Stepa

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Stepa (višeznačna odrednica).
Evroazijski stepski pojas (Divlje polje u   boji na mapi), predstavlja put prolaza kultura, moguće mesto nastanka indoevropskih jezika, domestikacije konja, upotrebe točka i kočija
Stepe u Ukrajini[1]

U fizičkoj geografiji, stepe (rus. степь) oblasti su obrasle niskom travom, bez mnogo drveća, izuzev onih u blizini reka i jezera. Veoma su plodne (njihovo zemljište je černozem) i prenošenjem u oranice upotrebljavaju se za uzgoj agrarnih biljaka. Naziv stepa je nastao u Rusiji za travnate oblasti, dok se za travnate formacije u tropskim i suptropskim oblastima koristi izraz savana. Ovaj termin se isto tako koristi za označavanje klime koja se sreće u oblastima koje su suviše suve da bi podržale šume, ali ne dovoljno suve da bi bile pustinje.

Stepe su rasprostranjene u oblastima niže nadmorske visine. Najvećim delom se nalaze u Rusiji, od Valajskog pobrđa do Crnog mora. Njihova analogija u drugim delovima sveta su prerije (Severna Amerika), pampasi (Južna Amerika) i puste (Panonska nizija). U Južnoj Africi, one se nazivaju veld. Ove travne formacije su sa dosta gustim travama, u zavisnosti od sezone i latitude. Idući ka pustinjama ili polupustinjama one se razređuju.

Stepe su obično karakterisane sa polupustinjskom ili kontinentalnom klimom. Temperaturni ekstremi se mogu zabeležiti leti do 45 °C (113 °F) i zimi, −55 °C (−67 °F). Osim ove ogromne razlike između leta i zime, razlike između dana i noći su isto tako velike. Na visoravnima Mongolije i severne Nevade, temperatura od 30 °C (86 °F) može se postići tokom dana, a pasti ispod 0 °C (ispod 32 °F) tokom noći.

Dva tipa[uredi | uredi izvor]

Južne Sibirske stepe: vetrobransko drveće tokom zime

Mogu se prepoznati dve vrste stepa:[2]

  • Umerene stepe: „prave” stepe, prisutne u kontinentalnim oblastima sveta; one se mogu dalje raščlaniti u kategorije poput stepa Stenovitih planina.[2]
  • Suptropske stepe: slična asocijacija biljaka koje se mogu naći u najsušnijim područjima sa klimom poput mediteranske; one obično imaju kratkotrajni vlažni period.[3]

Osobene tipove stepa predstavljaju grmaste stepe[4][5][6] i alpske stepe.[7]<ref|journal= |date=2015 |volume=5|issue=19|pages=4492–4504}}.,[1]}</ref>[8][9]

Evroazijske travnate stepe sa pašnjacima, savanama i grmastim predelima umerenog područja[10] su doprinele širenju upotrebe konja i točka, kao i indoevropskih jezika.[11] Endoevropska ekspanzija i razne invazije konjaničko strelačkih civilizacija stepa konačno su dovele do na primer uspona mikenske Grče putem amalgamacije Indoevropljana sa autohtonim pregrčkim stanovništvom, kao do njenog uništavanja usled Dorske najezde tokom kolapsa bronzanog doba, čemu je sledila propast Ahajaca, širenje naroda sa mora, i konačno uspon arhajske i ultimatno klasične Grčke.

Opšti izgled, klima[uredi | uredi izvor]

Stepa u zapadnom Kazahstanu
Stepa u Mongoliji
Stepa u Rusiji

Stepu čini niska zeljasta vegetacija, sa kserofitnim i mikrotermnim zeljastim biljkama (što znači prilagođenim suši i mrazu), većinom iz familije trava.

Stepe pripadaju zonalnom tipu vegetacije i zauzimaju velike oblasti u umerenoj zoni evroazijskog i severnoameričkog kontinenta, kao i u Južnoj Americi, Africi i Australiji, i to u onim područjima u kojima vlada kontinentalna klima, sa relativno malim količinama vodenog taloga za vreme leta. Tako stepsku klimu odlikuju hladna zima i dosta suv vegetacioni period (proleće-leto-jesen), u kome se ističe žarko leto. Stepska vegetacija se razvija za vreme leta, dok za vreme zime nastaje prekid u vegetaciji.

