Bela Crkva (Ukrajina)
| Bela Crkva ukr. Біла Церква | |
|---|---|
 | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Ukrajina |
| Oblast | Kijevska oblast |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2012. | 210.551 (procena) |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 49° 47′ 56″ S; 30° 06′ 55″ I / 49.79893° S; 30.11536° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Površina | 67,84 km2 |
  Bela Crkva Bela Crkva na karti Ukrajine | |
| Poštanski broj | 09100–09117 |
| Registarska oznaka | KI |
Bela Crkva (ukr. Біла Церква) grad je u Ukrajini, u Kijevskoj oblasti. To je najveći grad u Kijevskoj oblasti , ali nije i njen administrativni centar (Kijev je administrativni centar, ali nije deo oblasti) .Prema proceni iz 2012. u gradu je živelo 210.551 stanovnika.
Ime grada[uredi | uredi izvor]
Ima nekoliko verzija kako je grad dobio ime.
- nakon napada Tatara u 13. veku od zapaljenog Jurjeva[1] ostala je samo crkva od belog kamena, po kome je grad kasnije dobio ime
- 1032. osnovana je tvrđava Jurjev. 1050. dograde episkopsku crkvu, koja je bila bele boje, ili je bila napravljena od breza (koje su bele boje). Crkva je zbog mesta na gori bila dobro vidljiva i postala simbol grada
- u gradu Jurjev je bila bela crkva, nakon rušenja od Tatara (pa i crkve), grad je dobio ime po beloj crkvi. Ime Bela Crkva danas postoji još u Moldaviji, Bugarskoj...
Istorija[uredi | uredi izvor]
Grad je osnovao 1032. Jaroslav Mudri, tada je grad bio imenovan Jurjev, po njegovom mladačkom imenu. Po narodnom predanju, na mestu razrušenog Jurjeva, koji su srušili Tatari u 13. veku, su na tom mestu postavili manju crkvu, koju su zvali Bela Crkva.
Stari vek[uredi | uredi izvor]
Arheološka nalazišta su pokazala da je tu naselje bilo i prije. U gradu se nalazi zid pravljen od zemlje, kojeg u gradu zovu Trajanov zid, jer su tamo nađeni i novčanice iz vremena rimskog cara Trajana. Danas se to nalazi kod ulica Jaroslava Mudroga i Lesije Kurbasa.
XI-XVI vek[uredi | uredi izvor]
Novi grad je osnovan 1032. godine knezom Jaroslavom Mudrim kao Jurjev. Početkom 11. veka počinju neprekidne racije Pečenega na južnoj periferiji Kijevske Rusije. Kao rezultat toga, granice Kijevske Rusije su se pomakle na sever - do obale reke Stugne. 1017. kijevski knez Jaroslav Mudri pobedi Pečenege i pomeri ih na jug. Za odbranu južnih granica 1032. počinje izgradnja obrambene linije, set tvrđava koje su bile povezane sa nasipima.
Po letopisu Volodjarova:[2]
Tačno 1032. godine izgrade se Korsun, Steblev, Volodarka i drugi naseljeni punkti Porosja. U toj godini na skalnatom levom brežuljku Rose pojavio se vojno-feudalna tvrđava zamak, koja je dobila zvanje Jurjev. Zamak je kasnije prerasao u manji grad, koji je krajem 11. veka postao katedralni sabor eparhije Poros. Centar grada je bila gora sa zamkom, gde je stao i belokameni sabor - eparhijski centar.
