Aradac

Aradac
Aradac;
	Slovačka Evangelistička crkva u selu.
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Srednjobanatski
Grad	Zrenjanin
Stanovništvo
— 2011.	3.600
— gustina	37/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 22′ 36″ S; 20° 18′ 03″ I / 45.37668° S; 20.30083° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	84 m
Površina	89,8 km2
	Aradac Aradac na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	23207
Pozivni broj	023
Registarska oznaka	ZR

Aradac (slč. Aradáč) je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 3335 stanovnika.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Selo Aradac, odnosno, "Arataz" se pod ovim imenom prvi put pominje na Mersijevoj karti 1723. godine.

Prve zapise o selu nalazimo u Papskoj knjizi desetka iz 1332-1337. godine, pod imenom "Arad". Na ovom mestu je i ranije postojalo naselje, o čemu svedoče arheološki nalazi na lokalitetu „Mečka“, pa čak i u praistoriji, što potvrđuje lokalitet „Leje“ badenska kultura i „Kutina“ iz razvijenog metalnog doba. Godine 1660, postojalo je srpsko selo Arad (tj. Aradac) kod Bečkereka, u koje su došli kaluđeri srpskog manastira Pećke patrijaršije. Konačili su kod domaćina Stepana Stupječkog a priloge su dali i drugi meštani: pop Petar, Prodan Dulgerović, Dmitar Smrtić, Vuk Siromaški, Sima Ognjanov, Jova Turčinović, Smoljan Petakov i drugi. Šest godina kasnije 1666. godine ponovo su naišli kaluđeri; ovog puta ih je darovao samo izvesni Nedeljko.^[1]

Po nekom predanju Srbi su osnovali ovo mesto za vreme velike seobe pod vođstvom Arsenija Čarnojevića 1690. godine, a tek zapisi iz 1717. godine potvrđuju da je selo imalo 26 kuća. Aradac je 1764. godine pravoslavna parohija u Elemirskom protoprezviratu.^[2] Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto "Aradac" pripada Bečkerečkom okrugu i distriktu. Stanovništvo je tada bilo srpsko.^[3] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir Temišvarske eparhije u Aradcu su zapisana tri pravoslavna sveštenika. Bili su to parosi, pop Antonije Mihajlović (rukop. 1753), pop Stefan Zagorčić (1761), i kapelan pop Teofan Nenadović (1796).^[4]

Slovački kolonisti[uredi | uredi izvor]

Slovake je u Aradac doselio spahija Isak Kiš da mu obrađuju zemlju. Tu je 1786. godine osnovano selo Slovački Aradac (Gornji Aradac). Ovi Slovaci su prvo bili u Banatskom selu Pardanj (današnja Međa 1785). Tu su bili Slovaci prvo iz oblasti Pešte, Bekešnitra, Zolion. Prenaseljeno selo Pardanj (Međa) čini da 1786. god. mnoge slovačke porodice, pretežno iz Novogradske, Pestojanske i Zvolenske Župe, naseljavaju ovo područje, tako da Aradac postaje najstarije slovačko selo u Banatu.^[5]

Od 1786. godine imamo dva sela Srpski Aradac (Donji Aradac) i Slovački Aradac (Gornji Aradac), sve do 1931. god. kada se spajaju u jedno selo Aradac. Ovo spajanje je bilo kratkog veka. Jer 1934. godine selo se ponovo deli na Srpski Aradac odnosno Andrejevac i Slovački Aradac. Konačno, spajanjem dve opštine posle Drugog svetskog rata, nastaje jedno selo, i od toga vremena do danas, selo je pod zajedničkim imenom Aradac.