Stepe su rasprostranjene na černozemu, tipičnom stepskom zemljištu, koje se odlikuje velikom plodnošću. Zato su stepe uzoravane i pretvarane u poljoprivredne površine, pa je nedirnuta stepska vegetacija danas ograničena samo na manje površine.

Izgled stepe u Anadoliji
Izgled američkih prerija, Alberta, Kanada

Živi svet[uredi | uredi izvor]

Flora[uredi | uredi izvor]

Za stepsku vegetaciju vrlo je karakteristična izvanredna dinamičnost fenoloških promena, koja se ogleda u brzom smenjivanju velikog broja različitih aspekata u toku vegetacionog perioda, tj. smeni različitih vrsta. Stepsku vegetaciju sačinjavaju uglavnom kserofitne zeljaste biljke, prilagođene sušnom letu kontinentalne klime, i to pre svega biljke iz familije Graminae, naročito busenaste trave sa uskim listovima. Od njih su najkarakterističnije vrste iz rodova Stipa, Festuca, Agropyrum, Poa, Koeleria. Značajno je da je rod Stipa (kovilje) zastupljen, naravno sa različitim vrstama, u svim stepama, bez obzira na kome se kontinentu nalaze.

Za prirodne stepe je posebno karakteristično izvanredno bogatstvo vrstama, tako da u nekim severnoruskim stepama na 1 m² ima i do 80 različitih vrsta biljaka.

Od životnih formi za stepe su naročito karakteristične hamefite (uključujući i busenaste trave), a u nekim i hemikriptofite. Najveći broj stepskih biljaka pripada kserofitama, vrlo različitim po svojim morfološkim i fiziološkim osobinama. Busenaste trave su posebno karakteristične, jer se osim busenastog grananja odlikuju naročito i uskim listovima koji se za vreme suše uvijaju u cev (tip stipakserofita).

Nasuprot kserofitnim biljkama, kojima kseromorfne osobine omogućavaju da izdrže letnju sušu, i da se na taj način razvijaju tokom čitavog vegetacionog perioda, nalaze se efemere (prolećnice) i efemeroide jednogodišnje i višegodišnje biljke koje su više mezomorfne i koje se brzo i do kraja razvijaju još za vreme kratkog vlažnog perioda, obično u proleće, izbegavajući time sušni period.

Za stepe je takođe vrlo karakteristična životna forma biljaka „kotrljana“, više ili manje loptastih biljaka koje se posle sazrevanja semena odvajaju od zemlje i nošene vetrom kotrljaju po stepi postepeno rasipajući usput svoje seme.

Kao specifičnu životnu formu treba navesti i stepske žbunove i polužbunove (Prunus spinosa, Laburnum anagyroides, Thymus serpyllum i dr.). Najzad treba pomenuti mahovine, lišajeve i alge koji ponekad u stepama stvaraju poseban, prizeman, najniži sprat.

Stepska vegetacija rasprostranjena je, kao zonalna vegetacija, na ogromnim prostorima u umerenim i kontinentalnim oblastima Evrope, Azije, Severne i Južne Amerike, Afrike i Australije (u Severnoj Americi to su prerije, a u Južnoj pampe). U Evropi i Aziji stepe se u vidu pojasa pružaju od zapada prema istoku, počinjući od Panonske nizije gde su razvijene fragmentalno, sve do severoistočne Kine gde zauzimaju prostrane oblasti. Duž svoje severne granice stepe se graniče šumama (listopadnim ili četinarskim), a na jugu pustinjama. Granica između stepe i ovih susednih vegetacija nije oštra, već postoji čitav niz prelaza i mešovitih zajednica: na severu je podzona šumostepe, a na jugu podzona polupustinja.

Fauna[uredi | uredi izvor]

Stepa ima svoju karakterističnu faunu. Najtipičnije životinje jesu tekunica (Spermophilus citellus), stepski tvor (Mustela eversmannii), babak (Marmota bobak) i skočimiš (Allactaga major), a od ptica stepski soko (Falco cherrug), droplja (Otis tarda) i stepski orao (Aquila nipalensis).

