Kapetan-Mišino zdanje
| Kapetan Mišino zdanje | |
 | |
Informacije
| |
|---|---|
| Lokacija | Studentski trg br. 1 |
| Status | završena |
| Sagrađena | 1858-1863. |
Kompanije
| |
| Arhitekta | Jan Nevole |
| Konstruktor | Josif Štajnlehner |
| Vlasnik | Miša Anastasijević |
Kapetan Mišino zdanje je jedna od najpoznatijih građevina devetnaestog veka u Beogradu, u kojoj je smešten Rektorat Univerziteta u Beogradu i deo Filozofskog fakulteta.[1] Nalazi se u ulici Studentski trg br. 1, sagrađena je u periodu od 1857. do 1863. godine,[1] prema planovima češkog arhitekte Jana Nevole.[2][3] Nakon završetka izgradnje, kapetan Miša je poklonio ovo zdanje svojoj domovini u obrazovne svrhe.[4] U zgradu je 1863. preseljena Velika škola,[5] a danas je jedna njena polovina sedište Beogradskog univerziteta, dok su u drugoj polovini zgrade Katedra za srpski jezik Filološkog fakulteta, Seminar za vizantijski grčki odseka za Klasične nauke, kao i Seminar za Stari vek, odseka za Istoriju, Filozofskog fakulteta.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
U vreme nastanka, Zdanje je, poput prave graditeljske i arhitektonske znamenitosti, bilo predmet divljenja sugrađana kao jedna od najraskošnijih i najviših građevina u Beogradu. Sagrađena je uz nekadašnji hotel „Imperijal“ sa kojim je činila niz javnih objekata uz glavni beogradski trg - Veliku pijacu. Izgradnja ovog objekta u neposrednoj blizini Knez Mihailove ulice[6], koja je tek bila u procesu regulacije, označila je preokret u načinu gradnje i arhitektonskom mišljenju koji su vladali graditeljstvom Beograda tog perioda. Arhitektura ovog zdanja predstavlja svedočanstvo transformacije Beograda iz orijentalne varošice u evropsku prestonicu moderne urbane strukture i reprezentativnih zdanja.
Svrha objekta[uredi | uredi izvor]
Arhitektura zgrade predstavlja stilsku mešavinu elemenata gotike, romanike i renesanse sa dekorativno obrađenim fasadama. Na fasadi prema Univerzitetskom parku se nalaze skulpture Apola (desno) i Minerve (levo). U svoje vreme, zgrada Kapetan-Mišinog zdanja je bila najmonumentalnija zgrada u Beogradu.[7]
Svoje popularno ime palata je dobila po graditelju, kapetan Miši Anastasijeviću,[8] čuvenom beogradskom trgovcu solju i brodovlasniku. Titulu „dunavskog kapetana“ Anastasijević je dobio od kneza Miloša Obrenovića, u znak njihove saradnje i prijateljstva. Palata je sagrađena prema planovima češkog arhitekte Jana Nevole, koji je u trenutku zidanja obavljao dužnost glavnog inženjera Popečiteljstva vnutrenih dela. Radove na izgradnji objekta izvodio je građevinar Josif Štajnlehner. Prvobitna namera Kapetan-Miše bila je da zgradu podigne za dvor nesuđenog vladarskog para – svoje kćeri Sare i Đorđa Karađorđevića. Međutim, kako je Svetoandrejska skupština 1859. godine odlučila da vrati kneza Miloša na vladarski presto u Srbiji, sve nade o dolasku na vlast Karađorđevića ostale su bez osnova.
Još tokom izgradnje, zgrada je zaveštana otečestvu za smeštaj više kulturnih i prosvetnih ustanova tadašnje Kneževine Srbije,[9] u nju se odmah nakon izgradnje uselila Velika škola,[10][11] zatim Gimnazija, Ministarstvo prosvete, Realka, Narodna biblioteka, Narodni muzej i druge.[12] Osim toga svečana sala ove palate bila je pozornica važnih istorijskih događaja: u njoj je 1864. godine zasedala skupština; 1868. u njoj je održana osnivačka skupština prvog inženjerskog udruženja u Srbiji; u njenoj svečanoj sali je 1875. postavljena i prva izložba arhitektonskih snimaka i kopija fresaka sa srpskih srednjovekovnih manastira koju su priredili Mihailo Valtrović i Dragutin Milutinović.
