Sandro Botičeli

Botičeli
Lični podaci
Datum rođenja	(1445-03-01)1. mart 1445.
Mesto rođenja	Firenca, Firentinska republika
Datum smrti	17. maj 1510.(1510-05-17) (65 god.)
Mesto smrti	Firenca, Firentinska republika
Umetnički rad
Pravac	Renesansa
Epoha	Slikarstvo Renesanse
Regija	Italijansko slikarstvo
Uticaji od	Filipa Lipija, Andree del Verokija
Uticao na	Rafaela, Mikelanđela, Prerafaelite
Najvažnija dela	Rođenje Venere • Proleće

Sandro Botičeli (ital. Sandro Botticelli), pravo ime Alesandro Marijano Filipepi (ital. Alessandro Mariano Filipepi), rođen je u Firenci 1. marta 1445, a umro 17. maja 1510. Bio je italijanski slikar firentinske škole ranog renesansnog slikarstva. Pod uticajem prethodnika, slikao je teme iz grčke mitologije i alegorijske slike u duhu humanizma. Njegova pozna dela predstavljaju povratak na ekspresivo-emotivne religijske motive kasne Gotike.

Rođen u Firenci u radničkoj četvrti Onjisanti (ital. Ognissanti), učio na početku zlatarski zanat, da bi ga otac po njegovoj želji povezao sa Filipom Lipijem u čijoj je školi proveo 3 godine. Od 1465. do 1470. godine Botičeli slika nekolicinu slika Bogorodice. Na ovim slikama ogleda se uticaj njegovog učitelja Lipija, ali i tada najznačajnijih slikara Firence, Antonija Polajuola i Andree del Verokija. U jesen 1481. pozvao ga je papa Sikst IV da zajedno sa drugim umetnicima oslika novosagrađenu Sikstinsku kapelu portretima prethodnih papa. Smrću Lorenca de Medičija 1492. završilo se zlatno doba firentinskog slikarstva, a počeli su društveni i religijski neredi. To je bilo vreme kada je Firencom zavladao protivnik dinastije Mediči i ideja renesanse, sveštenik i propovednik Đirolamo Savonarola. Pod njegovim uticajem, Botičeli je slikao samo religijske teme.

Biografija

Rođenje Venere, 1485, tempera na platnu, 172,5 × 278,5 cm, Ufici, Fireca.

Sandro Botičeli (prezime je preuzeo od nadimka starijeg brata Điovanija), rođen je oko 1444/45 kao sin kožara u kući broj 18 ulice koja danas nosi naziv Borđo Ognisanti, u neposrednoj blizini samostana Santa Marija Novela i ckrve Ognisanti u kojoj se danas čuva njegova freska koja prikazuje Sv. Avgustina (1480). Veći deo života proveo je upravo u tom florentinskom kvartu gde su živeli i članove uticajne porodice Vespuči (jedan od njih, Ameriđo, postao je slavan kao istraživač Amerike) koja je Botičeliju osigurala brojne prestižne narudžbine. Prvobitno je počeo kao pripravnik zlatara, da bi ga, sledeći dečakove želje, njegov otac oko 1462. povezao sa Fra Filipom Lipijem koji je tada radio na fresci Red karmelićana. Lipijeva sinteza nove kontrole trodimenzionalnih formi, nežna izražajnost na licu i gestama, kao i dekorativni detalji nasleđeni od kasno gotičkog stila, bili su snažan uticaj na dalji život mladog Botičelija.

Jedan sasvim drugačiji uticaj na njega je bio novi kiparski spomenik koji su radili braća Polajuolo, čiji je zadatak bio da izrade celu seriju dela za Tribunal i za Dvoranu Trgovaca (Mercanzia), bratstvo trgovaca odeće. Botičelijev doprinos je prisutan na delu Snaga, datiranom 1470. godine, a koji se sada nalazi u galeriji Ufici.

Bio je i pripravnik u radionici Andrea del Veročija, gde je pored njega radio i Leonardo da Vinči; potom i kod Andrea del Polajola. Prvo priznanje dobiva u svojoj lokalnoj crkvi Ognisanti, sa delom Sveti Avgustin, za koje se borio (uspešno) sa Domenikom Girlandajom i njegovim Jeronimom na drugoj strani, „glava sveca je izražajna i profinjenih misli” (Vasari). Godine 1470, otvara svoju nezavisnu radionicu, a Lorenco de Mediči ubrzo uviđa njegov talent te ga zapošljava.

U Rimu boravi na poziv pape Siksta IV i radi tri freske u Sikstinskoj kapeli (Prizori iz života Mojsijevog, Kazne Koraha, Datana i Abirama, Iskušavanje Isusovo).

Botičeli je prvi od italijanskih slikara koji je izradio crteže za ilustraciju Danteove Božanstvene komedije. Radio je i kartone za tapiserije koje se danas nalaze u Viktorijinom i Albertovom muzeju u Londonu. Uticao je na Džona Raskina i prerafaelite u Engleskoj.