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Chibilyov, Alexander (2002). „Steppe and Forest-steppe”. Ur.: Shahgedanova, Maria. The Physical Geography of Northern Eurasia. Oxford regional environments. 3 (reprint izd.). Oxford: Oxford University Press (objavljeno 2003). str. 248. ISBN 9780198233848. Pristupljeno 30. 1. 2020. „There are many definitions of steppes. For example, Allan (1946) provides fifty-four definitions of this term. Stamp and Clark (1979) define steppes as 'mid-latitude areas dominated by herbaceous vegetation and termed locally steppes, prairies, pampas, high veldts, downland, etc.” 
  2. ^ a b „Ecoregions of the United States-Ecological Subregions of the United States”. fs.fed.us. U.S. Forest Service, U.S. Department of Agriculture. Pristupljeno 25. 10. 2016. 
  3. ^ „Hellinikon”. HNMS.gr. Greece: Hellenic National Meteorological Service. Arhivirano iz originala 2007-03-12. g. Pristupljeno 2013-09-08. 
  4. ^ „Shrub-Steppe Ecosystem”. Ecosystems. Washington Native Plant Society. 
  5. ^ „Shrubsteppe Ecology”. Washington Department of Fish and Wildlife. 
  6. ^ „Threats to the Shrub-Steppe”. Washington Native Plant Society. 
  7. ^ {{cite journal|author=Lu, X., Yan, Y., Sun, J., Zhang, X., Chen, Y., Wang, X., & Cheng, G. |title=Carbon, nitrogen, and phosphorus storage in alpine grassland ecosystems of Tibet: effects of grazing exclusion. Ecology and Evolution |url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ece3.1732/full]}
  8. ^ {Wu, J., Yang, P., Zhang, X., Shen Z., Yu, C. 2015. Spatial and climatic patterns of the relative abundance of poisonous vs. non-poisonous plants across the Northern Tibetan Plateau. Environmental Monitoring and Assessment 187: 491–510.}
  9. ^ Wei, Da; - Ri, Xu; Wang, Yinghong; Wang, Yuesi; Liu, Yongwen; Yao, Tandong (2012). „Responses of CO2, CH4 and N2O fluxes to livestock exclosure in an alpine steppe on the Tibetan Plateau, China”. Plant and Soil. 359 (1–2): 45—55. S2CID 254948456. doi:10.1007/s11104-011-1105-3. 
  10. ^ Šablon:CC-notice World Wide Fund for Nature. „Temperate Grasslands, Savannas and Shrubland Ecoregions”. Arhivirano iz originala 2011-04-01. g. Pristupljeno 2021-04-24. 
  11. ^ Anthony, David W. (15. 8. 2010). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World (reprint izd.). Princeton: Princeton University Press (objavljeno 2010). str. 240. ISBN 9780691148182. Pristupljeno 12. 6. 2022. „[...] the critical era when innovative Proto-Indo-European dialects began to spread across the steppes.” 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Sitarica Rada, Tadić Milutin, Geografija 6, za 6. razred osnovne škole, Zavod za udžbenike Beograd, 2008.
  • Janković M. 1973. Stepe. U: Enciklopedijski leksikon Mozaik znanja – Biologija. Interpres: Beograd. str.567-568]
  • Ecology and Conservation of Steppe-land Birds by Manuel B.Morales, Santi Mañosa, Jordi Camprodón, Gerard Bota. International Symposium on Ecology and Conservation of steppe-land birds. Lleida, Spain. December. . 2004. ISBN 978-84-87334-99-3.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  • Zeng, C., Wu, J., Zhang, X. 2015. Effects of Grazing on Above- vs. Below-Ground Biomass Allocation of Alpine Grasslands on the Northern Tibetan Plateau. PLoS ONE 10(8): e0135173. . doi:10.1371/journal.pone.0135173.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  • Hong, J., Wang, X., Wu, J. 2015. Effects of soil fertility on the N:P stoichiometry of herbaceous plants on nutrient-limited alpine steppe on the northern Tibetan Plateau. Plant and Soil 391: 179–184.
  • Lu, X., Yan, Y., Fan, J., Cao, Y., & Wang, X. (2011). „Dynamics of above- and below-ground biomass and C, N, P accumulation in the alpine steppe of Northern Tibet”. Journal of Mountain Science. 8 (6): 838—844. .
  • Alberta Encyclopedia Online (2005)
  • Archer, John H. Saskatchewan: A History (1980)
  • Barnhart, Gordon L., ed. Saskatchewan Premiers of the Twentieth Century. (2004). 418 pp.
  • Bennett, John W. and Seena B. Kohl. Settling the Canadian-American West, 1890–1915: Pioneer Adaptation and Community Building. An Anthropological History. (1995). 311 pp. online edition Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. avgust 2011)
