Religija u Češkoj

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Katedrala Svetog Vaclava u Olomoucu

Religija u Češkoj je raznolika, sa velikom većinom stanovništva (78%) ili nereligioznim (ateisti, agnostici ili drugi nereligiozni životni stavovi) ili se ne izjašnjavaju ni o verskim ni o nereligioznim identitetima, a gotovo jednake manjine predstavljaju hrišćanstvo (11,7%, skoro u potpunosti katoličanstvo) i drugi verski identiteti ili uverenja (10,8%). Verski identitet zemlje se drastično promenio od prve polovine 20. veka, kada su više od 90% Čeha bili hrišćani. [1] Prema sociologu Janu Spousti, nisu svi nereligiozni ili ni religiozno ni nereligiozno identifikovani ljudi ateisti; zaista, od kasnog 20. veka dolazi do sve većeg udaljavanja i od hrišćanskog dogmatizma i od ateizma, a istovremeno su ideje i vaninstitucionalni modeli slični onima istočnih religija postali široko rasprostranjeni kroz pokrete koje su pokrenuli različiti gurui, i hermetički, okultni i mističnim putevi. [2]

Hristijanizacija Čeha (Bohemija, Moravska i Češka Šleska) dogodila se u 9. i 10. veku, kada su uključeni u katoličku crkvu i napustili staroslovensko paganstvo. Nakon bohemijske reformacije koja je započela krajem 14. veka, većina Čeha su postali husiti, odnosno sledbenici Jana Husa, Petra Čelčickog i drugih regionalnih protoprotestanskih verskih reformatora. Taboriti i Kalikstinci su bile dve glavne frakcije Husita. Tokom husitskih ratova početkom 15. veka, Utrakvisti su stali na stranu Katoličke crkve, a nakon zajedničke pobede utrakvista i katolika, Katolička crkva je prihvatila praksu utrakvista kao legitimnu doktrinu koju treba praktikovati u Kraljevini Češkoj, dok su svi ostali pokreti husita bili su zabranjeni. U zemlji su bile prisutne i jevrejske manjine. [3]

Posle protestantske reformacije u 16. veku, neki u Češkoj, posebno Sudetski Nemci, prešli su na učenje Martina Lutera (luteranizam). U jeku reformacije, utrakvistički husiti preuzeli su obnovljeni sve više antikatolički stav, dok su neke od poraženih frakcija Husita (posebno taboriti) oživljene. Poraz bohemijskih zemalja od strane Habzburške monarhije u Bici na Beloj gori 1620. godine uticao je na verska osećanja Čeha, pošto su Habzburgovci podržali kontrareformaciju da bi nasilno vratili sve Čehe, čak i utrakviste husite, nazad u katoličku crkvu. [3]

Od bitke na Beloj gori, široko rasprostranjeno antikatoličko raspoloženje i otpor katoličkoj crkvi bili su u osnovi istorije Češke čak i kada je celokupno stanovništvo nominalno pripadalo katoličkoj crkvi, a Česi su istorijski okarakterisani kao „tolerantni i čak indiferentni prema religiji“. [4] Krajem 18. veka protestantskoj i jevrejskoj manjini su ponovo data neka prava, ali su morali da čekaju još jedan vek da bi ostvarili punu ravnopravnost. [3] Godine 1918. Habzburška monarhija je propala, a u novoj Čehoslovačkoj, 1920. godine, Katolička crkva je pretrpela raskol pošto se Čehoslovačka husitska crkva ponovo uspostavila kao nezavisna. [3] U periodu 1939–1945, nacizam je uništio ili proterao većinu jevrejskog stanovništva. [5] Katolička crkva je izgubila oko polovine svojih pristalica tokom komunističkog perioda Čehoslovačke Socijalističke Republike (1960–1990), i broj je nastavio da opada u savremenoj epohi nakon što je Plišana revolucija 1989. obnovila demokratiju u Čehoslovačkoj. [6] Protestantizam se nikada nije oporavio nakon Habzburške kontrareformacije, i iako je ponovo zadobio neke osnove početkom 20. veka (1950. oko 17% Čeha su bili protestanti, uglavnom husiti), posle 1950-ih njihov broj je ponovo opao i danas su veoma mala manjina (oko 1%).

