Palata Glavne pošte

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Palata Glavne pošte
Palata Glavne pošte u Beogradu
Opšte informacije
MestoBeograd
OpštinaPalilula
Država Srbija
Vrsta spomenikaspomenik
Vreme nastanka1938.
Tip kulturnog dobraspomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
beogradskonasledje.rs

Palata Glavne pošte u Beogradu[1] se nalazi na uglu ulica Takovske i Bulevara kralja Aleksandra, u neposrednoj blizini Doma Narodne skupštine,[2] zgrada Predsednika Srbije (zgrada Novog dvora)[3] i Skupštine grada Beograda (zgrada Starog dvora).[4] Jedan je od najreprezentativnijih objekata najznačajnije državne institucije za poštanski promet i usluge. Podignuta je u periodu od 1935. do 1938. godine kao palata Poštanske štedionice, Glavne pošte i Glavnog telegrafa.[5][6][7][8][9][10] Od završetka radova do danas deo palate iz Takovske ulice projektovan za rad Glavne pošte nije menjao svoju osnovnu namenu. S druge strane, deo palate iz Bulevara kralja Aleksandra u kojem je bila smeštena Poštanska štedionica, od 1946. do septembra 2006. godine poslužio je za smeštanje Narodne banke[11][12] sve do njenog preseljenja u novi objekat na Trgu Slavija, potom od 2003. godine u ovom delu objekta su se nalazila pojedina ministarstva Republike Srbije, a od 2013. godine koristi ga Ustavni sud Srbije.[13] Iste 2013. godine, Palata Glavne pošte je utvrđena za spomenik kulture.[14]

Istorijat gradnje[uredi | uredi izvor]

Glavna pošta, čiji istorijat službe datira još od četrdesetih godina devetnaestog veka, bila je najviša poštanska institucija ne samo u Beogradu i Srbiji, već u čitavoj Kraljevini SHS, potom Kraljevini Jugoslaviji. S druge strane, Poštanska štedionica započela je rad 1. oktobra 1923. godine u palati „Moskva[15]“ na Terazijama.[16] Iako mlada kao institucija, Poštanska štedionica je nakon samo nekoliko godina rada postala jedna od „najpopoluranijih novčanih ustanova“ u čitavoj državi, pa su prostorije palate Moskva postale pretesne za njen rad. Vlasti su rešenje neadekvatnog smeštaja obe ustanove videle u izgradnji jedinstvenog objekta Glavne pošte i Poštanske štedionice.[17][18]

I pored svih aktivnosti vezanih za podizanje zgrada namenjenih poštanskom saobraćaju na izgradnju objekta Glavne pošte trebalo je čekati sve do početka četvrte decenije dvadesetog veka. Plac na uglu Takovske i Aleksandrove ulice, predlagan još 1921,[19] kupljen je 1928. od crkve Sv. Marka za 13.000.000 dinara.[20] O završetku planova za Ministarstvo pošte i telegrafa, "na Bataldžamiji, pokraj Telefonske Centrale", javljeno je u martu 1922.[21]