  • Danysk, Cecilia. Hired Hands: Labour and the Development of Prairie Agriculture, 1880–1930. (1995). 231 pp.
  • Emery, George. The Methodist Church on the Prairies, 1896–1914. McGill-Queen's U. Press, 2001. 259 pp.
  • The Encyclopedia of Saskatchewan: A Living Legacy. U. of Regina Canadian Plains Research Center, 2005. online Arhivirano 2017-01-31 na sajtu Wayback Machine 1071 pp in print edition
  • Fairbanks, C. and S.B. Sundberg. Farm Women on the Prairie Frontier. (1983)
  • Friesen, Gerald (1987), The Canadian prairies: a history, University of Toronto Press, ISBN 978-0-8020-6648-0 
  • Hodgson, Heather, ed. Saskatchewan Writers: Lives Past and Present. Regina: Canadian Plains Research Center, 2004. 247 pp.
  • Jones, David C. Empire of Dust: Settling and Abandoning the Prairie Dry Belt. (1987) 316 pp.
  • Keahey, Deborah. Making It Home: Place in Canadian Prairie Literature. (1998). 178 pp.
  • Kononenko, Natalie "Vernacular religion on the prairies: negotiating a place for the unquiet dead," Canadian Slavonic Papers 60, no. 1-2 (2018)
  • Langford, N (1995). „Childbirth on the Canadian Prairies 1880-1930.”. Journal of Historical Sociology,. 8 (3): 278—302. .
  • Langford, Nanci Louise. "First Generation and Lasting Impressions: The Gendered Identities of Prairie Homestead Women." PhD dissertation U. of Alberta 1994. 229 pp. DAI 1995 56(4): 1544-A. DANN95214 Fulltext: ProQuest Dissertations & Theses
  • Laycock, David. Populism and Democratic Thought in the Canadian Prairies, 1910 to 1945. (1990). 369 pp.
  • Lorenz, Stacy L. (2000). „'A Lively Interest on the Prairies': Western Canada, the Mass Media, and a 'World of Sport' 1870-1939.”. Journal of Sport History. 27 (2): 195—227. JSTOR 43609563. 
  • Melnyk, George. The Literary History of Alberta, Vol. 1: From Writing-on-Stone to World War Two. U. of Alberta Press, 1998. 240 pp.
  • Morton, Arthur S. and Chester Martin, History of prairie settlement (1938) 511pp
  • Morton, W. L. Manitoba, a History University of Toronto Press, 1957 online edition
  • Norrie, K. H. (1975). „The Rate of Settlement of the Canadian Prairies, 1870-1911”. The Journal of Economic History. 35 (2): 410—427. JSTOR 2119414. S2CID 154637748. doi:10.1017/S0022050700075112. 
  • Palmer, Howard. The Settlement of the West (1977) online edition Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. август 2011)
  • Pitsula, James M (2005). „Disparate Duo”. Beaver. 85 (4): 14—24. , a comparison of Saskatchewan and Alberta, Fulltext in EBSCO
  • Rollings-Magnusson, Sandra (2000). „Canada's Most Wanted: Pioneer Women on the Western Prairies”. Canadian Review of Sociology and Anthropology. 37 (2): 223—238. . ISSN 0008-4948 Fulltext: Ebsco
  • Swyripa, Frances. Storied Landscapes: Ethno-Religious Identity and the Canadian Prairies (University of Manitoba Press, 2010) 296 pp. ISBN 978-0-88755-720-0.
  • Thompson, John Herd. Forging the Prairie West (1998).
  • Wardhaugh, Robert A. Mackenzie King and the Prairie West (2000). 328 pp.
  • Waiser, Bill, and John Perret. Saskatchewan: A New History (2005).
  • Francis, R. Douglas. "In search of a prairie myth: A survey of the intellectual and cultural historiography of prairie Canada." . Journal of Canadian Studies. 24 (3). 1989 http://search.proquest.com/openview/8fefdad10ae31e52ec7ed6f1f2d69485/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1818991.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć) : 44+ online
  • Ingles, Ernie B (2009), Peel's Bibliography of the Canadian Prairies to 1953, University of Toronto Press, ISBN 978-0-8020-4825-7 
  • Wardhaugh, Robert A., ed. Toward Defining the Prairies: Region, Culture, and History. (2001). 234 pp.
  • Wardhaugh, Robert; Calder, Alison (2005), History, literature, and the writing of the Canadian Prairies, University of Manitoba Press, ISBN 978-0-88755-682-1 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Stepa na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Степа&oldid=27626434”