Stevan Stevo Kaluđerčić
| Stevan Stevo Kaluđerčić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 5. septembar 1864. |
| Mesto rođenja | Sombor, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 12. februar 1948. (83 god.) |
| Mesto smrti | Sarajevo, FNRJ |
Stevan Stevo Kaluđerčić (Sombor, 05. septembar (24. avgust po starom kalendaru) 1864 – Sarajevo, 12. februar 1948) [1]bio je prozni pisac, prosvetni, kulturni i politički radnik u Sarajevu i Bosni i Hercegovini s kraja 19. i početkom 20. vijeka. Poznat je još i kao jedan od osnivača „Bosanske vile”.[1]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Stevan Stevo Kaluđerčić rođen je u Somboru, 1864. godine kao sin jedinac. Otac Svetozar, somborski obućar, i majka Persida (rođena Milašinović) umrli su ubrzo nakon njegovog rođenja, tako da ih Stevo nije ni zapamtio. Njegovu stariju sestru i njega prihvatila je, odgojila i vaspitala njihova maćeha. Nije imao familije ni sa očeve, ni sa majčine strane.
Osnovnu školu i nižu gimnaziju (četiri razreda) završio je u rodnom mjestu, gdje je nastavio školovanje u Srpskoj učiteljskoj školi, jednoj od najpoznatijih srpskih škola u Ausrto-Ugarskoj monarhiji. Iz ove škole potekli su i Joakim Vujić, Jovan Dučić, Isidora Sekulić, dr Paja Radosavljević, Nikola Kašiković te mnogi drugi. U trećem razredu 1881. godine, sa nekoliko svojih kolega, istomišljenika, nezadovoljnih planom i programom (koji je bio po mjerilima Pešte i Beča) organizovao je učenički štrajk. Zajedno sa svojim drugovima kao jedan od organizatora štrajka bio je udaljen iz somborske škole, pa je školovanje završio u Sremskim Karlovcima u poznatoj Karlovačkoj preparandiji.[1] Završni ispit položio je u junu 1883. godine i odmah zatim bio primljen za učitelja Srpske osnovne škole u Sarajevu, gdje je stigao početkom septembra iste godine. Doputovao je kao jedan od prvih putnika novosagrađene pruge Brod-Sarajevo koju je austo-ugarska vlast sagradila odmah nakon okupacije BiH 1878. godine. Došavši u Sarajevo smjestio se u blizini stare pravoslavne crkve (u današnjoj Besarinoj čikmi), gdje je bila i Srpska osnovna škola u kojoj je trebalo da radi.
Stevin dolazak u Sarajevo spada u period kada je srpsko školstvo u Bosni i Hercegovini preživljavalo teške trenutke. Nova vlast je dekretom ukinula 1882. godine jednu Srpsku nižu gimnaziju u Sarjevu, jer je austo-ugarska vlast pokušala da spreči razvoj i manifestaciju nacionalne misli kod Srba. Kod Hrvata je sličan pritisak vršen na škole koje su držali bosanski franjevci, uz istovremeno favorizovanje škola jezuitskog reda koje je novi vrhbosanski biskup Josip Štadler, osnivao i zidao širom Bosne.
Godine 1885. Stevo se oženio sa Milenom Besarović. U braku, u kojem su živjeli skoro 60 godina, imali su jednu kćerku i sedam sinova. Milena je umrla u toku Drugog svjetskog rata u novembru 1943. godine, a sahranjena je na starom srpskom pravoslavnom groblju 29. novembra 1943. na dan i za vrijeme prvog savezničkog bombardovanja Sarajeva. Stevo i Milena su pored bogate i brojne familije u Sarajevu živjeli veoma skromno od njegove učiteljske plate i dugi niz godina bili su prisiljeni, kako bi svojoj djeci omogućili da se redovno školuju, da drže pansion za drugu djecu koja su u Sarajevo dolazila na školovanje.