Opštejugoslovenski konkurs za izradu projekta Palate poštanske štedionice i Glavne pošte i telegrafa u Beogradu raspisan je 1930. godine. Od ukupno petnaest pristiglih radova, čiji su autori bili arhitekte iz svih krajeva zemlje, kao i oni koji su bili na školovanju ili radu u inostranstvu, u septembru 1930. godine odabrana su i nagrađena tri rada i četiri otkupa. Prva nagrada dodeljena je zajedničkom projektu zagrebačkih arhitekata Josipa Pičmana i Andrije Baranjija, osmišljenom prema načelima moderne arhitekture, dok je druga nagrada pripala takođe modernom projektu slovenačkog arhitekte Aca Lovrenčića. Međutim, ubrzo se odustalo od realizacije prvonagrađenog projekta. Naime, početak tridesetih godina prošlog veka obeležila je ekonomska kriza u evropskim okvirima, dok je drugi razlog ležao u nezadovoljstvu najviših državnih vlasti odabranim projektom arhitekte Pičmana[22][23][24], koji prema njihovom mišljenju nije zadovoljavao zahteve za reprezentativnom i monumentalnom arhitekturom javnih objekata. Svedenost i jednostavnost fasadnog platna Pičmanovog projekta nije se uklapala u vladajući graditeljski koncept, koji je prodrazumevao da arhitektura javnih objekata, svojim raskošnim, akademski oblikovanim fasadama, izražava snagu, prosperitet i državnost mlade jugoslovenske kraljevine. Neposredno po završetku konkursa, krajem 1930. godine doneta je odluka da se u Ministarstvu građevina izvrši izmena prvonagrađenog projekta. Razrada skica poverena je arhitekti Dimitriju M. Leku, a unutar ministarstva organizovan je uži interni konkurs za izradu novih planova fasada objekta, na kojem je kao najbolji ocenjen predlog arhitekte Vasilija Androsova[25][26][27][28][29][30][31][32]. Međutim, i nakon usvajanja novog projekta arhitekte Androsova na početak izgradnje objekta moralo se čekati još nepunih pet godina.

Nakon što je gradnja odobrena 1934, počela je 10. marta 1935,[33] a kamen temeljac je osvećen 17. avgusta. Radovi na realizaciji ovog, za tadašnju beogradsku sredinu, veoma važnog objekta trajali su pune tri godine i završeni su 10. oktobra 1938. godine, kada je palata osvećena[34][35]. Granit za oblaganje palate je vađen kod sela Radalj u Rađevini.[36]

U novoj palati je od početka novembra 1938. bilo i Ministarstvo pošta i telefona,[37] a sama pošta je proradila 28. novembra.[38][39]

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Arhitektura palate Poštanske štedionice, Glavne pošte i Glavnog telegrafa u Beogradu oslikava složenost društvenih, političkih, stilskih i estetskih okolnosti, koje su vladale celokupnim umetničkim stvaralaštvom međuratnog perioda. Zasnovana je na kombinaciji modernistički i funkcionalno zamišljene osnove i reprezenativno oblikovanih fasada u akademskom stilu. Novi Androsovljev projekat se u velikoj meri oslonio na prvobitno konkursno rešenje, što se najviše ogleda u rešenju osnove i dispozicije prostora. Odnosi masa, položaj objekta u odnosu na ulicu, kontura asimetrično rešene osnove, kao i mesto i broj ulaza do pojedinosti su zadržani iz prvobitnog projekta. Sve fasade slobodnostojeće palate rekomponovane su prema principima monumentalne akademske arhitekture, karakteristične za graditeljstvo Beograda četvrte decenije, dok je umesto jednostavnih fasada izvedenih u kombinaciji stakla i betona, autor predvideo oblaganje granitnim blokovima i veštačkim kamenom. Istaknuti središnji rizalit glavne fasade, osim što deli fasadno platno na dva nejednaka, asimetrična dela, odražava i unutrašnju funkcionalnu podeljenost objekta. Rizalit je tretiran kao pročelje zgrade, naglašeno glavnim portalom u zoni prizemlja, izduženim dorskim stubovima u zoni od drugog do petog sprata i karakterističnom kulom sa satom u najvišoj zoni. Prilagođavanje modernog koncepta osnove građevine reprezentativnom akademskom izrazu njene spoljašnjosti odražava opšteprihvaćen stav ondašnjih vlasti da se monumentalnim karakterom javnih zdanja, oblikovanih u stilu visokog akademizma, vizuelno izrazi snaga i prosperitet nove jugoslovenske države i Beograda kao njene prestonice. Kao objekat centralne i najznačajnije poštanske institucije u Kraljevini Jugoslaviji, Palata Glavne pošte predstavlja važno svedočanstvo razvoja poštanske službe i delatnosti, od njenog osnivanja do danas. S druge strane, svojim markantnim položajem na raskrsnici dveju važnih gradskih saobraćajnica, predstavlja jedan od značajnih vizuelnih repera centralne gradske zone. Istovremeno, monumentalnost celine i reprezentativnost spoljašnje obrade svrstavaju je među značajne primere akademske arhitekture Beograda.

