Портал:Antički Rim/Članak meseca/arhiva
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Drugi punski rat (Rimljani su ga nazivali Rat protiv Hanibala) bio je rat između Kartagine i Rimske republike, a vodio se od 218. p. n. e. do 202. p. n. e. To je bio drugi od tri velika rata, koji su se nazivali Punski ratovi, zbog latinskog imena za Kartaginjane Punici ili Poenici (od imena njihovih predaka Feničana).
Rat je obeležio iznenađujući Hanibalov prelazak preko Alpa, prilikom kog je izgubio dosta vojnika, savez sa Galima, velika pobeda u bici kod Trebije i velika zaseda kod Trazimenskog jezera. Nakon ovih poraza, Rimljani su protiv Hanibala upotrebili taktiku izbegavanja borbe, ali zbog nepopularnosti ovakvog pristupa, Rimljani su ipak ponovo morali pribeći bitkama na otvorenima. Ishod toga je bio teški rimski poraz kod Kane, što je za posledicu imalo prelazak mnogih rimskih saveznika na stranu Kartagine, što je produžilo rat u Italiji za više od 10 godina, tokom kojih je još rimskih vojski bilo uništeno. Ipak, Rimljani su bili uspešniji u opsedanju gradova i osvojili su sve važnije gradove koji su se pridružili neprijateljima, a takođe su uspeli da spreče kartaginjanski pokušaj da Hanibalu pošalju pojačanje u bici kod Metaura. U međuvremenu na Iberijskom poluostrvu, koja je bila glavni izvor ljudstva za Hanibalovu vojsku, druga rimska ekspedicija na čelu sa Scipionom Afrikancem Starijim je zauzela Novu Kartaginu i okončalu kartaginjansku vladavinu nad Iberijom u bici kod Ilipa. Konačan okršaj je bila bitka kod Zame između Scipiona Afrikanca i Hanibala, okončana Hanibalovim porazom i nametanjem taških mirovnih uslova Kartagini, koja je prestala da bude velika sila i postala je rimski podanik.
Sporedan sukob tokom ovog rata je bio neodlučeni Prvi makedonski rat u istočnom Sredozemlju i Jonskom moru.
Februar[uredi izvor]
Konstantinov slavoluk je slavoluk sa troje vrata izgrađen za imperatora Konstantina I (312-315) nedaleko od Koloseuma u Rimu. Najveći je i skulpturama najukrašeniji slavoluk antike.
Slavoluk je podugnut nakon bitke na Milvijskom mostu i opisuje tu odlučnu pobedu na jednom malenom frizu svoga reljefnog ukrasa. Ostali ukras je uzet gotovo u potpunosti sa drugih, starijih spomenika, i to delimično zato da se spomenik brzo dovrši, ali i da nagovesti povratak dobre vladavine. Svi reljefi potiču od dobrih „imperatora“: Trajana, Hadrijana i Marka Aurelija.
Reljefi koji prikazuju borbe sa Dačanima prvobitno su bili ukras Trajanovog foruma dovršenog 113. godine gde su činili znatno duži niz od onog koji bi se mogao sastaviti iz delova na Konstantinovom slavoluku i iz drugih sačuvanih fragmenata. Ratni prizori smenjuju se sa scenama alegorijskog karaktera. Stil ovih reljefa na kojima su likovi tesno zbijeni jedan uz drugog i na kojima ima više diferencijalnih slojeva nadovezuje se na flavijsku umetnost.
Mart[uredi izvor]
Bitka kod Kane se odigrala u doba Drugog punskog rata godine 216. p. n. e. između rimske vojske pod konzulima Gajem Terencijem Varonom i Lucijem Emilijem Paulom na jednoj, i kartaginske vojske pod Hanibalom na drugoj strani. U njoj je Hanibal, uprkos brojčanoj inferiornosti, a koristeći taktiku dvostrukog obuhvata, gotovo potpuno uništio rimsku vojsku i Rimljanima naneo najteži poraz u njihovoj celoj istoriji.
