Paragvaj
| Republika Paragvaj | |
|---|---|
.svg) | |
| Glavni grad | Asunsion |
| Službeni jezik | |
| Vladavina | |
| — Predsednik | Mario Abdo Benitez |
| — Potpredsednik | Hugo Velaskez |
| — Predsednik Senata | Silvio Ovelar |
| Istorija | |
| Nezavisnost | Od Španije 14. maja 1811. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 406.752 km2 (59) |
| — voda (%) | 2,3 |
| Stanovništvo | |
| — 2013.[1] | 6.783.374 (103) |
| — gustina | 16,68 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | paragvajski gvarani |
| — stoti deo valute | PYG |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC -5 do -3 |
| Internet domen | .py |
| Pozivni broj | +595 |
.svg)
.svg)
Paragvaj (šp. Paraguay, gvar. Paraguái), ili zvanično Republika Paragvaj (šp. República del Paraguay, gvar. Tetã Paraguái), država je na prelazu južnog u središnji deo Južne Amerike, bez izlaza na more.[2] Na severozapadu se graniči sa Bolivijom, na severoistoku sa Brazilom i na jugozapadu sa Argentinom. Zbog svoje centralne lokacije u Južnoj Americi, Paragvaj se ponekad naziva Srce Amerike (šp. Corazón de América).[3]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Države sa kojima se Paragvaj graniči su: Argentina, Bolivija i Brazil. Površina države iznosi 406.752 km².
Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Reka Paragvaj deli zemlju na dva dela: na severozapadu je ravni i retko naseljeni Gran Čako, dok je istok reljefno raznolikiji (na jugoistoku se nalazi najviši vrh, Kero Pero, visok 842 m) i naseljeniji (u njemu živi 95% paragvajskog stanovništva).
Vode[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Klima[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Klima je u Gran Čaku tropska sa velikim varijacijama temperature, a na istoku suptropska.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Domorodački narodi su nastanili ovo područje pre više hiljada godina. Pre dolaska Evropljana na području današnjeg Paragvaja nalazila su se polunomadska plemena sa ratničkom tradicijom. Urođenička plemena na ovim prostorima pripadala su nekoj od pet jezičkih porodica, što je bio najvažniji vid podele među njima. Pripadnici različitih jezičkih porodica su se često međusobno sukobljavali oko teritorije i prirodnih bogatstava. Jezičke porodice su se preko plemena dalje delile na grane. Danas u Paragvaju postoji 17 etnolingvističkih grupa.
Prvi Evropljani, koji su došli u područje današnjeg Paragvaja, bili su španski istraživači 1516. godine.[4] Španski istraživač Huan Salazar de Espinosa je 15. avgusta 1537. osnovao naseobinu Asunsion. Ovaj grad je kasnije postao središte španske kolonijalne provincije Paragvaj. Takođe, tokom 18. veka bio je i sedište isusovačkih misija u ovom delu Južne Amerike. Isusovci su osnovali isusovačke redukcije s ciljem da indijansko stanovništvo zaštite od robovlasništva kom su bili izloženi od španskih naseljenika, takođe i radi njihove hristijanizacije. Tokom sto pedeset godina u istočnom delu Paragvaja stvoren je veliki broj isusovačkih redukcija, sve dok španska kruna nije proterala Isusovce 1767. godine. Ruševine u kojima su bile smeštene njihove misije iz 18. veka stavljene su na Uneskovu listu Svetske kulturne baštine.[5]
Nezavisnost od Španije (1811)[uredi | uredi izvor]
Španska vlast je u Paragvaju srušena 15. maja 1811. godine. Od 1814. do svoje smrti 1840. Paragvajem je vladao Hose Gaspar Rodrigez de Fransija. On je nameravao da stvori utopijsko društvo prema delu francuskog filozofa Žan Žaka Rusoa O društvenom ugovoru.[6] Rodrigez de Fransija je doneo nove zakone kojima je smanjio moć crkve i vlade. Prekinuo je odnose između Paragvaja i ostatka Južne Amerike. Zbog diktature koju je zaveo, Fulhensio Jegros i nekoliko oficira i bivših političara planiralo je puč protiv njega. De Fransija je otkrio zaveru a zaverenike je pobio ili ih je poslao na doživotnu robiju.
