Persijska arhitektura

Persijska arhitektura i uopšte Persija kao država Indoevropljana koji su prodrli preko kavkazkih prevoja i Iranske visoravni, kao novo carstvo u nastajanju posle rušenja Vavilona 539. p. n. e. obeležava završnu fazu samostalne civilizacije u mesopotamiji. Arhitektura je jedno polje u kojem je Iran imao dugo razdoblje u istoriji. Glavne vrste arhitekture su tu palata i kasnije džamija. Arhitektura upotrebljava mnogo simbolike i čiste forme. Planovi su osnovani na često simetričnim planovima pravougaonika nadvorija i hodnika. Persijska arhitektura i umetnost napravila je veliki uticaj na umetnost starih civilizacija.

Istorijski pregled[uredi | uredi izvor]

Već pre 3.000 godina p. n. e. na teritoriji Elama nastala je prva zapadoiranska država uglavnom u dolinama velikih reka Karha i Karuna. Najstariji stanovnici su tu bili od 4.000 god. p. n. e. plemena Elamita, Kasita i dr. Prva plemena koja su govorila Iranski su se pojavila pre oko 1.000 godina p. n. e. pod imenom Medi koji su bili nastanjeni u oblasti Pars ili grčki Persisi i bili su poznati pod imenom Persianaca.^[1]U 6. veku p. n. e. persijski kralj Kir II je osnovao carstvo Ahemenida (Ahemenidsko carstvo). Persijjanci su zavladali Medijskom Imperijom kao i Malom Azijom, Mesopotamijom Egiptom i za vreme Darija I (529. – 486. p. n. e. bili su tu pripojeni i neki krajevi Indije. Godine 500. – 449. p. n. e. bili su Grčko- Persijski ratovi a 331. godine. P. n. e. Aleksandar Makedonski je savladao Imperiju Ahemenidovaca. Zatim je Persija postala deo imperije Selukovaca i pod vladom Araskovaca je Partska Imperija vodila stalne ratove sa Rimljanima ali je u 2. veku propala i u prvoj polovini 3. veka je obnovljena pod Sasanidima (Sasanidsko carstvo). Rana feudalna država je u polovini 7. veka bila razorena od Arabljana od kojih su Iranci primili islam.^[1]

Karakteristike[uredi | uredi izvor]

Persijanci su prošli kroz velike teškoće pre nego su osnovali svoju civilizaciju osnivanjem dinastije Ahemenida u 6. veku p. n. e. najveće carstvo zapadne Azije koje je povezano sa slavom Kira, Darija i Kserksa koji su osnivali kraljevske gradove Pasargade, Persepolja, Suzu u raskoši od kamena sa sjajem i ukrasima na uzdignutim veštačkim terasama sa hodnicima, stupovima i anabansima, velikim pokrivenim dvoranama sa stubpvima.^[2] Ova umetnost predstavlja spoj doprinosa različitih stilova u umetnosti i arhitekturi koji su prilagođeni raskoši i inspirisani su kako egipatskom tako i asirskom umetnošću i arhitekturom. Stubovi sa kapitelim u obliku palmi preneseni su iz arhitekture u Egiptu. Kapiteli sa zgrčenim figurama bikova predstavljaju dalju razradu u kapiteima iz arhitekture asirske umetnosti.^[2] Ovom umertnošću inspirisani su i veliki bareljefi isklesani u kamenu i reljefne opeke koji predstavljaju pobede i znamenite ličnosti i događaje u vojnim podvizima i poduhvatima, novinu predstavlja smireniji način izražavanje u stilizaciji i skladnom plastičnom ritmiziranju.. Vavilonskim tvorevinama inspirisani su i “besmrtni” strelci iz monumentalnih frizova Darijeve palate u Suzi od obojenih opeka. Persijska arhitektura je upotrebljavala mnogo dekorativnih elemenata koji su bili izrađeni bez obzira koliko se bili veliki i ova ljubav prema dekoraciji potiče iz nomadska prirode kakvi su bili Persijanci te tako nema nikakve razlike među ukrašavanjem kapitela i sitnog zlatarskog nakita koji je izrađivan i predstavlja takođe veliki doprinos u umetnosti Persije.^[3]Persijsko carstvo je želelo da nastavi svoj ekspanzionistički pohod preko mora i sukobilo se sa zapadom ali se kopnu kod Paleteje 479. p. n. e. Posle osvajanja Aleksandra Makedonskog 331. p. n. e. dolazi do kraja ove umetnosti koja biva podvrgnuta infiltracijama sa zapada prvo Grčke a zatim i Rima.