Napadi stranih plemena je bio redovan, kada su uklonili Pečenege došli su Polovci, posle Polovca stigli si Mongoli (Tatari). Grad je bio nomadina kao kost u grlu, jer je stalno ometao napredovanje prema severu, prestolnici Kijevske Rusije-Kijevu, dok ga nisu srušili Mongoli, poslednji put Jurjev je rušen u 13. veku.[3] Posle toga Jurjev je preimenovano u Belu Crkvu. Posle spaljenja Jurjeva, u gradu je ostala samo polusrušena crkva (episkopalni sabor). Crkva na kamenitom bregu, koja je bila sagrađena iz belog kamna, dugo je lokalnim seljanima služila kao orijentacija. Originalni sabor je ipak postao samo deo istorije, kada tačno je nestao (srušen) podataka nema. U 20. veku za vreme arheoloških iskopavanja na Zamkovoj gori našli su ostatke prvog sabora.
1362. godine Bela Crkva je zajedno sa Kijevskom kneževinom prisojedinena Veliki kneževini Litvaniji, i posle Lublinske unije (1569) ušla je u Državnu zajednicu Poljske i Litvanije. Grad je tada stao administrativnim centrom i dobio važniju stratešku ulogu na jugu države. 1589. godine poljski kralj Sigismund III Vasa odobrio je gradske privilegije, dajući Beli Crkvi Magdeburško pravo.
Zbog čestih tatarskih upada (Krimski Tatari) sredinom 16. veka u gradu je sazidan zamak, u kojoj je bio nastanjen poljski garnizon. Garnizon je brojao do 2000 vojnika i oficira. Gora gde se zamak nalazio se i danas zove po njemu, Zamkova gora. Prvi zamak je bio postavljen 1550. godine od poljskog kneza (roda Rjurikoviči) Semjona (Fridriha) Gleboviča Pronskog. Grad se tada nalazio na Crnom putu, kojeg su redovno za upade koristili Tatari. Pored zamka grad je bio zaštićen i palisadom. 1570. zamak ojača i obnovi knez Vasilij Ostroški.
Krajem 16. veka knez Ostroški ukine Magdeburška prava, nakon čega dođe do pobune stanovništva koji zahvate zamak. Da pomiri građane Bela Crkva i zvanično postane grad u Državnoj zajednici Poljske i Litvanije 1589. godine.
1591. počeo je pravoslavni Kozački ustanak protiv Poljske (katoličke) vladavine (ustanak Kosinskoga).[4] Ustanak je počeo samim zahvatom zamka u Beloj Crkvi, i trajao je od 1591. do poraza 1593, kada je Krištof Kosinski ubijen.
XVII—XVIII vek[uredi | uredi izvor]
1616. u gradu je bilo 300 meštanskih kuća i 300 kuća Kozaka. Za vreme ukrajinskog osvobodilačkog rata 1648-1657 (ustanak Bogdana Hmeljnickog) Bela Crkva je ležala na značajnom trgovačkom putu (Belocrkveni put), gde su staroste (plemstvo) imali više od 1000 dvoraca. Za vreme ustanka grad je bio pod upravom Kozaka, a zamak je bio i rezidencija Bogdana Hmeljnickog, koji je iz tog zamka zvao pravoslavni narod na ustanak protiv Poljaka. U istom zamku je 18. septembra 1651. potpisano primirje između ukrajinskih Kozaka i Poljaka - Belocerkovski mir.
1663. desi se ustanak ukrajinskog hetmana Ivana Sirka protiv Poljaka. Zamak je skoro razrušen, ali ga obnove sledeče godine, ovaj put koristili su najnoviju tehniku formiranja tvrđave, i zamak je bio jaka fortifikacija u rukama Poljaka. Tako ga je neuspešno opsadao 1665. ukrajinski koševi ataman Ivan Brjuhovecki. Više sreče nije imao ni hetman Petro Dorošenko 1667, 1669, i 1672.