Nakon njegove vladavine Paragvajem je vladala vojna hunta, sve dok Karlos Antonio Lopez, De Fransijin nećak, nije proglasio sebe za diktatora. Lopez je modernizovao Paragvaj i omogućio je trgovinu sa inostranstvom. Sa Argentinom je 1852. sklopio sporazum o nenapadanju i izborio se za priznavanje nezavisnosti Paragvaja.[7] Nakon njegove smrti na vlast je došao njegov najstariji sin Fransisko Solano Lopez,
Paragvajski rat (1864–1870)[uredi | uredi izvor]
Paragvaj je pod Lopezovim vođstvom 1864. ušao u rat protiv Trojnog saveza, koji su činili Brazil, Argentina, i Urugvaj. Tokom rata koji je trajao do 1870. godine Paragvaj je izgubio ogroman broj stanovnika. Istoričar Vilijam D. Rubinstajn procenjuje da je od stanovništva pre početka rata, koje je brojalo između 450 i 900 hiljada ljudi, preživelo 220 hiljada, među kojima je bilo samo 28 hiljada odraslih muškaraca.[8] Pored gubitaka u ljudstvu Paragvaj je izgubio i veliki deo teritorije.
Grupa paragvajskih disidenata, smeštena u Buenos Ajresu, okarakterisala je Fransiska Lopeza kao ludog tiranina i borila se na strani Trojnog saveza. Ova grupa je 1869, pod brazilskim pokroviteljstvom, uspostavila privremenu vladu i naredne godine je potpisala mirovne sporazume, kojima je Paragvaju zajamčena nezavisnost i slobodna plovidba rekama. Iste godine donet je i novi ustav.
Uništen ratom, glađu, pomorom, i neplaćenim spoljnim dugovima, Paragvaj je bio na ivici raspada 1870. godine. Nakon rata paragvajsko uglavnom seosko stanovništvo nastavilo je da živi onako kako je živelo vekovima. Okupacija Paragvaja potrajala je do 1876. godine. Bez obzira što su povukli svoje trupe Brazil i Argentina su i dalje imali veliki uticaj u Paragvaju podržavajući dve suprotstavljene političke opcije, koloradose i liberale. Narodni republikanski savez – partija kolorado (šp. Asociación Nacional Republicana-Partido Colorado) vladala je Paragvajem od kraja osamdesetih godina 19. veka do 1904. godina kada su ih sa vlasti smenili liberali. Liberali su bili pod argentinskim uticajem pa je njihov dolazak na vlast smanjio uticaj Brazila na politiku Paragvaja.
20. vek[uredi | uredi izvor]
Vladavinu liberala obeležila je velika politička nestabilnost. Između 1904. i 1954. na čelu Paragvaja bio je trideset jedan predsednik, od kojih je većina svrgnuta nasilnim putem.[9] Zbog ratova i loše diplomatije granica između Bolivije i Paragvaja nije bila jasno određena. Iako je Paragvaj imao vlast nad oblašću Čako nije ulagao u njegov razvoj. Pored razbacanih menonitskih kolonija i indijanskih nomadskih plemena malo ko je živeo na tom području. Nakon što je izgubila izlaz na more u ratu sa Čileom, Bolivija je želela da dobije izlaz na reku Paragvaj. Pored toga, privredni potencijali Čaka su bili primamljivi Bolivijcima, jer je Standard ojl tokom dvadesetih godina 20. veka otkrio rezerve nafte na tom području. Ovi razlozi su doveli do izbijanja rata između dve države koje su bile najveće žrtve ratova na južnoameričkom kontinentu.