U vreme gradnje, bilo je i prigovora jer "ogromna i skupa kućerina" zaklanja Crkvu svetog Marka.[40], mada je cena od 44 miliona dinara ocenjena kao niska[34].

I srpski istoričar Milan St. Protić ukazuje da su u vreme njene gradnje postojale sumnje da je ova zgrada izgrađena kako bi se zaklonila tek izgrađena Crkva Svetoga Marka, u vreme Konkordatske krize:

„To je jedina zgrada u Beogradu koja je zidana u tom tipično hitlerovskom neoklasicizmu, s tim crnim mermerom, stubovima, tim kvadratastim oblicima. A na drugoj strani imate jedini socrealizam u Beogradu — Dom Sindikata. I to nam je svedočanstvo o našim ideološkim prokletstvima. I između toga imate dva najlepša dvora i jednu skupštinu. Ne znate koja je lepša. To nam je naša narodna sudbina. Naravno, nama danas ta Glavna pošta izgleda prelepo i izgleda monumentalno, jer ne vezujemo je za Hitlera. Dom Sindikata je ružan pa je ružan. I onome ko zna da je socrealizam i onome ko ne zna ne može da kaže da je to lepa zgrada. Ali za glavnu poštu većina će da kaže da je lepa zgrada. I nju je podigao Stojadinović. Beograđani su toliko bili kivni u ono doba, da nisu hteli tuda uopšte da prolaze. Postojao je jedan prećutni bojkot da se uopšte tuda ne ide da bi se pokazao otpor i nezadovoljstvo zbog Konkordata, pa onda i Glavne pošte i sakrivanja Crkve Svetoga Marka.”[41]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ (PDF) http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/09/9/14_sasa_mihajlov_biljana_misic.pdf. Pristupljeno 30. 1. 2017.  |first1= zahteva |last1= u Authors list (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  2. ^ http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/06/skupstina.pdf.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć); Spoljašnja veza u |website= (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć);
  3. ^ http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2014/04/katalozi/zgrada_novog_dvora.pdf.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć); Spoljašnja veza u |website= (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć);
  4. ^ http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2014/04/katalozi/zgrada_starog_dvora.pdf.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć); Spoljašnja veza u |website= (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć);
  5. ^ Drljević, Marija (2009). Istorija i arhitektura Pošte 1 u Beogradu. Novi Sad: ZLUMS 37. str. 277—296. 
  6. ^ Ignjatović, A. (2007). Jugoslovenstvo u arhitekturi 1904-1941. Beograd. str. 97—98,194. 
  7. ^ Kadijević, Aleksandar (2005). „Vasilije Mihailovič Androsov (1872-1944), projektant crkve Sv. Konstantina i Jelene u Požegi”. Užički zbornik. Užice: 220—223. 
  8. ^ Kadijević, Aleksandar (2005). Estetika arhitekture akademizma (XIX-XX vek). Beograd. str. 362—363. 
  9. ^ Kadijević, Aleksandar (2000). „Ideološke i estetske osnove uspona evropske monumentalne arhitekture u četvrtoj deceniji dvadesetog veka”. Istorijski časopis. Beograd. knj. XLV-XLVI: 270—271. 
  10. ^ Toševa, Snežana (1994). Kapitalna dela ruskih arhitekata u Beogradu, Ruska emigracija u srpskoj kulturi (Zbornik radova I izd.). Beograd. str. 302—307. 
  11. ^ Dugalić, Veroljub; Mitrović, Andrej; Gnjatović, Dragana; Hofman, Gordana; Kovačević, Ile (2004). Narodna Banka 1884-2004. Beograd. str. 184. 