Prema zvaničnim popisima stanovništva koje je sproveo Češki statistički zavod, katolicizam je bio religija 39,1% Čeha 1991. godine, a opao je na 9,3% 2021. godine; protestantizam i drugi tipovi hrišćanstva su u istom periodu opali sa oko 5% na oko 2%; u isto vreme, broj pripadnika drugih religija ili vernika bez identifikacije religije je porastao sa 0,3% na 10,8%. Male manjinske religije u Češkoj su budizam, islam, paganizam, hinduizam, judaizam i druge. Na popisu stanovništva 2021. godine, 47,8% Čeha izjavilo je da ne veruje ni u jednu religiju, dok se 30,1% nije izjasnilo za bilo kakvu identifikaciju, ni versku ni nereligioznu.

Anketa Evrobarometra iz 2010. pokazala je da je 16% čeških građana odgovorilo da „veruju da postoji Bog“, 44% je odgovorilo da „veruju da postoji neka vrsta duha ili životne sile“, a 37% je odgovorilo da „ne veruje postoji bilo kakav duh, Bog ili životna sila“. 3% nije odgovorilo.[7]

Religije[uredi | uredi izvor]

Hrišćanstvo[uredi | uredi izvor]

Katedrala Svetog Vida, sedište rimokatoličkog nadbiskupa Praga
Opadanje hrišćanstva zabeleženo tokom popisa iz 1991, 2001. i 2011. godine.

Česi su postepeno prelazili na hrišćanstvo iz slovenskog paganstva između 9. i 10. veka, a hrišćanstvo — posebno katolička crkva, sa značajnim manjinama protestantizma, pa čak i većinom u nekim periodima, od 15. veka nadalje [3] — je ostalo religija skoro celokupnog stanovništva do kraja 19. veka. [8] Borživoj I, vojvoda Češke, kršten od svetih Ćirila i Metodija, bio je prvi vladar Češke koji je prihvatio hrišćanstvo kao državnu religiju. Od kasnog 19. veka, a posebno tokom 20. veka, hrišćanstvo je postepeno napuštala većina Čeha i danas je ono ostalo religija manjine. [8] Od 1950. do 2021. godine, zvanični popisi češkog statističkog zavoda zabeležili su pad ispovedanog hrišćanstva sa oko 94% na oko 12% stanovništva Češke.

Komunistički period Čehoslovačke Socijalističke Republike (1960–1990) svakako je doživeo ugnjetavanje hrišćanstva, što je doprinelo njegovom opadanju, ali i ometalo pojavu bilo kakve alternative u oblasti religije, tako da je hrišćanstvo i dalje imalo monopolski položaj u religioznom tumačenju sveta. [9] Tek obnova demokratije nakon Plišane revolucije 1989. otvorila je zemlju širenju nehrišćanskih religija. [9] Prema naučniku Janu Spousti, tokom 20. veka hrišćanstvo je postepeno gubilo svoj karakter tradicionalne religije Čeha, i većina ga je napuštala, pretvarajući se u religiju iskrenog izbora za manjinu koja nastavlja da se identifikuje sa njim i praktikuje ga. [10] Spousta je takođe otkrio da su hrišćani početkom 21. veka bili stariji i manje obrazovani od opšte populacije, a da je veća verovatnoća da su žene vernice nego muškarci. [8] Hrišćanstvo je ostalo relativno veće u procentima među stanovništvom agrarnih jugoistočnih regiona Moravske, dok su procenti već bili veoma niski u velikim gradovima i severozapadnim industrijalizovanijim regionima Češke. [11]

Rimokatoličanstvo[uredi | uredi izvor]