Bitka kod Kane se često navodi kao najblistavije dostignuće Hanibalove vojne karijere, te je stekla status jedne od najpoznatijih bitaka antike i vojne istorije uopšte. Iako se navodi kao jedan od najboljih primjera ratne vještine i ideal uništavajuće bitke kome su težili vojskovođe u sledeća dva milenijuma, u strateškom smislu nije postigla svoj cilj, odnosno dovela do kartaginske pobede u ratu. Savremeni istoričari su u poslednje vreme počeli iznositi određene sumnje u njen tradicionalni prikaz i tumačenja.
April[uredi izvor]
Centurion (lat. centurio); u rimskoj vojsci centurion je bio komandir jedne centurije u legiji. U legijama je bila uspostavljena jasna hijerarhija - postajao je komandni lanac i u njemu su centurioni bili najniži. Ipak, ne može se reći da je centurion predstavljao čin u današnjem smislu tog pojma.
Dakle, svaki centurion je zapovijedao osnovnom jedinice legije – centurijom, u kojoj je broj legionara varirao u zavisnosti od epohe i formacije; od oko 80-100 pa i do 160 u pojedinim slučajevima. Na početku su centurije djelovale u grupama po dvije i formirale jednu manipolu. Centurion koji je komandovao prednjom centurijom, onoj koja je u borbenoj formaciji na bojnom polje bila bliže neprijatelju zavao se prior a onaj drugi posterior. Nije sasvim jasno potvrđeno da li je prvi imao određeno starješinstvo nad drugim, ova je distinkcija najvjerovatnije imala uglavnom praktični smisao kod rukovođenja jedinicama u toku bitke i odnosio se na zauzimanje prve ili druge borbene linije.
Najviši čin u odnosu na druge centurione u jednoj legiji imao je centurion iz prve kohorte i nosio je naziv primus pilus. Primus pilus je otprilike ekvivalentan činu današnjeg pukovnika.
Centurioni su bili okosnica profesionalne vojske, karijerni vojnici koji su davali dnevna zaduženja svojim podređenih i izdavali im komande na bojnom polju. Obično su napredovali čin po čin ali dešavalo se da ih imperator ili viši oficir vanredno unaprijede.
Maj[uredi izvor]
Bitka kod Zame bila je konačna i odlučujuća bitka Drugog punskog rata, a odigrala se oko 19. oktobra 202. p. n. e.. Rimsku armiju je predvodio Scipion Afrički, a kartagiljansku Hanibal. Kartagina je poražena u toj bici i molila je za mir. Bitkom završava Drugi punski rat, a Kartagini se nameće plaćanje ratne odštete i zabranjuje se da ima vojsku bez dozvole Rima.
Hanibal je izvršio invaziju, a velikim pobedama u bitkama kod Ticina,Trebije, jezera Trasimen i Kane ponizio je rimsku vojsku. U bici kod Kane uništio je celu jednu armiju. Te pobede koristio je ne bi li dobio saveznike u Italiji. Odziv je bio slab. Koristio je politiku spržene zemlje, ali nije uspevao da dobije pojačanje potrebno za konačnu pobedu. U bici kod Metaura stradao mu je brat Hasdrubal, koji je došao preko Alpa kao dugo čekano pojačanje.
Scipion Afrički preseljava bitke u Španiju i tu pobeđuje i pretvara Španiju u rimsku provinciju. Zatim Scipion predlaže da se rat preseli u Afriku, blizu same Kartagine. Posle Scipionove pobede u bici kod Bagbrada, Hanibal je pozvan iz Italije da dođe da obrani samu Kartaginu.
Jun[uredi izvor]
Prvi punski rat (264. p. n. e. — 241. p. n. e.) bio je prvi od tri velika rata između Kartagine i Rimske republike.
Dve sile su se 23 godine borile za prevlast u zapadnom Mediteranu. Rimljani na kraju pobeđuju, namećući teške mirovne uslove i velike financijske reparacije protiv Kartagine. Sicilija postaje provincija Rima. Kartagina prestaje biti glavna pomorska sila. Rim preuzima kontrolu zapadnog Mediterana. Prvi Punski Rat je označavao početak perioda širenja Rima, tokom koga dobijaju kontrolu nad većinom Mediterana. Serija ratova između Rima i Kartagine poznata je pod nazivom punski ratovi, zbog latinskog naziva za stanovnike Kartagine: Puni.
