trijade je živela srednja klasa, društveni nosilac moderne demokratske republike. U njoj su bile jasno izražene liberalne i svetske, ali i katoličko–konzervativne tendencije. Srednju klasu je sačinjavalo samo 20% stanovništva, koje je bilo podeljeno između autoritarnih sklonosti starih elita i ponekad nasilno izvedenih zahteva organizovanih radnih snaga.

Organizovana radna snaga

Godine 1869. izaslanici iz različitih grupa Prve internacionale prešli su kratku udaljenost preko Pirineja kako bi proširili svoje ideje. Prvobitno su doživeli veliko razočarenje, jer su konkurirajući anarhisti brzo stekli pristalice među španskim poljoprivrednicima. Nakon raspada Prve Republike u decembru 1874, država je još uvek u potpunosti i nasilno zastupala interese „gornjih deset hiljada“, dok je „društveno pitanje“ u ostatku zapadne Evrope pre Prvog svetskog rata bilo ublaženo pravnim reformama koje su sadržavale društveno–političke povlastice.

Osim toga, članstvo u anarhističnim organizacijama bilo je besplatno za razliku od socijalističkih organizacija. Tokom godina, socijalistička zajednica UGT, osnovana 1888. godine, uspela je da zabeležiti stalno povećanje članstva. Ona je zadržala svoj reformistički smer čak i nakon Ruske revolucije 1917. Anarhisti, koji su imali vlastite ideje o revoluciji i komunističkom društvu, razvili su novi organizacijski oblik prilagođen industrijskim uslovima 20. veka. Inspirisani francuskim sindikalizmom, osnovali su sindikat CNT. U razvoju dva spomenuta sindikata formirani su regionalni prioriteti. Socijalisti su uglavnom bili zastupljeni u kastiljskim predelima Leonu i La Manči, Ekstremaduri i Asturijasu; anarhisti u Valenciji, Kataloniji, Andaluziji i Aragonu. Oba sindikata imala su članstvo koje je premašilo milionski nivo.

Godine reforme 1931–1933

Velika želja nove državne vlade je bila modernizacija Španije. U tom procesu, vlada je htela da reši tri problematična područja: odgovornosti centralne madridske vlade trebalo bi da budu ponovo definisane u korist istorijskih regija, zatim bi trebalo da bude potisnuta dominacija tradicionalnih elita, kao što bi trebalo biti uspostavljeno pitanje vlasništva na velikim zemljišnim posedima. Pored ovih temeljnih pitanja, od neposredne važnosti bio je i nastavak ekonomskog razvoja koji je započeo tokom diktature. Prvi put nakon Napoleonskih ratova, Španija je uspela da nadoknadi svoj ekonomski izostanak za vodećim evropskim državama, međutim to je napravila na račun udvostručavanja javnog duga. Novom ministru za finansija je uspelo da smanji dug za 50%, ali na račun zaoštravanja poreznog sistema.

Najveći izazov za Republiku je bilo tzv. „socijalno pitanje“. Najpre bi poboljšanje ekonomske situacije u ruralnim i industrijskim područjima mogli stvoriti priliku za njegovo što šire prihvatanje. Dok je program ekonomskog podsticaja Prime de Riverasa bio usmeren isključivo na industrijski sektor, zemljišna reforma imala je za cilj da se smanji nesigurna socijalna situacija u ruralnim područjima. Agrarna odredba iz septembra, 1932. godine imala je cilj da južnu latifundiju razvije u korist društva. Iako je načelno dogovor o potrebi reforme bio jednoglasan sa svih strana, došlo je do spora između republikanaca i socijalista. Španska socijalistička radnička stranka (PSOE – Partido Socialista Obrero Español) i Opšti savez radnika (UGT – La Unión General de Trabajadores) pozivali su kolektivno upravljanje sa zemljištem, dok su liberalci želeli da se zemljište dodeliti seljacima. U pozadini tog konflikta su stajale strateške ideje: liberalci su tražili pojavu sitne buržoaske klase, dok su ih levičarske stranke htele u tome sprečiti.