Posle 1660—ih godina grad je bio na granici carevina. Tako je izmenjavao carstvo kome je pripadalo, jednom Rusko carstvo, drugi put Poljsko carstvo. 1665. godine došlo je do bitke kod Bele Crkve, gde je odred ruskih Kalmika razbio poljske husare i viteze. 1667. komandant garnizona Jan Stahurski postavi dvorac i manastir Svetog Đurđa. Početkom 18. veka velik ustanak protiv Poljaka je zapoćeo pukovnik Semjon Palija, rodom iz Bele Crkve, koju je 1702. počeo i opsadati. Posle nekoliko neuspešnih napada, iskoristio je prevaru, hapsio poljskog komandanta Bele Crkve, nakon čega se zamak predao Kozacima. Grad je tada bio centar ustanka, pa je puno naroda krenulo prema Beloj Crkvi, populacija je bila oko 70 tisuća ljudi. Porušeni zamak su ponovno obnovili, tek 1703. Poljaci su uspeli da savladaju ustanak, ali desni breg Bele Crkve je već postao deo Ruskog carstva. Semjon Palija je bio uhapšen i slan u daleki Sibir, ulogu u tome je imao i hetman Ivan Mazepa.
Ivan Mazepa se rodio u selu Mazepinci, pored Bele Crkve. 1703. naselio se u belocrkvenski zamak sa planom da postane posednik Bele Crkve, koju je imao za svoj dom. Mezepa je postao bogat feudalac i u zamku je imao i svoj trezor. Značajan deo prihoda je dao gradnji crkava u stilu baroka. 1706. poćela je izgradnja velike srkve ali je ostala nedorađena zbog nemira 1708. godine, kada grad po posljednji put okupiraju Poljaci. Do danas crkva još stoji - Nikolajevska crkva. 1743. starosta Stanislav Jablonovski izgradi katoličku crkvu i manastir za red Jezuita. Krajem 18. veka (1768) digne se novi ustanak protiv Poljaka, koji su podigli pripadnici pravoslavne Kolivščine. Za gušenje ustanka Veliki Poljski hetman (glavni hetman Državne zajednice Poljske i Litvanije) Ksaverij Branicki 1774. dobio je grad u zadužbinu (Belocrkvensko starovstvo), i tako stao jednim od bogatijih u Državnoj zajednici Poljske i Litvanije. Za vreme Ksaverija Branickija izgrađen je posledni dvorac.
1793. grad postane deo Ruskog carstva. Do 20. veka glavni feudalac je bila porodica Branickih. U knjizi Sanipazniki, pisac Nikolaj Berdjajev naveo je:[5]
Bela Crkva i Aleksandrija bili su pravim hercogstvom sa dvorom, puno ljudima koji su se družili oko dvora, sa velikim štalama rasnih konja, gde je išla na lov sva aristokratija Jugo-zapadnog kraja.
Porodica Branicki je imala velik utjecaj na Belu Crkvu, koji je stao velikim gradom, ali je ukazom ruske carice Katarine Velike gradu oduzeto administrativno značenje i zamak srušen. Tada prestane da postiji belocrkvensko starovstvo. Administrativni centar se preselio u grad Vasiljkov.
XIX — početak XX veka[uredi | uredi izvor]
U 19. veku grad je bio parohijski centar, vasiljevske opštine, kijevske gubernije.[6] 1806. porodica Branicki zakljući dogovor sa Jevrejima, koju u Belu Crkvu donesu veći obim trgovine i otvore svoje zanate. U godinama 1809-1814 porodica Branicki je otvorila dućane po gradu, i tako stimulirala daljni dolazak Jevreja u grad, koji je brzo menjao etnički sastav populacije.
Ruska revolucija, hetmanat, samostalnost i ulazak u Sovjetski Savez[uredi | uredi izvor]
U Prvi svetski rat grad uđe kao deo Ruske Imperije. Nakon oktobarske revolucije postane deo države Ukrajinska Narodna Republika, koja je prestala da postoji kada je general Pavel Skoropadski postao hetman Ukrajine 29. aprila 1918. i razglasio Ukrajinsku državu, poznatu i kao Drugi hetmanat. Drugi hetmanat je bio neke vrste antiboljševički, nemački protektorat.