Rimokatolicizam je bio glavna tradicija hrišćanstva koju su istorijski praktikovali Česi nakon što su prešli sa slovenskog paganstva, i iako su se u 15. i 16. veku mnogi Česi — u mnogim oblastima i periodima većina — pridružili protoprotestantskim i protestantskim crkvama, u Habzburškoj monarhiji koja je stekla carsku vlast u Češkoj početkom 17. veka pokrenuo je pokret protivreformacije koji je većinu Čeha preobratio u katoličku crkvu. [3] U vreme sloma habzburške vlasti i uspostavljanja nezavisne Čehoslovačke 1918. godine, položaj katoličke crkve je već bio oslabljen kritikom intelektualne klase i društvenim promenama koje je donela brza industrijalizacija posebno u severnom i zapadnom delu zemlje, Bohemiji. [3] U isto vreme, povezanost katolicizma sa nekadašnjom habzburškom moći dovela je do široko rasprostranjenog antiklerikalizma i antikatolicizma, i do oživljavanja izvornog istorijskog oblika češkog protestantizma, naime husitizma; 1920. Husiti su se odvojili od Katoličke crkve sa oko 10% nekadašnjeg katoličkog sveštenstva i uspostavili se kao Čehoslovačka husitska crkva. [3]

Od 1950. godine pa nadalje, komunisti su osvojili vlast u Čehoslovačkoj, koja je od 1960. do 1989. postala Čehoslovačka Socijalistička Republika, i dok su se borili protiv svih religija, katolicizam je bio na meti sa posebnom agresivnošću. [5] Posle Plišane revolucije 1989. i obnove demokratije u Češkoj, katolicizam se, kao ni drugi oblici hrišćanstva, nije oporavio i nastavio je da gubi pristalice. [5] Podaci iz nacionalnih popisa pokazuju da su katolici smanjeni sa 76,7% Čeha 1950. pre komunističkog perioda, na 39,1% 1991. nakon pada komunizma, na 26,9% u 2001, na 10,5% u 2011. i na 9,3% u 2021.

Protestantizam[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog Nikole, glavna crkva Čehoslovačke Husitske crkve sa spomen obeležjem Jana Husa, u Pragu. Jan Hus (1369–1415), ključna figura bohemijske reformacije, inspirisao je proto-protestantski pokret husitizma.

U kasnom 14. veku, verski i društveni reformator Jan Hus pokrenuo je protoprotestantski pokret koji je kasnije po njemu nazvan „husitizam“. Iako je Jan Hus proglašen jeretikom od strane Katoličke crkve i spaljen na lomači u Konstancu 1415. godine, njegovi sledbenici su se otcepili od katoličke crkve i u Husitskim ratovima (1419–1434) pobedili su pet krstaških ratova koje je protiv njih organizovao car Svetog rimskog carstva Žigmund. Petar Čelčicki je nastavio u jeku bohemijske husitske reformacije i doveo do Husitske moravske crkve. Tokom 15. i 16. veka većina Čeha su bili pristalice husitizma, a u isto vreme mnogi sudetski Nemci u Češkoj su se pridružili protestantskoj reformaciji Martina Lutera i njegovoj doktrini (luteranizam). [3]

Posle 1526, Češka je sve više dolazila pod kontrolu Habzburške monarhije, pošto su Habzburgovci prvo postali izabrani, a kasnije nasledni vladari Češke. Praška defenestracija i kasnija pobuna protiv Habzburga 1618. označili su početak Tridesetogodišnjeg rata, koji se brzo proširio srednjom Evropom. Pobuna u Češkoj je 1620. ugušena u bici na Beloj gori, a veze između Češke i naslednih zemalja Habzburga u Austriji su ojačane. Rat je imao razoran efekat na lokalno stanovništvo, a ljudi su bili primorani da se vrate u katoličanstvo pod kontrareformacijskim naporima Habzburgovca. [3]

Godine 1918, kada se Habzburška monarhija raspala i kada je nastala nezavisna Čehoslovačka, većina Čeha je ispovedala formalnu pripadnost katoličanstvu; antikatolička osećanja su se brzo širila pošto je katolicizam smatran religijom koju su ponovo nametnuli Habzburgovci, tako da se 1920. Čehoslovačka husitska crkva odvojila od Katoličke crkve i pridružilo joj se oko 10% bivšeg katoličkog sveštenstva [3] i 10,6% Čeha su ponovo postali Husiti do 1950. Čehoslovačku crkvu podržavala je vlada prvog predsednika Čehoslovačke Tomaša Masarika (1850–1937). [3] Iste godine, Evangelistička crkva češke braće (doktrinarno mešovita crkva luteranske, kalvinističke i husitske tradicije) predstavljala je još 4,5% stanovništva, a još 1% su bili članovi luteranskih crkava Augzburške konfesije (uglavnom Šleske evangelističke crkve Augsburške konfesije).

