Mramorak

Mramorak
Rumunska pravoslavna crkva
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Opština	Kovin
Stanovništvo
— 2011.	2690
— gustina	36/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	44° 52′ 31″ S; 20° 58′ 07″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	109 m
Površina	87,8 km2
Mramorak Mramorak na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	26226
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	KO

Mramorak je naseljeno mesto u opštini Kovin, Južnobanatski okrug, u Vojvodini, Srbija. Prema popisu iz 2011. godine ima 2.690 stanovnika. Nadmorska visina mesta je 109 m.

Položaj

Mramorak je izgrađen na kontaktu lesne zaravni i lesne terase visine 99 do 112 metara nadmorske visine. Asfaltnim putem preko Deliblata povezan je s Kovinom koji je udaljen 20 kilometara. Preko Dolova povezan je sa Pančevom. Od površinskih tokova postoji jedino mramorački potok koji pripada sistemu Kraljevac — bare. Ovde se nalazi Vetropark Čibuk I.

Istorija

Na mestu današnjeg naselja pronađeni su tragovi naselja još od najranijih perioda. Međutim, pouzdanijih podataka nema. Godine 1358. u blizini današnjeg naselja zabeležen je Berkeš. Ovo naselje pripadalo je krašovskoj županiji. Posle toga je uništeno. Tek nakon tri veka, tačnije 1660. godine, pominje se Mramorak. Nakon proterivanja Turaka 1717. godine imao je 12 domova, a 1761. godine označen je kao napušteno naselje. Verovatni uzroci napuštanja naselja bili su turski upadi i zarazne bolesti. Zemljište je sve do 1763. godine pripadalo pančevačkom dištriktu(srezu), a nakon formiranja nemačko-banatske regimente, 1764. godine pripojeno je Vojnoj granici.

Naselje se ponovo formira 1770. godine, kada je doseljen i manji broj Srba i Nemaca. Posle 1773. godine podaci su veoma oskudni, što ukazuje na to da je naselje verovatno ponovo napušteno. Tako, današnje naselje je verovatno novijeg datuma nastalo u periodu od 1810. do 1820. godine. Prema spisima Feliks Mileker da su se prve srpske porodice deselile posle 1810. godine iz Konaka i Nauzine, a prvi Nemci oko 1820. godine. Mesto je zvanično osnovano 1816. godine, i tada je mala kapela za bogosluženja podignuta. Doseljavanje Srba i Rumuna iz Dežana, izvršeno je 1819. godine pod vođstvom sveštenika Arsenija Petrovića, koji je sahranjen u Mramorku 1824. godine. Prema popisu iz 1827. godine ukupno je bilo 2.830 stanovnika od kojih 2.517 pravoslavnih. Naselje je pripalo pančevačkoj regimenti čije je sedište bilo u Beloj Crkvi da bi 1854. godine bilo priključeno deliblatskoj kompaniji, kada je imalo 2.952 stanovnika..

Nakon formiranja Austrougarske 1867. godine broj stanovnika se znatno povećao doseljavanjem Nemaca i Rumuna. Mramorak je 1872. godine predat na upravu Ugarskoj, koja menja ime naselja u (mađ. Хомокош). Ovaj naziv je ostao sve do oslobođenja 1918. godine, kada se ponovo naziva Mramorak.

Duhovni život

Umesto stare, male kapele podignute u vreme naseljavanja sela 1816. godine, građena je nova bogomolja. Nova srpska pravoslavna crkva u Mramorku izgrađena je 1859. godine, zajedničkim trudom i troškom Srba i Rumuna. Hram posvećen Sv. Savi koštao je (pored utrošenih cigli i kamena) 40.000 f. gotovine. Bečkerečki drvorezac Kopf je izradio crkvene stolove i postavio polijeleje. Na zvonik su osim sata, dignuta i zvona koja je izlio zvonolivac Bota iz Vršca. Crkva tada još nije imala templo. Opština Mramorak je pomagala gradnju crkve jer se za to zauzeo tadašnji komandant mesta nadporučnik Života Flora.

Šezdesetih godina 19. veka došla je na red crkveno-školska deoba između pravoslavnih Srba i Rumuna. Mesni pravoslavni sveštenik tada je Srbin, pop V. Bogosavljević. U Mramorku je 24. maja 1866. godine završila rad izaslata Raspravna komisija, za nacionalno mešovite opštine. U petočlanoj komisiji bio je na čelu major Sibalić, a srpsku stranu su činili arhimandrit Cvetić i prota Stevanović. Rumune je imao da zastupa pored jednog Rumuna advokata - i prota Dimitrijević(!), koji se nije međutim pojavio. Bile su prozvane sve "gazde" (domaćini) oba naroda, a zatim su odvojeni po prostorijama Srbi od Rumuna, davali zasebno izjave, na dva postavljena pitanja: "Šta si ti?" (u nacionalnom pogledu) i "Pod kojom dijecezom želiš"? (po jurisdikciji). Prvo su ispitali Rumune mramoračke, koji su se tako i nacionalno izjasnili, a potom je slično bilo i kod Srba. Rumunska tročlana delegacija su nešto kasnije, prvo istakla kompromisni predlog: ako dobiju svog sveštenika, da će ostati sa Srbima u Vršačkoj eparhiji. Kada su u međuvremenu malo razmislili, promenili su odluku i tražili da se potpuno odele i pripadnu rumunskoj, Karansebeškoj eparhiji. To opredeljenje je zapisano, i komisija je otišla iz sela. Srba je tada u mestu bilo nešto više od Rumuna. Zato je Srbima ostala crkva, ali imali su obavezu da obeštete Rumune. Rumunska crkva i parohijski dom izgrađeni su tek 1902. godine.