Bolivijci su tokom dvadesetih godina 20. veka napravili niz utvrđenja u paragvajskom delu Čaka a pored toga kupili su i naoružanje iz Nemačke i angažovali su nemačke oficire radi obuke njihovih snaga. U decembru 1928. paragvajski major Rafael Franko predvodio je napad na utvrđenje bolivijske armije Fortin Vangvardija na reci Paragvaj. Razbijene bolivijske snage su odgovorile zauzimanjem dva paragvajska utvrđenja. Nakon ovih događaja obe strane su sprovele mobilizaciju ali je vlada liberala bila nespremna za rat pa je pristala da Bolivijcima obnovi Fortin Vangvardiju.
Rat za Čako[uredi | uredi izvor]
Rat sa Bolivijom oko oblasti Čako zvanično je počeo u julu 1932. godine. Iako su Bolivijci bili uvereni u svoju pobedu, s obzirom da je njihova zemlja bila mnogoljudnija i bogatija, sa jačim oružanim snagama, to se pokazalo nebitnim jer su Paragvajci branili svoju domovinu. Paragvajci su bili motivisaniji, bolje su poznavali teren i lako su se ubacivali iza bolivijskih linija, neutralisali predstraže i prekidali linije snabdevanja. S druge strane, Indijanci sa visoravni Altiplano bili su prisiljeni da se bore u bolivijskoj vojsci, nisu imali nikakvu motivaciju da učestvuju u ratu i teško su se privikavali na toplu klimu u području Čaka. Takođe, bolivijski pohod na Čako su sputavale duge linije snabdevanja, loši putevi i slaba logistika. Nakon što su u decembru 1933. odneli pobedu u Kampo Viji, izgledalo je da je Bolivija na ivici predaje. Tada je, međutim, predsednik Ajala pristao na primirje. Ova odluka je naišla na osudu u Asunsionu. Primirje je omogućilo Bolivijcima da se organizuju čime je rat produžen do jula 1935. godine. Rat je završen pobedom Paragvaja uz velike gubitke na obe strane. Iako su uspešno vodili zemlju tokom rata liberali nisu uspeli da zadrže vlast. Vojska je 17. februara 1936. svrgnula predsednika Ajalu i time okončala tridesetdvogodišnju vladavinu liberala.
Morinjigova vladavina[uredi | uredi izvor]
Nakon rata na položaju predsednika kratko su se zadržali Feliks Paiva i Hose Feliks Estigariba. Posle pogibije Estigaribe u avionskoj nesreći, upravljanje državom preuzeo je Ihinjio Morinjigo. Dužnost predsednika obavljao je od 17. maja 1940. do 7. septembra 1948. godine. Iako su liberali očekivali da će moći da ga kontrolišu desilo se suprotno. Morinjigo je zabranio rad strankama, i ograničio slobodu govora. Tokom Drugog svetskog rata Paragvaj je imao uglavnom neutralnu poziciju da bi 1945. stao na stranu saveznika. Po završetku Drugog svetskog rata Morinjigov režim postao je nešto liberalniji, međutim, u decembru 1946. izvršen je neuspeli puč koji je za posledicu imao izbijanje građanskog rata u martu 1947. godine.[10] Rat je trajao do avgusta iste godine i u njemu je stradalo oko osam hiljada ljudi.
Stresnerova vladavina[uredi | uredi izvor]
Posle građanskog rata Paragvajem su upravljale nestabilne vlade, da bi 1954. na vlast došao Alfredo Stresner. Njegova vladavina potrajala je do 1989. a obeležena je snažnom represijom ali i modernizacijom zemlje.[11] U drugoj polovini osamdesetih godina 20. veka dolazi do ozbiljnijih protesta u zemlji. Opoziciju je u tom razdoblju predvodio Domingo Laino, vođa Autentične radikalne liberalne partije. Nakon izbora 1988. na kojima je Stresner proglasio pobedu[12] dolazi do novih previranja koja su dovela do puča u kom je svrgnut Alfredo Stresner. Dužnost predsednika preuzeo je general Andres Rodrigez. Rodrigez je sproveo političke, zakonodavne, i privredne reforme i pokrenuo proces približavanja Paragvaja međunarodnoj zajednici.