Završne decenije Botičelijevog stvaralaštva ne samo da svedoče o velikim građanskim razdorima u Firenci, koja su kulminirala svrgavanjem i proterivanjem porodice Mediči, nego i majstorovim duhovnim i slikarskim preobraženjim. Budući da mu je brat bio otvoreni pristaša Đirolama Savanarole, Botičeli je očigledno bio na strani propovednika protiv medičejske autokracije, tako da se jedno od njegovih poslednjih remekdela, Mistično rođenje (1500), može švatiti i kao neskrivena osuda Savanarolinog javnog smaknuća 1498. gušenjem i spaljivanjem. Ključ za razumevanje tog dela može se naći u natpisu na grčkom jeziku postavljenom iznad gornjeg ruba slike:

Ovu sam sliku ja, Alesandro, naslikao potkraj 1500. godine, u doba nemira u Italiji, za vreme ispunjavanja jedanaestog poglavlja svetog Jovana, u doba drugog zaveta Apokalipse, kad je Sotona oslobođen na tri i po godine. Nakon toga on će biti okovan, kako govori dvanaesto poglavlje, te ćemo ga videti (sagađenog) kao na ovoj slici.

Botičeli se nikada nije oženio i često je izjavljivao kako mu ideja braka stvara noćne more. Popularno je mišljenje kako je bolovao od neuzvraćene ljubavi udate plemkinje, Simonete Vespuči, za koju se veruje kako je bila model za Rođenje Venere (iako je preminula tačno 10 godina pre završetka ove slike) i brojne druge njegove slike. Činjenica je kako je Botičeli odmah po njezinoj smrti zatražio da ga onog dana kada umre, sahrane pored nje u crkvi Svih Svetih (Ognissanti). Njegova želja je uslišena 34 godine kasnije, kada je preminuo 1510. godine.

Dela

Botičeli vrlo rano odstupa od tradicionalnih predstavljanja svetih tema pod uticajem neoplatinizma, pokreta koji je veličao idealizam antike. Lišava se u potpunosti sakralnih tema i prozračnim i harmoničnim bojama slika poetične mitološke i alegorijske prizore iz antike (Mars i Venera; Atena kroti Kentaura; Proleće; Rođenje Venere). Sanjarsko raspoloženje odražava se i u portretima (Mladić s crvenom kapom; Đulijano de Mediči).

Proleće (Alegorija proleća) je prva slika gde Botičeli slika gracilne likove lepih, izduženih devojaka u idealizovan ambijent namerno izbegnutih dubina i plasticiteta svedenog na minimum. Na slici vlada nestvarno, idealizovano prikazivanje likova bez detalja, zanemarujući anatomiju potencirajući tako linearnost likova (Botičeli je pre svega bio crtač, boja ga je manje zanimala). Likovi su opet stavljeni u nestvarni pejzaž, potpuno osvetljen bez realnog izvora svetla. Ipak, njihova odeća je prepuna detalja i bogata naborima, potpuno lepršava; Botičeli je bio majstor u prikazivanju tkanina.

Slika Rođenje Venere je u potpunosti u domenu pređašnjih; dakle sve lepršavo, bez detalja u nadrealnom okruženju bez izvora svetla. Ali, središnji lik Venere postao je personifikacijom ženske lepote i predloškom u prikazivanju ne samo Venere, nego svih lepih žena.

U kasnijoj fazi, pod uticajem propovednika heretika Điovanija Savonarole, njegove svetačke likove karakteriše asketska ozbiljnost, tamniji koloriti i nemirne kompozicije (Scene iz života sv. Zenobija; Pijeta).

Pri kraju svoga života Botičeli se vraća sakralnim temama (brojni prikazi Madone) i udaljava se od linearnog rešenja slike uspešno istražujući boje. U Rimu boravi na poziv pape Siksta IV i radi freske u Sikstinskoj kapeli (Scene iz života Mojsijeva; Žrtva gubavaca).

Sačuvano je oko 75 dela, od kojih se mnoga nalaze u galeriji Ufici.

Najznačanija dela

• (ital. Adorazione dei Magica), (Čudesno obožavanje), 1475, Ufici, Firenca
• (ital. La Primavera), (Proleće), 1478, Ufici, Firenca
• (ital. Madonna del Magnificat), Ufici, Firenca
• (ital. La nascita di Venere), (Rođenje Venere), Ufici, Firenca
• (ital. Venere e Marte), (Venera i Mars), Nacionalna galerija u Londonu
• Sveta Marija Magdalena, (Fogg Art Museum Cambridge), SAD
• Hristovo rođenje (London)
• Božanstvena komedija (ciklus) (Berlin 1482-1503)