  12. ^ Teslić, Trivun (1971). Poštanska štedionica – povodom pedesetogodišnjice osnivanja jugoslovenske Poštanske štedionice. Beograd: PTT Arhiv 17. str. 22—23. 
  13. ^ http://www.ustavni.sud.rs/page/view/337-102082/istorija-zgrade-suda.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć); Spoljašnja veza u |website= (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć);
  14. ^ „Dosije spomenika kulture Palata Glavne pošte”. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. 
  15. ^ http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/06/hotel_moskva.pdf.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć); Spoljašnja veza u |website= (pomoć); Nedostaje ili je prazan parametar |url= (pomoć);
  16. ^ Poposki, Dragoljub (2005). Istorijski razvoj poštanskog, telegrafskog i telegonskog saobraćaja: značajni datumi, Beograd kroz vekove. Beograd. str. 304. 
  17. ^ Anonim (1928). „Palata Glavne pošte”. Naša pošta br.6. Beograd: 1. 
  18. ^ Anonim (17. 11. 1929). „Pred zidanje palate Glavne pošte”. Politika: 7. 
  19. ^ "Politika", 20. mart 1921
  20. ^ "Politika", 17. mart 1935
  21. ^ "Politika", 17. mart 1922, str. 5 - Dnevne vesti
  22. ^ Mutnjaković, A. (1981). „Josip Pičman 1904-1936”. Čovjek i prostor 4-5. Zagreb (Prilog). 
  23. ^ Mutnjaković, A. (1971). „Josip Pičman”. Život umjetnosti 14. Zagreb: 75—88. 
  24. ^ „Ing. Josip Pičman”. Tehnički list. Zagreb: 55—56. 1936. 
  25. ^ Ignjatović, A. Jugoslovenstvo u arhitekturi 1904-1941. str. 97—98,176,194. 
  26. ^ Kadijević, A. Vasilije Mihailovič Androsov ... str. 199—223. 
  27. ^ Toševa, S. (2004). Androsov, Vasilij Mihajlovič, Srpski biografski rečnik 1. Novi Sad. str. 189—190. 
  28. ^ Kadijević, A. Jedan vek traženja ... str. 191, 196—198, 205,214,251—254,257—262. 
  29. ^ Kadijević, A. (2002—2003). Uloga ruskih emigranata u beogradskoj arhitekturi između dva svetska rata. Beograd: GGB XLIX-L. str. 137. 
  30. ^ Đurđević, M. (1999). „Delatnost ruskih arhitekata emigranata u jugoistočnoj Srbiji”. Leskovački zbornik XXXIX. Leskovac: 187. 
  31. ^ „Androsov Vasilije”. Beograd: Leksikon srpskih arhitekata 19. i 20. veka. 1999. str. 9. 
  32. ^ Kadijević, A. (1995). „Crkve arh Vasilija Androsova u Leskovcu i okolini”. Leskovački zbornik XXXV. Leskovac. 
  33. ^ Danas se osvećuje nova zgrada Poštanske štedionice („Vreme”, 10. oktobar 1938, strana 12)
  34. ^ a b Politika, 11. okt. 1938, str. 12[mrtva veza] digitalna.nb.rs (pristup. 19.9.2018)
  35. ^ Vreme, 11. okt. 1938, str. 16 digitalna.nb.rs (pristup. 19.9.2018)]
  36. ^ „Politika”, 29. jul 1936
  37. ^ Vreme, 2. nov. 1938, str. 16
  38. ^ "Politika", 28. nov. 1938
  39. ^ Vreme, 29. nov. 1938
  40. ^ Politika, 19. sept. 1937, str. 2[mrtva veza], digitalna.nb.rs (pristup. 19.9.2018)
  41. ^ BALKAN INFO - Zvanični kanal (19. 2. 2021). „INTERVJU: Milan St. Protić - Jugoslavija je najveća greška u istoriji srpskog naroda! (19.2.2021)”. Jutjub. Pristupljeno 27. 2. 2021. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Drljević, Marija (2009). Istorija i arhitektura Pošte 1 u Beogradu. Novi Sad: ZLUMS 37. str. 277—296. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Palata Glavne pošte na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Палата_Главне_поште&oldid=27674111”