Sredinom 2009. godine započeti su radovi na obnovi zgrade.[13]
Dekorativne odlike[uredi | uredi izvor]
Fasada[uredi | uredi izvor]
Bogatstvo dekorativnih elemenata na fasadama, čije se poreklo može tražiti u vizantijskim, gotičkim i rano-renesansnim arhitektonskim izvorima, izazivalo je divljenje Beograđana, koji su zgradu među sobom nazivali „venecijanskom palatom“. Prvobitno, osnova zdanja imala je simetričnu pravilnu formu, sa dva posebna dela odvojena ulaznim prostorom (vestibilom) u prizemlju i svečanom salom na drugom spratu. Romantičnom tonu oblikovanja fasada posebno je doprinelo kontrastno suprotstavljanje zlatnožutih ravnih površina i prozorskih okvira i detalja izvedenih u terakoti. Simetričnost građevine podvučena je trodelnom podelom fasade sa središnjim delom (rizalitom), naglašenim krovnim vencem i osmatračnicom na vrhu, i sa nešto nižim bočnim rizalitima. Na središnjem, najreprezentativnijem delu fasade, odvojenom plitkim polustubovima (lizenama) koje se završavaju kulicama na krovnom vencu, izdvajaju se prozori (bifore) rešeni po uzoru na polukružni, segmentni venecijanski luk.
Detalji[uredi | uredi izvor]
Dekorativni repertoar fasade, pored friza slepih arkada i ukrasne atike u najvišoj zoni, čine dve pune skulpture u nišama, simetrično postavljene sa obe strane glavnog ulaza u visini prvog sprata. Skulpture „Apolon sa lirom“ i „Minerva sa kopljem i štitom“ svojim tematskim i simboličnim značenjem aludiraju na umetničku, obrazovnu i naučnu namenu kojoj je građevina bila namenjena još tokom zidanja. Skulpture, kao i medaljoni sa motivima anđela iznad ulaza, delo su nepoznatog autora. Osobenost plastičnog ukrasa na glavnoj fasadi zdanja predstavlja i jedan od retko sačuvanih grbova Kneževine Srbije, smešten u medaljonu iznad prozora drugog sprata, kao i dva bočna medaljona sa oznakom godine završetka izgradnje, izvedena u terakoti. Obilje detalja izrađenih u terakoti i drugim industrijskim materijalima ukazuju na izuzetno bogatstvo graditelja objekta, jer su takvi materijali u vreme građenja objekta mogli samo da budu uvezeni iz inostranstva. Pretpostavlja se da su primerci na Kapetan Mišinom zdanju izrađeni u Beču ili Pešti, sa kojima je Srbija u to vreme bila u najbližim kulturnim i umetničkim odnosima. Kameni delovi fasade, naročito dekorativno obrađene konzole balkona i luci kojima je uokvirena ulazna partija, izrađeni su od kamena sa teritorije Srbije.
Osmatračnica[uredi | uredi izvor]
Kapetan Mišino zdanje, osim svojom lepotom i dopadljivošću, izazivalo je pažnju prolaznika i svojom visinom. Kao najviše zdanje Beograda, koje je tu titulu zadržalo gotovo do početka dvadesetog veka, poslužila je za postavljanje osmatračnice, koja se „120 stopa izdiže iznad trga i pruža najlepši vidik na Beograd i njegovu okolinu“.[14] U staklenoj četvrtastoj kuli – paviljonu, tokom čitavog dana i noći stražar je, imajući mogućnost da pred sobom vidi panoramu gotovo čitavog ondašnjeg Beograda, upozoravao vatrogasce dugačkom trubom o izbijanju požara. Ova staklena stražara bila je u upotrebi sve do 1919. godine, kada je zbog uvođenja telefonskih linija, dojavljivanje trubom postalo sporo i prevaziđeno.
Novi izgled[uredi | uredi izvor]
Konačni kubični volumen u vidu zatvorenog bloka sa unutrašnjim dvorištem, zdanje je dobilo najverovatnije 1905. godine, kada je Velika škola prerasla u Beogradski Univerzitet. Zbog širenja obrazovnih potreba i programa novoosnovanog Univerziteta, prostorije kojima je raspolagalo Kapetan Mišino zdanje postale su nedovoljne za kvalitetno obavljanje svih nastavnih potreba. Nakon proširenja u zgradu su, pored već postojećih, smeštena i tri odseka Tehničkog fakulteta. Nastava arhitekture se odvijala i u unutrašnjem dvorištu, gde je, u posebnom, za tu svrhu napravljenom ateljeu, studente podučavao arhitekta Branko Tanazević. Jedno vreme na zgradi se nalazila i eksperimentalna antena za bežičnu telegrafiju, koja je postavljena prema zamisli konstruktora i profesora Đorđa Stanojevića.