Dvije godine po dolasku u Sarajevo Stevo je postavljen za upravitelja Srpske osnovne škole u Sarajevu. Nakon nekoliko godina uspješno organizovanog nastavnog procesa Srpska crkvena opština, u čijoj organizaciji je radila i Srpska osnovna škola u Sarajevu, ponudila je 1893. godine svom učitelju stipendiju i jednogodišnje plaćeno odsustvo tokom kojeg treba u Zagrebu da položi ispit za „učitelja građanskih škola”. Ponudu je prihvatio, školovanje završio za manje od godinu dana, i u septembu 1894. godine postavljen je za nastavnika i na Višoj djevojačkoj školi u Sarajevu. Po povratku iz Zagreba šef za osnovnu nastavu u tadašnjoj Zemaljskoj vlasti BiH, dva puta je Stevi ponudio mjesto direktora svih građanskih škola u Sarajevu ili Pakracu. To bi značilo dobijanje statusa „beamtera” (državnog službenika), što mu obezbjeđuje obezbjeđenu egzistenciju do kraja života, jer po austro-ugarskim zakonima beamter ne može dobiti otkaz, a garantovana mu je i visoka državna penzija. Stevo odbija ovu ponudu.
Stevo je postavljen za upravitelja Više djevojačke škole[1] koja se nalazila na prostoru današnjeg Ekonomskog fakulteta u Sarajevu. Kao pedagog, nošen idejama Đorđa Natoševića, Hadži Stake Skenderove i plemenite Mis Ibri, stalno je naglašavao i podvalčio važnost obrazovanja žena - budućih majki.
Od prvog dana u Sarajevu Stevo se aktivno uključivao u život u novoj sredini. Brzo je prihvatio običaj pravoslavnih Srba u Bosni. Bio je tolerantan, druželjubiv, miran, staložen i prijatan, te poštovao sve običaje prijatelja i komšija, bez razlika na vjeru i socijalno porijeklo.
Stevo Kaluđerčić i Bosanska vila[uredi | uredi izvor]
Stevo Kaluđerčić je pored Nikole Kašikovića prvog i dugogodišnjeg glavnog i odgovornog urednika, bio jedan od osnivača i urednika „Bosanske vile”, prvog književnog časopisa u BiH. Prvi broj „Bosanske vile” izašao je 15. decembra 1885. godine sa njegovim grafičkim rješenjem naslovne strane. List se održao sve do 1814. godine kada je zabranjen. U redakcijskom kolegijumu, pored Kašikovića i Kaluđerčića, bili su i Jovan Vidić, Božidar Nikašiković, Nikola Šumonja, Milica Todorović, Natalija Subotić, mahom učitelji Srpske osnovne škole. I pored skromnog početka, „Vila” se vremenom razvila u značajan književni časopis sa ugledom i van bosanskohercegovačkog kulturnog prostora i tako postala stožer razvoja kulturnog života u Bosni i Hercegovini. U „Vili” su sarađivali, i u njoj objavljivali najveći pisci i pjesnici tog vremena: Silvije Strahimir Kranjčević, Ivo Andrić, Aleksa Šantić, Petar Kočić, Tin Ujević, Svetozar i Vladimir Ćorović. Izlaženje „Bosanske vile” je objavljeno u Sarajevu, poslije zabrane 1914. godine, nakon skoro 80 godina u toku posljednjeg rata 1993. godine sa jednim od Stevinih grafičkih rješenja naslovne strane i nešto drugačijim profilom. List izlazi u Sarajevu i danas.
Literarni rad[uredi | uredi izvor]
Stevo Kaluđerčić se oprobao i u literarnom radu pišući kraće pripovijetke. „Bosanska vila” mu je u jednom od prvih brojeva objavila pripovijetku „Švabo” (u kojoj ima dosta autobiografskog), a nakon toga i niz drugih, kao što su „Joka”, „Usidjelica” i druge. Pripovijetke su mu bile prevođene i na njemački jezik. U svom literarnom radu bio je pod snažnim uticajem srpskog realizma, posebno Laze Lazarevića, a u životu uzori su mu bili Filip Višnjić, Vuk Stefanović Karadžić i Petar Petrović Njegoš. Neke od svojih pripovjedaka bio je prinuđen objaviti pod pseudinimom Kamenko Monašević, jer je kritikujući ponašanje tadašnjih viđenih ljudi sarajevskog tašlihana došao pod njihov uticaj. Tako je pripovjetku „Nevin stradao” s ozbiljno socijalnom tematikom bio prinuđen štampati u Novom Sadu u časopisu „Stražilovo”, pošto je sarajevska „cenzura” spriječila njeno štampanje.