Kraj 20. i početak 21. veka[uredi | uredi izvor]
U junu 1992. usvojen je novi ustav Paragvaja kojim je uspostavljen demokratski sistem vladavine i značajno je povećana zaštita osnovnih ljudskih prava. Huan Karlos Vasmosi, kandidat partije Kolorado, izabran je u maju 1993. za predsednika Paragvaja. U aprilu 1996. načelnik generalštaba paragvajske vojske Lino Ovijedo je pokušao da svrgne Vasmosija ali nije zadobio podršku. Ovijedo je 1998. trebalo da bude kandidat za predsednika ispred partije Kolorado ali je Vrhovni sud doneo odluku da zbog pokušaja da izvrši puč dve godine ranije ne može da bude kandidat na izborima i zadržan je u zatvoru. Na izborima u maju 1999. pobedio je kandidat partije Kolorado Raul Kubas. Odmah po preuzimanju dužnosti predsednika pokušao je da ublaži Ovijedovu kaznu i da ga oslobodi. U decembru 1998. Vrhovni sud je proglasio ove postupke nezakonitim. U napetoj atmosferi nakon ubistva potpredsednika i dugogodišnjeg Ovijedovog rivala Luisa Marije Arganje 23. marta 1999, Predstavnički dom je doneo odluku o smeni Kubasa. Osam studenata, koji su protestovali protiv režima, ubijeno je 26. marta pa je Kubas 28. marta 1999. morao da podnese ostavku. Predsednik Senata Luis Gonzalez Maki, Kubasov protivnik, istog dana je postao predsednik.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Paragvajsko stanovništvo je među najhomogenijima na kontinentu: 95% čine mestici Španaca i Američkih Indijanaca koji uglavnom govore gvaranski, a tri četvrtine stanovništva koristi se i španskim. Manje zajednice doseljenika iz Nemačke, Japana, Koreje i drugih zemalja delimično su zadržale svoj jezik i kulturu. Verski, stanovnici uglavnom pripadaju rimokatoličkoj crkvi, uz manje grupe menonita i drugih protestanata.
Administrativna podela[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Privreda[uredi | uredi izvor]
Paragvaj ima tržišnu privredu sa velikim sektorom sive ekonomije zbog tradicionalno nižih cena nego u susednom Brazilu i Argentini. Značajan je izvoz poljoprivrednih dobara i električne energije. Struja se proizvodi u velikoj hidroelektrani Itaipu, najvećoj na svetu po instaliranoj snazi, koja se nalazi na reci Parani na granici sa Brazilom, i takođe velikoj elektrani Jakireta na granici sa Argentinom.
BDP je za 2005. procenjen na 4.555 USD po stanovniku, mereno po PPP-u.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Nacionalna agencija za statistiku [1]
- ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 10. 04. 2014.
- ^ „Paraguay, corazón de América (1961)”. IMDb.com. Pristupljeno 18. 07. 2013.
- ^ Sacks, Richard S. "Early explorers and conquistadors". In Hanratty & Meditz.
- ^ A bot will automatically expand this citation to [2] within the next few minutes.
- ^ War of The Triple Alliance Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. avgust 2014), War of the Pacific, Retrieved 14 November 2010
- ^ „A History of Paraguay”. Baruja, Paiva & Pinto. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 14. 05. 2014.
- ^ Rubinstein 2004, str. 94.
- ^ Hanratty, Dannin M.; Meditz, Sandra W. (1988). Paraguay – History „Paraguay: A Country Study” Proverite vrednost parametra
|url=(pomoć). Washington: GPO for the Library of Congress. - ^ „Paraguay Civil War 1947”. Onwar.com. Arhivirano iz originala 03. 01. 2010. g. Pristupljeno 02. 05. 2010.
- ^ Bernstein, Adam (17. 08. 2006). „Alfredo Stroessner; Paraguayan Dictator”. Washingtonpost.com. Pristupljeno 02. 05. 2010.
- ^ "Paraguayan Wins His Eighth Term", The New York Times, 15 February 1988.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rubinsein, W. D. (2004). Genocide: a history. Pearson Education. str. 94. ISBN 978-0-582-50601-5.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