Tada postane Bela Crkva centar pažnje, u 1918. godini, kada je postala druga prestolnica Ukarjine za vreme državnog udara. U Beloj Crkvi su Vladimir Viničensko, Simon Petljura i Afanasij Andrijevski razglasili Direktorat Ukrajinske Narodne Republike, koji je razglasiio samostalnu Ukrajinu (postojala od 14. decembra 1918 do 10. novembra 1920). Vojska Direktorata zauzme Kijev, a hetman Skorovodski ide u nemački azil.
1922. grad, nakon nekoliko promenutih država u roku od par godina, postane deo Sovjetskog Saveza.
Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]
16. jula 1941. grad okupiraju nacisti, za vreme od 902 dana. Za to vreme u gradu su bile partizanske jedinice (10 diverzijskih grupa). Partizanske jedinice su činili vojnici Crvene armije. Grad su 4. januara 1944. oslobodile čete 1. ukrajinskog fronta, u žitomirsko-berdičevskoj ofanzivi Crvene armije, pod komandom Nikolaja Vatutina. Grad je dočekao slobodu potpuno razrušen. U Moskvi su za oslobođenje Bele crkve imali počasnu paljbu - 12 salvi iz 124 oruđa artiljerije.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Bela Crkva se nalazi na nadmorskoj visini od 158 m. Grad se nalazi na jugozapadu kijevske oblasti. Dobro je prometno povezan, leži uz magistralu E95 (put Sankt Peterburg - Kijev - Odesa).
Do prestolnice Kijeva je 84 km prema severu, do Moskve je 950 km, poljske prestolnice Varšave 800 km. Do međunarodnog aerodroma Borisopolj kod Kijeva ima 120 km. Zbog blizine glavnog grada Kijeva, dobre povezanosti, grad je jedan od bolje razvijenih u državi.
Kroz grad teče reka Ros, koja se u dužini 16 km nalazi u centru i južnom delu grada, preko reke idu 4 mosta. U reku Ros se sliva reka Protok, kroz koju ide više manjih mostova.
Geografski položaj | |
|---|---|
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema proceni, u gradu je 2012. živelo 210.551 stanovnika.
| 1979. | 1989. | 2001. | 2012. |
|---|---|---|---|
| 151.318[7] | 196.878[7] | 200.131[7] | 210.551[7] |
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ ime po osnovatelju Jaroslavom Mudrim
- ^ Imenno v 1032 godu poяvilisь Korsunь, Boguslav, Steblev, Volodarka (letopisnый Volodarev) i drugie naselennыe punktы Porosья. I imenno v эtom godu na skalistom levom beregu Rosi poяvilsя voenno-feodalьnый zamok, polučivšiй nazvanie Юrьev (v čestь hristianskogo imeni Яroslava Mudrogo — Юriй). Zamok vposledstvii «obros» gorodkom, kotorый v konce HІ veka stal kafedralьnыm centrom Porosskoй eparhii. Serdcem goroda bыla gora s razmeщennыm na neй detincem (zamkom). Takže na gore stoяl belokamennый sobor — obяzatelьnый atribut eparhialьnogo centra.
- ^ od Mongola
- ^ hetman Kozaka, Krištof Kosinski
- ^ «Belaя Cerkovь i „Aleksandriя“ bыli deйstvitelьnыm gercogstvom s dvorom, s ogromnыm količestvom lюdeй, kotorыe pitalisь vokrug dvora, s bolьšimi konюšnяmi porodistыh lošadeй, s ohotoй, na kotorыe sъezžalasь vsя aristokratiя Юgo-Zapadnogo kraя»
- ^ Belaя Cerkovь
- ^ a b v g „UKRAINE: Major Cities”. City Population. Pristupljeno 10. 11. 2012.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Эnciklopedičeskiй slovarь Brokgauza i Efrona: V 86 tomah (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- bc-rada.gov.ua (jezik: ukrajinski)
- www.alexandria-park.com.ua (jezik: ukrajinski)
- www.bilatserkva.info Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. januar 2021) (jezik: ukrajinski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