Za potrebe nastave istorije u srpskim osnovnim školama u BiH napisao je „Istoriju srpskog naroda”, koja je štampana u Mostaru početkom 20. vijeka. Knjiga je bila udžbenik tog predmeta u osnovnim i građanskim školama sve do 1814. godine. Objavio je i monografiju „Nacionalna uloga srpskih škola u BiH”. Bavio se i prevođenjem, najviše sa njemačkog slovenačkog, smatrajući da prevodima sa slovenačkog treba da doprinese zbližavanju naroda slovenskog juga. Omiljeni slovenački pisac bio mu je Janko Kersik. U „Prosvjeti”, sarajevskom i bosanskohercegovačkom srpskom kulturno prosvjetnom društvu, Stevo je bio aktivan član čitav niz godina. Recenzet je prosvjetinog bukvara, redaktor almanaha „Novi Trebević”, član upravnog Prosvjetinog Savjeta, oraganizator mnogih školskih anketa.
Ostali rad[uredi | uredi izvor]
Učitelj Kaluđerčić aktivno učestvuje u donošenju Mirovinske uredbe za učitelje, disciplinarnih pravila, školskih uredbi, uredbe o platama učitelja, nastavnih planova u školama. Sa svojim kolegom učiteljem Kostom Travnjem, bio je horovođa i član crvenog hora u Staroj srpskoj pravoslavnoj crkvi u Sarajevu. Inicijator je osnivanja Muzeja Stare srpske pravoslavne crkve u Sarajevu i organizator prve postavke ikona. Od osnivanja srpskog učiteljkog udruženjau BiH 1905. godine pa sve do njegovog ukidanja 1920. godine bio je neprekidno biran od svojih kolega za njegovog presjednika. Bio je član odbora lista „Srpska škola” (1907-1911) zajedno sa Nikolom Nošinićem, Milošem Poparom i Ristom Šunjićem.
U političkom životu BiH zauzimao je od 1910. do 1913. godine položaj narodnog poslanika u bosanskohercegovačkom saboru. Stevo je važnost pridavao i fizičkom odgoju omladine. Odmah po osnivalju sarajevskog sokolskog društva „Dušan Silni”, koje je formirao sarajevski ljekar dr Milan Jojkić postao je, njegov član-vježbač, a ubrzo zatim i predvodnik.
Na položaju upravitelja srpskih škola Stevo Kaluđerčić je ostao sve do 1914. godine kada su, nakon atentata u Sarajevu sve srpske škole i većina stanova uglednih sarajevskih Srba bili demolirani, a škole zatvorene i zabranjene. Zemaljska vlada BiH je, 30. januara 1916. godine svojim aktom zabranila Stevi Kaluđerčiću svaki dalji rad u prosvjeti, jer je ustanovila da su „mišljenje i rad Steve Kaluđerčića, upravitelja srpsko-pravoslavih škola u Sarajevu, u opreci sa interesima države”. Istim aktom je i penzionisan, a određena mu je „privremena penzija kao pripomoć”. U Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je formirana 1918. godine, bio je samo nakratko reaktiviran kao šef invalidskog odjeljenja, da bi već 1925. godine otišao konačno u zasluženu penziju.
Jedna grupa Stevinih učenika, poštovalaca i kolega organizovala je 1933. godine proslavu 50 godina njegovog rada kada je štampana i „Spomenica” sa prilozima Joke Vukovića, Jovanke Šiljak, Vladimira Skarića, Jovana Kršića, dr Vojislava Besarovića, Bosiljke Švrakić i drugih ljudi od pera toga vremena. Porodica Steve Kaluđerčića je tada u Sarajevu bila brojna, poznata i priznata. Nakon ove proslave Stevo se potpuno povukao iz javnog života.
Početak Drugog svjetskog rata na ovim prostorima i njemački napad na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine zatekao ga je u njegovoj kući u Pazariću. Drugi svjetski rat Stevo je preživio u Pazariću i Sarajevu, sa svojim sinom ljekarom Sretenom, koji je jedini ostao u gradu. Preminuo je i sahranjen na starom pravoslavnog groblju u Sarajevu 12. februara 1948. godine. Sarajevsko „Oslobođenje” je tada odbilo da štampa „In memoriam” koji je povodom njegove smrti napisao njegov mađi kolega, penzionisani učitelj Stevo Pravica.
Loza Steve Kaluđerčića[uredi | uredi izvor]
Najstarija kćerka Radmila (udata Kraljević), završila je konzervatorijum (odsjek klavira) u Zagrebu, i bila prvi ženski muzički pedagog u Sarajevu. Imala je troje djece i jednog unuka. Umrla je od sepse, zbog nedostatka lijekova, u Sarajevu gdje je i sahranjena krajem Drugog svjetskog rata.