Škola i kultura

Prva škola izgrađena je 1833. godine, a prvi učitelji bili su Andrija Petrović i Haralampije Tomić. Godine 1840. u Mramorku su dva učitelja, koji rade u dve škole: muškoj i ženskoj. Andrej Petrović uči mušku decu, a Aron Marinković - žensku decu.

Povećanje broja stanovnika 1869. do 1931. godine objašnjava se mirnijim periodom koji je nastupio nakon razvojačenja Vojne granice. Na porast stanovnika krajem 19. i početkom 20. veka uticalo je i povećanje broja Nemaca, koji su se stalno doseljavali, kao i 120 Srba dobrovoljaca koji su se ovde doselili posle Prvog svetskog rata. Posle Drugog svetskog rata iseljavanjem Nemaca došlo je do kolonizacije, od novembra 1945. do marta 1946. godine doseljeno je 357 domaćinstvo domaćinstava iz Srbije. Najveći broj stanovnika naselje je imalo 1953. godine ukupno 5.204 stanovnika.

Po popisu iz 2002. godine bilo je 3.025 stanovnika, najviše Srba i Rumuna. Mramorak je danas poljoprivredno naselje, ali je zanimljivo da je neposredno pred rat Mramorak imao karakter poljoprivredno-zanatskog naselja sa 139 zanatskih radnji i 25 trgovačkih radnji. Pored toga postojali su i određeni industrijski objekti, mlin, kapaciteta 14 tona za 24 sata, koji je izgoreo posle rata. Postojale su dve crepane, jedna ciglana i jedna vodenica. Vlasnici ovih objekata bili su Nemci.

Posle rata nestale su sve trgovačke i zanatske radnje, kao i industrijski objekti. U naselju postoji osnovna škola od 1833. godine. U prvo vreme bila je četvororazredna, zatim šestorazredna, škola a od 1946. godine osmogodišnja. Nova školska zgrada OŠ „Sava Maksimović“ podignuta je 1965. godine. Nov Dom kulture sa bibliotekom i čitaonicom, bioskopom, prostorijama za amatere, kuglanom, šah klubom i sa prostorijama mesne zajednice i mesne kanelarije, podignut je 1986. godine. Aktivno je Dobrovoljno vatrogasno društvo, Lovačko društvo, Udruženje pčelara, Aktiv žena. Nosilac sportskih aktivnosti su Fudbalski klub Proleter, Šah klub „Vesna Markov“ i Konjički klub „Mramorak“ Nosilac kulturnih aktivnosti je KUD „Mramorak“.

Stanovništvo

U naselju Mramorak živi 2480 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,2 godina (38,8 kod muškaraca i 43,5 kod žena). U naselju ima 1075 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,93.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 4.939 1953. 5.204 1961. 5.113 1971. 4.411 1981. 3.888 1991. 3.597 3.387 2002. 3.145 3.377

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Srbi			2.258	71,79%
Rumuni			416	13,22%
Romi			101	3,21%
Muslimani			70	2,22%
Jugosloveni			53	1,68%
Mađari			51	1,62%
Crnogorci			19	0,60%
Makedonci			15	0,47%
Hrvati			9	0,28%
Nemci			7	0,22%
Vlasi			4	0,12%
Bugari			4	0,12%
Ukrajinci			3	0,09%
Rusi			2	0,06%
Slovenci			1	0,03%
Slovaci			1	0,03%
nepoznato			35	1,11%

Godina	Ukupno	Srbi	Rumuni	Romi	Jugosloveni	Muslimani	Mađari	Crnogorci	Ostali
1991.	3,597	68.97%	14.67%	3.08%	4.36%	3.28%	1.61%	1.36%	2.67%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	3			7
80+	35			48
75—79	40			98
70—74	87			102
65—69	85			139
60—64	78			124
55—59	65			82
50—54	105			85
45—49	145			98
40—44	132			98
35—39	99			96
30—34	95			84
25—29	103			81
20—24	101			86
15—19	107			94
10—14	103			112
5—9	90			83
0—4	90			65
Prosek :	38,8			43,5

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 1.114 1.238 1.356 1.258 1.222 1.168 1.075

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 258 274 149 204 99 62 24 4 1 0 2,93

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	1.280	478	684	73	42	3
Ženski	1.322	280	693	310	36	3
UKUPNO	2.602	758	1.377	383	78	6

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	582	268	0	1	110
Ženski	308	112	0	0	65
UKUPNO	890	380	0	1	175
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	10	34	33	14	40
Ženski	1	1	39	9	4
UKUPNO	11	35	72	23	44
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	0	6	25	13	14
Ženski	5	1	8	20	28
UKUPNO	5	7	33	33	42
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	6	0	0	8
Ženski	9	1	0	5
UKUPNO	15	1	0	13

Galerija

• 
  Srpska pravoslavna crkva
• 
  Prodavnica u Mramorku
• 
  Mramorak na razglednici
• 
  Opštinska kuća

Literatura

• Izvor: Monografija Podunavske Oblasti 1812-1927, sastavio i napisao Dr. Vladimir Margan „Napredak Pačevo“ (1929)
• Mramorak, Gemeinde an der Banater Sandwüste. (1978. )
• Milleker, Felix. Geschichte der Gemeinde Mramorak(1888)
• Letopis seoski običaji M Marina:,, Letopis, Beč (1999)
• Letopis Period 1812 – 2009 g. Peščari Napisao M. Marina:(Beč 2009) Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o selu Mramorku nastanak sela ko su bili Dosenjenici čime se bavili meštani:
• Preporučena Literatura: [1] [2]

Spoljašnje veze

• Mape, aerodromi i vremenska situacija sveta
• Mapa i razdaljine do najbližih naselja
• Gugl satelitska mapa
• Mramorak na viki mapi
• Plan naselja na mapi (Mapquest)