Galerija

• 
  Rođenje Venere (fragment)
• 
  Proleće (fragment)
• 
  Portret mlade žene, 1480—1485. Štedel, Frankfurt na Majni
• 
  Poklonjenje tri kralja malom Hristu, oko 1475. godine
• 
  Bogorodica sa Hristom, 1477. Državna galerija, Berlin
• 
  Pijeta, 1495. Stara pinakoteka, Minhen
• 
  Rođenje Venere, Ufici, Firenca
• 
  Proleće, Ufici, Firenca
• 
  Venera i Mars, Nacionalna galerija u Londonu
• 
  Blagovesti, 1489-1490. Ufici, Firenca
• 
  Portret mladića, 1470-1477. Ufici, Firenca
• 
  Minerva i kentaur, 1482-1483. Ufici, Firenca

Literatura

• Lightbown, R. W. (1978). Sandro Botticelli: Life and work. University of California Press. str. 25. ISBN 978-05-20033-72-6. „During the colouring Botticelli strengthened many of the contours by means of a pointed instrument, probably to give them the bold clarity so characteristic of his linear style.” 
• Campbell, Lorne, Renaissance Portraits, European Portrait-Painting in the 14th, 15th and 16th Centuries, Yale. Campbell, Lorne (1990). Renaissance Portraits: European Portrait-painting in the 14th, 15th, and 16th Centuries. Yale University Press. ISBN 9780300046755. 
• Davies, Martin, Catalogue of the Earlier Italian Schools, National Gallery Catalogues, 1961, reprinted. Davies, Martin (1986). The Earlier Italian Schools. National Gallery. ISBN 9780901791290. 
• Dempsey, Charles, "Botticelli, Sandro", Grove Art Online, Oxford Art Online. Oxford University Press. Web. 15 May. 2017. subscription required
• "Ettlingers": Leopold Ettlinger with Helen S. Ettlinger, Botticelli, Thames and Hudson (World of Art). Ettlinger, Leopold David; Ettlinger, Helen S. (1976). Botticelli. Thames and Hudson. ISBN 9780500201534. 
• Hartt, Frederick, History of Italian Renaissance Art, (2nd edn.)1987, Thames & Hudson (US Harry N Abrams). Hartt, Frederick (1987). History of Italian Renaissance Art: Painting, Sculpture, Architecture. Thames and Hudson. ISBN 9780500235102. 
• Hudson, Mark, "Before Bowie, there was Botticelli", The Daily Telegraph, 14 February, 2016
• Landau, David, in Landau, David, and Parshall, Peter. The Renaissance Print, Yale. Landau, David; Parshall, Peter W. (1996). The Renaissance Print, 1470-1550. Yale University Press. ISBN 9780300068832. 
• Legouix, Susan, Botticelli, 2004 (revd edn). Botticelli. Chaucer Press. 2004. ISBN 9781904449218. 
• Lightbown, Ronald, Sandro Botticelli: Life and Work, Thames and Hudson. Lightbown, R. W.; Botticelli, Sandro (1989). Sandro Botticelli: Life and Work. Thames and Hudson. ISBN 9780500092064. 
• Martines, Lauro, April Blood: Florence and the Plot Against the Medici, Johnathan Cape. Martines, Lauro (2003). April Blood: Florence and the Plot Against the Medici. Jonathan Cape. ISBN 9780224061674. 
• Reitlinger, Gerald; The Economics of Taste, Vol I: The Rise and Fall of Picture Prices 1760–1960, 1961, Barrie and Rockliffe, London
• Shearman, John, in Pietrangeli, Carlo, et al., The Sistine Chapel: The Art, the History, and the Restoration, Harmony Books/Nippon Television. Pietrangeli, Carlo (1986). The Sistine Chapel: The Art, the History, and the Restoration. Harmony Books. ISBN 9780517562741. 
• Vasari, selected & ed. George Bull, Artists of the Renaissance, Penguin 1965 (page nos from BCA edn, 1979). Vasari Life on-line (in a different translation)
• Wind, Edgar, Pagan Mysteries in the Renaissance, 1967 edn., Peregrine Books
• Zollner, Frank, Sandro Botticelli, Prestel, 2015 (2nd edn), with complete illustrations

Spoljašnje veze

• Galerija dela S. Botičelija
• Umesto falsifikata, Botičeli („Politika”, 22. april 2019)
• Sandro Botičeli na sajtu Enciklopedija Britanika
• „Botticelli”. Panopticon Virtual Art Gallery. Arhivirano iz originala 21. 6. 2007. g. 
• World of Dante Botticelli's Dante illustrations and interactive version in the Chart of Hell
• sandrobotticelli.net, 200 works by Sandro Botticelli
• Botticelli Reimagined at the Victoria and Albert Museum, London
• Colvin, Sidney (1911). „Botticelli, Sandro”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). 
• Italian Paintings: Florentine School, a Metropolitan Museum of Art (New York) collection catalog (see pages: 159–167).