Sredinom III veka p. n. e. Rimska republika je postajala sve moćnija. Posle vekova nereda i unutrašnjih pobuna, celo Apeninsko poluostrvo je bilo čvrsto u rukama Rima. Svi neprijatelji ili invazije su odbijene ili savladane. Rimljani su imali veliku veru u svoj politički sistem i vojsku.
Preko Tirenskog mora i Sicilijanskog moreuza u današnjem Tunisu, Kartagina je bila dominantna morska i trgovačka sila. Kartagina je kontrolisala većinu mediteranskih trgovačkih puteva. U početku je Kartagina bila fenička kolonija. Međutim pretvorila se u centar širokog carstva koje je pokrivalo obale severne Afrike, Sardiniju, Korziku i delove Sicilije.
Jul[uredi izvor]
Pod pojmom Galski rat podrazumeva se vojni pohod koji je preduzeo rimski vojskovođa Gaj Julije Cezar protiv "slobodne Galije" u periodu od 58. do 51/50. p. n. e.
Najvažniji izvor o ratu predstavlja spis koji je Cezar napisao pod naslovom Komentari o Galskom ratu (lat. Commentarii de bello Gallico) čiju je 8. knjigu napisao jedan njegov oficir, Aul Hircije. Ovo delo, koje je i u književnom smislu veoma uspešno, omogućuje tačno praćenje pohoda. I pored toga treba imati u vidu da su događaji predstavljeni iz Cezarovog ugla i da ima veoma malo drugih istorijskih dela (kao npr. Diona Kasija) koja mogu da posluže kao izvor.
U politički nesložnoj "slobodnoj Galiji" obitavao je veliki broj plemena čija su nam imena poznata samo Cezarovim posredstvom. Ta plemena su bila ili čisto keltska, ili su u njima na vlasti bili keltski prvaci. Kraljevska vlast kod Kelta je u vreme Cezara već nestala ustupajući mesto aristokratskoj vladavini. Neka plemena, kao Edui, bila su saveznici Rima. Cela Galija je bila uvučena u vrtlog ranih seoba naroda, od kojih je jedna Cezaru dala izgovor za napad.
Helveti, koji su naseljavali današnju Švajcarsku došli su pod udar Ariovista, za koga se veruje da je bio poglavica Sveva, tako da su morali da se povuku u pravcu Galije. Zbog toga su se 58. godine p. n. e. obratili Cezaru, kao tamošnjem rimskom upravitelju, jer su želeli da pređu preko rimske provincije koja je nosila naziv Narbonska Galija (lat. Gallia Narbonensis, današnja Provansa). Međutim, Cezar je ovo odbio i dao da se izgradi zid koji bi Helvete sprečio u njihovom naumu. Helveti su jednostavno zaobišli ovaj zid, pa i rimsku provinciju Narbonsku Galiju, ali je Cezar ipak okupio armiju uzevši i dve novoformirane legije iz Italije i stigao Helvete kod mesta Bibrakta, gde ih je teško porazio i naterao na povratak.
Avgust[uredi izvor]
Bitka na Katalaunskim poljima ili, ređe, bitka kod Šalona, odigrala se 451. u severnoj Galiji (današnja severna Francuska) između hunsko-ostrogotske vojske na čelu sa hunskim kraljem Atilom na jednoj, i zapadnorimskih i vizigotskih snaga na drugoj strani. Predstavljala je kulminaciju velikog Atilinog pohoda na područje tadašnjeg Zapadnog rimskog carstva i završila je taktički neodlučno, iako se, s obzirom da je Atila prisiljen na povlačenje preko Rajne često navodi kao poslednja velika pobeda u rimskoj vojnoj istoriji. Na savremenike je, pre svega, ostavila snažan utisak zbog neuobičajeno velikog broja žrtava među kojima se našao i vizigotski kralj Teodorih I. Kasniji su joj istoričari, delom i zbog toga, nastojali dati veliki istorijski značaj, odnosno opisati kao bitku koja je spasila Evropu i zapadnu civilizaciju od hunskih razaranja; taj je stav, međutim, manje izražen među savremenim istoričarima.