U političkoj praksi republikanci su izbegavali da agrarno pitanje postave u centar reforme. Tako su u dve godine prodali samo mali deo polja po nepovoljnim cenama. Novi vlasnici morali su kupovati zemljište po punoj ceni, jer su prethodni vlasnici dobili naknadu. Osim toga, banke su odbijale da daju kredite, što je povećalo zastoj u poljoprivredi. Dve trećine nezaposlenih bili su iz poljoprivrednog sektora, gde je zabeležen veliki broj protesta, čak 40%. Socijalistički ministar rada Francisko Largo Kabalero, koji je već radio kao državni poverenik Prime de Riverasa, izdao je od decembra 1931. godine mnogobrojne zakone, kojima je bio cilj unapređenje pravne situacije zaposlenih u industrijskom sektoru kao i regulacija protesta, koji su bili u tom razdoblju veoma rašireni.

Kultura i obrazovanje

Politika nove vlade po pitanju kulture i obrazovanja pokazala se posebno kontroverznom. Republikanci su bili prvi vladajući poredak u Španiji koji su se brinuli o obrazovanju. Nakon proglašenja Republike, oko jedne trećine Španaca starijih od deset godina nije znalo da čita i piše. Vlada je želela da poveća stopu upisa dece u škole, da osnuje odbor za unapređenje stručnog obrazovanja, da uvede večernju nastavu za odrasle i da šalje putujuće biblioteke na udaljena područja.

Ta odredba je neizbežno uticala na položaj Katoličke crkve, koja je igrala značajnu ulogu u društvu. Liberalci kao i levičari su prezirali katolicizam. Nacrt ustava, koji je odobrio crkvi poseban status, ali u isto vreme i ograničio neke privilegije, je od strane većine glasača u španskom parlamentu (El Corte) proglašen nevažećim. Izdata je zabrana zapošljavanja za osoblje, koje je bilo verski opredeljeno. To je izazvalo velike probleme, jer nije bilo moguće tako brzo zameniti pružatelje veronauka, pogotovo zato što su finansijska sredstva bila retko dostupna. Uticajni jezuitski red proglašen je nezakonitim. Promene u zakonu bile su takođe propraćene nasiljem nad crkvenom imovinom. Dana 11. maja, mesec dana nakon proglašenja republike, anticrkveni krugovi počeli su da pale crkve nakon navodne monarhističke provokacije, kojom je pokušan napad na anarhističke dnevne novine.

Vlada u egzilu

Nakon poraza Republike, formirana je Vlada u egzilu Druge španske republike. Imala je ambasadu u Meksiko Sitiju do 1976. godine, a zvanično je raspuštena naredne godine.

Literatura

• Beevor, Antony (2006). The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939. New York: Penguin Books. 
• Casanova, Julián (2010). The Spanish Republic and Civil War. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-49388-8. doi:10.1017/CBO9780511763137. 
• Gerald Brenan, The Spanish Labyrinth: An Account of the Social and Political Background of the Spanish Civil War (1943)
• Henry Buckley, The Life and Death of the Spanish Republic: a Witness to the Spanish Civil War, IB Tauris, (1940, rep 2013). First Edition almost entirely destroyed and not reprinted until 2013.
• Raymond Carr, ed. The Republic and the Civil War in Spain (1971)
• Raymond Carr, Spain 1808–1975 (2nd ed. 1982) online Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. april 2020)
• Julián Casanova. The Spanish Republic and Civil War . . Cambridge University Press. 2010. 
• Helen Graham (2003). The Spanish Republic at War 1936-1939. Cambridge University Press. ISBN 978-0521459327. 

Spoljašnje veze

• Constitución de la República Española (1931)
• English Translation of the Constitution of the Spanish Republic (1931)
• Second Spanish Republic National Anthem na sajtu YouTube
• Pro-Republic, 75th Anniversary Manifiesto
• Original article from the beginning of the Spanish Civil War in The Guardian's archives.
• History of the republic and the victory of the Popular Front in elections
• Video La II República Española