Škola[uredi | uredi izvor]

Bazu obrazovanja čini Osnovna škola „Bratstvo“ Aradac, koja izvodi nastavu na srpskom i slovačkom jeziku od 1979. godine. Škola radi sa 16 samostalnih odeljenja, i dve predškolske grupe.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Kulturno umetničko društvo postoji od kraja 60-ih godina, i nastaje od dva društva „Napredak“ i „Šćefanjik“. Društvo ima zapažene rezultate u dramskoj, folklornoj i muzičkoj delatnosti pretežno na slovačkom jeziku. U selu deluje Matica slovačka koja je osnovana daleke 1932. godine. Njen rad je bio zabranjen 1941. godine a obnovljen 1990. godine. Matica se bavi očuvanjem folklora, muzike, običaja, nošnje, jezika i svega ostalog što je vezano za očuvanje identiteta Slovaka na ovom području. Aktiv žena, koji deluje pri Matici slovačke, brine o očuvanju kućne radinosti, raznim stručnim predavanjima.

U selu postoji ženski harmonikaški orkestar „Meškarke“ koji je proslavio 35 godina postojanja izdavanjem albuma.^[6]

Manifestacije[uredi | uredi izvor]

Najpoznatija manifestacija u toku godine je tortarijada. Stanovnici naselja Aradac se vesele na svojim lokalnim manifestacijama kao što je seoska slava, vinarijada, kosicijada i tortarijada. Za neke od ovih manifestacija se planira da budu organizovane kao društvene manifestacije šireg značaja (vinarijada i kobasicijada).^[7]

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Aradac živi 2847 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,1 godina (39,1 kod muškaraca i 43,0 kod žena). U naselju ima 1211 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,86.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija^[8]
Godina	Stanovnika
1948.	3.897
1953.	3.978
1961.	4.001
1971.	3.824
1981.	3.825
1991.	3.573	3.492
2002.	3.461	3.623

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[9]

Srbi	1.650	47,67%
Slovaci	1.376	39,75%
Romi	96	2,77%
Mađari	94	2,71%
Jugosloveni	49	1,41%
Makedonci	19	0,54%
Hrvati	17	0,49%
Slovenci	9	0,26%
Rumuni	9	0,26%
Albanci	7	0,20%
Crnogorci	3	0,08%
Nemci	3	0,08%
Muslimani	3	0,08%
Bugari	3	0,08%
Česi	2	0,05%
Ukrajinci	1	0,02%
nepoznato	60	1,73%

Stanovništvo prema polu i starosti^[10]


	m	ž
?	2	3
80+	28	41
75—79	32	81
70—74	67	109
65—69	96	124
60—64	106	103
55—59	98	107
50—54	141	157
45—49	156	145
40—44	115	121
35—39	105	104
30—34	129	94
25—29	142	110
20—24	138	120
15—19	89	94
10—14	102	84
5—9	86	77
0—4	83	72
Prosek :	39,1	43,0

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	1.065	1.139	1.220	1.276	1.362	1.307	1.211

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	253	320	238	229	100	61	9	0	1	0	2,86

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	1.444	419	888	86	49	2
Ženski	1.513	246	887	319	58	3
UKUPNO	2.957	665	1.775	405	107	5

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	786	293	1	7	179
Ženski	493	167	2	0	108
UKUPNO	1.279	460	3	7	287
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	7	93	72	16	37
Ženski	1	1	78	10	6
UKUPNO	8	94	150	26	43
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	3	4	18	14	11
Ženski	6	3	7	34	43
UKUPNO	9	7	25	48	54
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	27	1	0	3
Ženski	12	11	0	4
UKUPNO	39	12	0	7

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
^ Letopis: Banatska mesta (1998). :
^ Dame sa harmonikom, 35 godina na sceni („Večernje novosti“, 2. februar 2014)
^ Banaterra eciklopedija Banata(2006)
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.

[2] "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.

[3] J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.

[4] "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.

[5] Letopis: Banatska mesta (1998). :

[6] Dame sa harmonikom, 35 godina na sceni („Večernje novosti“, 2. februar 2014)

[7] Banaterra eciklopedija Banata(2006)

[8] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[9] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[10] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Normativna kontrola
Međunarodne	VIAF
Državne	Nemačka