Tokom komunističkih godina Čehoslovačke Socijalističke Republike, vlada je obeshrabrila sve religije; češke protestantske crkve su izgubile mnogo članova (Čehoslovačka crkva je izgubila 80% svojih pristalica), a nastavile su da opadaju nakon obnove demokratije posle 1989. [5] Protestantizam danas čini malu manjinu od oko 1% stanovništva; prema popisu iz 2021. godine, samo 0,2% Čeha (23.610) je bilo privrženo Čehoslovačkoj Husitskoj crkvi, 0,3% (32.577) je bilo privrženo Evangelističkoj crkvi češke braće, a 0,1% (11.047) su bili luterani Augsburške konfesije (uglavnom iz Šleske). Moravska crkva, istorijski vezana za Moravsku oblast, i dalje je bila prisutna sa veoma malim brojem pristalica, oko 1.257. Druge protestantske manjine uključuju anglikance, adventiste, apostolske pentekostalce, baptiste, metodiste i nedenominacione evangeliste.

Pravoslavno hrišćanstvo, Jehovini svedoci i drugi hrišćani[uredi | uredi izvor]

Na popisu iz 2021. godine, 41.178 Čeha (0,4% stanovništva) se izjasnilo kao pristalice Pravoslavne crkve, skoro svi su članovi Pravoslavne crkve čeških zemalja i Slovačke i samo nekoliko stotina češkog ogranka Ruske pravoslavne crkve. U istom popisu, 13.298 (0,1%) se izjasnilo kao Jehovini svedoci, a vrlo malo kao mormoni Crkve Isusa Hrista svetaca poslednjih dana, pristalice Crkve ujedinjenja i drugih manjih hrišćanskih crkava. 71.089 Čeha (0,7%) se izjasnilo jednostavno kao „hrišćani“.

Budizam[uredi | uredi izvor]

Na popisu iz 2021. godine, 5.257 Čeha se izjasnilo kao pristalice budizma. Mnogi Česi Vijetnamci, koji čine najveću imigrantsku etničku grupu u Češkoj Republici, pristalice su mahajanske tradicije vijetnamskog budizma. Etnički češki budisti su inače uglavnom sledbenici vađrajanske tradicije tibetanskog budizma, mahajanske tradicije korejskog budizma i tradicije teravade. U zemlji postoje različiti tibetanski budistički, korejski budistički i teravada budistički centri; mnogi od onih iz tibetanske tradicije su povezani sa Dijamantskim putem koji je osnovao danski lama Ole Nidal.[12]

Paganizam[uredi | uredi izvor]

Statua slovenskog boga Radgosta, koju je izradio vajar Albin Polasek, na planini Radhošt, Moravsko-šleska oblast. Predmet hodočašća i obožavanja lokalnih Rodnovera, koji takođe veruju da je njegovo privremeno uklanjanje radi restauracije 2002. godine izazvalo poplavu koja je te godine pogodila Moravsku. [13]