Sin Radovan se nakon završenog školovanja nastanio u Beogradu gdje je proveo svoj radni i životni vijek kao profesor „Privredne matematike” na Trgovačkoj akademiji (današnja Srednja ekonomska škola u beogradskoj Cetinjskoj ulici). Nije imao djece. Umro je i kremiran osamdesetih godina u Beogradu.
Sin Slavko nakon završetka studija filozofije, Odsjeka za geografiju i istoriju, bio je profesor u sarajevskoj gimnaziji između dva svjetska rata. Jedno vrijeme bio je i direktor Preparandije (Učiteljske škole) u Sarajevu. Umro je u Sarajevu relativno mlad, nakon povratka iz internacije 1949. godine, gdje je i sahranjen. Nije imao potomaka.
Sin Branko je studirao i doktorirao pravo u Beču 29. juna 1914. godine, samo jedan dan poslije sarajevskog atentata što ukazuje na činjenicu da je Austro-Ugarska, i pored svega što joj se pripisuje, bila pravna država. Srbin iz Sarajeva, dan poslije atentata na austrougarskog prestolonaslijednika u Sarajevu, ne biva šikaniran i proganjan nego promovisan u doktora prava na Univerzitetu u Beču. Između dva rata Branko se bavio politikom i advokaturom, biran je u nekoliko navrata za narodnog poslanika u tadašnjoj Skupštini Kraljevine SHS i Jugoslavije, a u periodu od 1935. do 1937. godine bio je i jugoslovenski ministar PTT-a u vladi doktora Milana Stojadinovića. Od presjednika Republike Francuske odlikova je na tom položaju najvišim francuskim odlikovanjem - Legijom časti zbog realizacije podmorskog telefonskog kabla na relaciji Boka kotorska (Igalo) - Marselj. nakon hapšenja 1941. godine uspio je u septembu iste godine pobjeći iz sarajevske zatvorske bolnice uz pomoć prijatelja ljekara i skloniti se u Srbiju. Poslije Drugog svjetskog rata, nakon povrata iz izbjeglištva, nekoliko godina kao „nenarodni elementi ostatak dekadentnog buržoaskog društva”, nije imao biračko pravo, pa ni pravo na zaposlenje. Od 1950. godine ponovo se aktivirao u društvenoj službi. Umro je u dubokoj starosti i sahranjen u Sarajevu 1983. godine. Ima dva sina, tri unuka, jednu unuku i jednog praunuka.
Sin Milan je završio Vojnu akademiju u Beču i Generalštabnu školu u Beogradu. Između dva svjetska rata bio je vojni ataše Kraljevine Jugoslavije u Parizu i Varšavi. Početak Drugog svjetskog rata ga je zatekao u Varšavi. Po povratku u zemlju, zbog izuzetno časnog i hrabrog držanja u ropstvu, dobio je Partizansku spomenicu 1941. Milan je umro u Puli gdje se odselio nakon penzionisanja sredinom osamdesetih godina. Imao je dva sina, dva unuka, dvije unuke i četiri praunuke.
Sin Veselin završio je trgovačku akademiju i radio je do 1941. godine uglavnom po rudnicima BiH, kao šef računovodstva. Nije se vratio u Bosnu iz izbjeglištva 1945. godine. U Beogradu je i umro 1978. godine. Imao je sina i kćerku, dvoje unučadi i troje praunučadi.
Sin Sreten završio je medicinski fakultet u Gracu. radio je kao ljekar u Sarajevu u bolnici i Ambulanti okružnog ureda sve do 1945. godine kada je mobilisan. Do kraja karijere ostao je u JNA u Mostaru, Trebinju, Podgorici i Sarajevu. Umro je u Sarajevu 1971. godine. Nije imao potomaka.
Najmlađi sim Svetozar diplomirao je pravo u Zagrebu. Po povratku iz izbjeglištva iz Srbije 1945. godine, nakon kraćih boravaka po provinciji, radni i životni vijek je proveo u Sarajevu kao sudija Vrhunskog suda BiH. Umro je i sahranjen u Sarajevu 1990. godine neposredno pred posljedni rat. Imao je jednog sina, jednu unuku i dva praunuka.
Stevin čukun-unuk, Brankov praunuk, Pavlov unuk i Borisov sin Filip, rođen u Londonu 1998. godine kao „her majesty's subject”, za sada je jedini koji nastavlja lozu Steve Kaluđerčića.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Laza Somborski, Od Steve do Filipa ili hronika jedne sarajevske porodice // Bosanska vila: dodatak, Br.21, oktobar- decembar 2000, SPKD „Prosvjeta”, Sarajevo