Renovacije[uredi | uredi izvor]
Prateći sudbinu i burnu istoriju Beograda i Srbije, Kapetan Mišino zdanje je u više navrata pretrpelo značajna oštećenja. Prilikom bombardovanja Beograda 1862. godine, dok je zgrada bila još pod skelama, zgrada je služila Srbima kao utvrđenje, zbog čega je teško oštećena turskim kuršumima. Tokom Srpsko-turskih ratova (1876-1878) služila je vojnim potrebama, dok je najveća oštećenja doživela u Prvom svetskom ratu, kada je veliki deo levog krila zgrade porušen. Značajni radovi na opravkama i dograđivanju objekta vršeni su između 1919—1921. godine.
Spomenik kulture[uredi | uredi izvor]
Dugo godina zgrada je, kao prva palata srednjoevropskog tipa u Beogradu, zadržala epitet najlepšeg i najmonumentalnijeg zdanja, koje je mamilo poglede sugrađana, ali i svetskih putnika i putopisaca. Kao jedno od najznačajnijih objekata srpske arhitekture 19. veka, koje predstavlja značajno svedočanstvo njenog istorijskog razvoja, Kapetan Mišino zdanje je među prvima stavljeno pod zaštitu kao spomenik kulture od izuzetnog značaja za državu. Uredbom o zaštiti beogradskih starina iz 1935. godine bila je predviđena zaštita zdanja, ali je prvi pravni akt donet 1946. godine od strane Umetničkog muzeja u Beogradu, koji je posle Drugog svetskog rata obavljao poslove zaštite kulturnog nasleđa.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Izgled zdanja 1867. godine -
Izgled zdanja na početku 20. veka -
Tabla na Kapetan Mišinom zdanju -
Predaja ključeva grada, mural u Kapetan Mišinom zdanju -
Bog Apolon u niši na fasadi Kapetan Mišinog zdanja -
Boginja Minerva u niši na fasadi Kapetan Mišinog zdanja -
Kapetan-Mišino zdanje -
Pogled sa Filozofskog fakulteta -
Skulptura na fasadi -
Pogled ispred ulaza -
Pogled na ulaz -
.jpg)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b www.studiob.rs, Dekorativno osvetljenje za Kapetan Mišino zdanje i Kolarčevu zadužbinu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2015), Pristupljeno 8. 4. 2013.
- ^ Branko Vujović, Beograd u prošlosti i sadašnjosti, izdavačka agencija „Draganić“, Beograd, 1994. godine. str. 153-154
- ^ Kako smo zaboravili našu braću Čehe, Politika, 31. decembar 2016.
- ^ www.glas-javnosti.rs, Kapetan-Mišino zdanje, Pristupljeno 22. 9. 2015.
- ^ Istorija hemijskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Pristupljeno 22. 9. 2015.
- ^ SANU, Knez Mihailova ulica uređenje prostora, Beograd 1975.
- ^ Vujović Branko, Spomenici Kulture i kulturne ustanove Beograda (izdavač Turistički savez Beograda)
- ^ RTS, Vek i po Kapetan Mišinog zdanja, Pristupljeno 22.09.2015.
- ^ V. Stojanović, Kneževina Srbija sredinom XIX veka,Beograd 2008.
- ^ M. Gordić, Velika škola 1808-1813,Beograd 2004.
- ^ Beogradsko nasleđe, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, katalog nepokretnih kulturnih dobara na području grada Beograda, pristupljeno 22.9.2015
- ^ Veliki dobrotvor Miša Anastasijević. - U: Prosvetni glasnik, 1. decembar 1921.
- ^ www.studiob.rs, Obnavljanje Kapetan Mišinog zdanja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2015), Pristupljeno 22. 9. 2015.
- ^ Kapetan-Mišino zdanje
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Srpsko nasleđe, istorijske sveske, Kako su zavođeni škola i vospitanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. novembar 2020), broj 9, septembar 1998. godine (jezik: srpski)
- Znamenite građevine na www.beograd.org.rs (jezik: srpski)
- Kapetan-Mišino zdanje (jezik: srpski)
- Jelena Bujdić-Krečković, Kapetan-Mišino zdanje (jezik: srpski)
- Kapetan-Mišino zdanje, fotografija iz Muzeja grada Beograda (jezik: srpski)
_-_Kula_Sibinjanin_Janka.jpg)