Huni su oko 375. iz područja centralne Azije prodrli u istočnu Evropu, prvenstveno u stepe i ravnice današnje južne Rusije i Ukrajine, odakle su proterali dotadašnje stanovništvo, uglavnom Gote, čija će migracija na zapad izazvati lančanu reakciju odnosno seobe germanskih naroda na zapad, poznate kao Velika seoba naroda. Na udaru tog procesa se našlo Rimsko carstvo, a pre svega njegov zapadni deo gde je 406. došlo do kolapsa dotadašnje utvrđene granice (limesa) na Rajni, odnosno masovnog priliva germanskih naroda na područje tadašnje rimske Galije. Zapadnorimski carevi su im formalno priznali status saveznika (federata) te ih koristili u vojne svrhe kako u rimskim građanskim ratovima, tako protiv drugih varvarskih naroda izvan granica Carstva, ali su u stvarnosti ti narodi stvorili entitete koji su funkcionisali kao države u državi. Do sredine 5. veka je rimska vlast u Galiji zbog toga uglavnom izgubila svoj autoritet - na krajnjem zapadu su svoju de facto državu imali keltski Bretonci, na severu Franci, na jugozapadu Vizigoti i na gornjem toku reke Rone Burgundi. Rimska vlast je bila ograničena na gradove, mediteransku obalu i na uske pojase duž glavnih reka - Loare (sa sedištem u Aurelijanumu (današnji Orlean) i Rone.
Septembar[uredi izvor]
Bitka kod Niša ili Bitka kod Naisusa se odigrala u septembru 268. godine između gotske vojske i Rimljana koje su predvodili tadašnji car Galijen i budući carevi Klaudije II i Aurelijan. Ovaj događaj ima važnu ulogu u istoriji krize tokom trećeg veka.
Rezultat je bila velika rimska pobeda koja je, u kombinaciji sa efikasnim gonjenjem okupatora nakon bitke i sa energičnim naporima imperatora Aurelijana, u velikoj meri otklonila pretnju germanskih plemena na Balkanu u sledećim dekadama.
Tokom druge polovine 267. godine Goti su se u velikom broju naselili preko Dunava na rimsku teritoriju, zapretivši Panoniji. Neke gradove u ovoj provinciji su i opljačkali i raširio se strah da bi ista sudbina mogla zadesiti i Rim, ukoliko Goti krenu prema Italiji. Izgleda da su i drugi delovi Carstva stradali 267. od Gota. Postoji podatak da je tada i Atina bila napadnuta i opljačkana. U savezu sa Gotima bili su i Heruli.
Galijen je u proleće 268. pobedio Gote, ali Rimljani nisu imali snage da konačno proteraju ove varvare sa svoje teritorije. Zato je Galijen u jesen iste godine krenuo u novu ekspediciju.
Nije jasno da li je pre nego što je došlo do bitke kod Niša Galijen već umro, pa da je rimski car bio već tada Klaudije II, kasnije nazvan Gotski, u čast ove pobede. Koliko se može dokučiti Galijen je bio prisutan tokom bitke, ali izgleda da su Klaudije i Galijen najviše doprineli ovoj velikoj pobedi.
Oktobar[uredi izvor]
Batonov ustanak (lat. Bellum Batonianum) ili Veliki ilirski ustanak, je bio najveći vojni sukob između nekoliko ilirskih plemena i antičkog Rima koji je trajao četiri godine; od 6. do 9. godine n. e. Ustanak dalmatinsko-panonskih plemena dogodio se nakon decenije i po od uspostavljanja rimske prevlasti na prostorima Dalmacije i Panonije i perioda prividnog mira. Car Oktavijan Avgust je vodio aktivnu ekspanzionu politiku. Širenje rimske države preko Ilirije na sjever i istok bio je dio njegovih ambicioznih planova. Ilirska pobuna bila je prirodna posljedica velikog nezadovoljstva stanovnika Ilirije ogorčenih zbog loše uprave rimskih guvernera koji su nametnuli nepodnošljive namete.
Vođa ustanka bio je Baton (Bato). Rođen je vjerovatno između 35. i 30. godine p. n. e. na području gornje Bosne. Pripadao je Dezitijatima koji su naseljavali područja današnje centralne Bosne i Hercegovine. Od 33. godine p. n. e. Dezitijati su bili pod Rimskom vlašću sa statusom polunezavisnog peregrina (naziv za slobodno stanovništvo koje je imalo određenu administrativnu i teritorijalnu autonomiju, ali bez statusa građana Rima). U dato vrijeme navedene teritorije su predstavljale dio rimske provincije Ilirikum, čije je sjedište bilo u Saloni, na obali Jadranskog mora. Smatra se da je Batonova porodica bila uticajna, a da je on kao odrastao muškarac bio politički i vojni zvaničnik Dezitijata.
Razlozi sa pobunu su bili brojni i uslovljeni datim istorijskim, političkim, ekonomskim i socijalnim okolonostima. Kao glavne razloge mogu se pretpostaviti sljedeći:
Novembar[uredi izvor]
Druga Bitka kod Hadrijanpolja (9. avgust 378) vođena je između rimske vojske, predvođene carem Valensom i gotskih pobunjenika (uglavnom Tervinga, potpomognutih Grejtunzima, sarmatskim Alanima i lokalnim ustanicima) kojima je komandovao Fritigern. Bitka se odigrala kod Hadrijanpolja (danas Jedrene, na granici Bugarske i Turske ) i završila se ubedljivom gotskom pobedom nakon koje su Rimljani bili prisiljeni da prihvate varvare kao saveznike naseljene na teritoriji carstva. Bitka je bila deo Gotskog rata 377—382. i predstavljala je jednu od najznačajnijih bitaka u rimskoj istoriji, jer je otpočela proces koji će se završiti konačnim kolapsom Zapadnog rimskog carstva u 5. veku.
U 4. veku Goti su naseljavali Dakiju, ali su ih 376 napali i porazili nomadski konjanici Huni. Jedan od gotskih vođa Frigern zamolio je rimskog cara Valensa da im dozvoli da se nastane na desnoj obali Dunava, na teritoriji rimske Trakije. Na taj način Goti su se nadali da će tu naći utočište od Huna. Valens je odgovorio potvrdno i čak je pomogao Gotima da pređu reku. Pored toga obećao im je hranu i zemlju. Nadao se da će Goti postati ratari i vojnici i zbog toga im je dodelio status saveznika.
Međutim, kada su Goti prešli Dunav, u njihovim redovima je zavladala glad, a lokalni rimski namesnici su jednim delom bili korumpirani, a jednim delom rimska administracija nije bila u stanju da Gotima dopremi dovoljno hrane. Kada su rimski činovnici počeli Gotima da prodaju pseće meso u zamenu za robove, među kojima je bilo i gotske dece, Goti su se pobunili. Upravo zahvaljujući podmitljivosti rimskih velikodostojnika, Goti su uspeli da prošvercuju oružje sa sobom.
Decembar[uredi izvor]
Rimske terme su bila javna kupatila u antičkom Rimu. Većina rimskih gradova je imala bar jednu takvu građevinu, koje su bile centar javnog života. Bogatiji Rimljani su ih obično posećivali svakog dana, dok su siromašniji jednom nedeljno.
Odlazak u javno kupatilo u Starom Rimu, predstavljalo je isto zadovoljstvo kao i odlazak u pozorište ili na gladijatorske borbe. Posete kupatilu i priredbama su se u Rimu plaćale, ali su te cene bile skromne (za posetu kupatilu plaćao se jedan kvadrans, dakle najmanji kovani novac koji je postojao). Svi ljudi su imali slobodan pristup na priredbu ili u kupatilo – slobodni ljudi, robovi, žene, deca. Najveći deo privatnog života provodio se na javnom mestu. Kupanje nije predstavljalo samo higijenu, nego složeno zadovoljstvo, kao kod nas danas odlazak na plažu. Ponekad su književnici u termama čitali svoja dela, a retori svoje govore.
Istraživanjima se ispostavilo da su terme na kraju postale ustanove za uživanje. Od helenističlog perioda njihova funkcija nije samo omogućiti higijenu, već i živeti na poželjan način. Najranija javna kupatila za koja se danas zna potiču iz Pompeje i sagrađena su početkom 1. veka p. n. e. U kupatilima je od tada postojalo i podzemno grejanje; više nije bilo dovoljno grejati vodu u kadama i bazenu, nego je narodu ponuđen prostor u kome je bilo toplo. U to vreme, bez obzira na zimu, ljudi su u kućama živeli u kaputu kao i u kući.