Čitavu pagansku zajednicu u Češkoj, uključujući slovensku rodnoverju (češki: Rodnověří), kao i druge paganske religije, naučnici religije su opisali kao malu 2013. [14] Na popisu stanovništva iz 2021, 2.953 Čeha su se izjasnila kao pagani ( uključujući 189 Druida). Prve paganske grupe koje su se pojavile u Češkoj 1990-ih bile su orijentisane na germansko paganstvo i keltsku druidiju [15], dok je moderna slavenska rodnoverja počela da se razvija oko 1995–1996. osnivanjem dve grupe, Nacionalnog fronta kasista i Radhoŝť, koji su 2000. godine spojeni u Zajednicu domorodne vere (Společenství Rodná Víra). [16] Postoje i pristalice rodnoverske denominacije inglizma; Građansko udruženje Tartarija (Občanské sdružení Tartaria), sa sedištem u Slovačkoj, takođe opslužuje češke ingliste.[17] Pored slovenskih rodnoverjaca, germanskih pagana i keltskih druida, u Češkoj postoje i vikanski sledbenici,[18] i jedna kemetska organizacija, Per Kemet.[19]

Zajednica domorodnih vera bila je među verskim entitetima koje je priznavala vlada do 2010. godine, kada je neregistrovana i postala neformalno udruženje zbog ideoloških neslaganja između kasista i drugih podgrupa oko toga da li je slovenska religija indoevropsko hijerarhijsko bogosluženje (podržano od kasista), neolitsko obožavanje boginje majke, ili nijedno. Vođa organizacije od 2007. godine je Ričard Bigl (Khotebud), a danas je posvećena proslavi godišnjih praznika i pojedinačnih obreda prelaska, restauraciji svetih mesta povezanih sa slovenskim božanstvima i širenju znanja o slovenskoj duhovnosti u češkom društvu. [20] Dok je savremena asocijacija potpuno adogmatična i apolitična, [21] i odbija da „uvede čvrst verski ili organizacioni poredak“ zbog prošlih unutrašnjih sukoba, [22] između 2000. i 2010. imala je složenu strukturu, [21] i redigovala Kodeks domorodne vere koji definiše preciznu doktrinu za češku Rodnoverju (koja je čvrsto odbacila Velesovu knjigu. [23] Iako Rodná Víra više ne održava strukturisane teritorijalne grupe, podržavaju ga pojedinačne pristalice rasute širom Češke. [24]

Druge religije[uredi | uredi izvor]

Duboke promene religioznog senzibiliteta Čeha od početka 20. veka, gubitak verskog monopola i pad hrišćanstva, otvorili su prostor za rast novih oblika religioznosti, [9] uključujući ideje i vaninstitucionalne, difuzne modele slične onima kod istočnih religija, [25] sa širenjem pokreta usredsređenih oko različitih gurua, hermetičkih i mističnih puteva. [11]

Na popisu iz 2021. godine, 21.539 Čeha (0,2% stanovništva) se izjasnilo kao pristalice džedajizma (prava filozofija zasnovana na filozofiji izmišljenih Džedaja iz svemirske opere Ratovi zvezda [26]), 5.244 kao muslimani, 2.696 kao pastafarijanci, 2.024 kao hindusi, 1.901 kao Jevreji, 1.053 kao pristalice biotronike (inkorporirane kao Zajednica Josefa Zezulke, Společenství Josefa Zezulky [27]), i 89,254 (0,8% stanovništva) kao pristalice drugih manjinskih veroispovesti. Još 9,6% Čeha se izjasnilo da imaju neko verovanje, ali da se ne mogu identifikovati ni sa jednom određenom religijom.

Nereligiozni ljudi koji se ne identifikuju[uredi | uredi izvor]

Starosni sastav nereligioznih Čeha prema popisu iz 2011. godine.

Na popisu iz 2021. godine, 5.027.794 Čeha, što odgovara 47,8% ukupnog stanovništva Češke Republike, izjasnilo se kao nereligiozno, uključujući ateizam, agnosticizam i druge nereligiozne životne stavove. Ostalih 3.162.540 Čeha, ili 30,1% stanovništva zemlje, nije se identifikovalo ni sa verskim ni sa nereligioznim identitetom. Neki češki ateisti su se organizovali u Građansko udruženje ateista (Občanské sdružení ateistů), koje je član Međunarodne ateističke alijanse.[28] Nisu svi nereligiozni ili ni religiozno ni nereligiozno identifikovani Česi ateisti; jedan broj nereligioznih ljudi veruje ili praktikuje neorganizovane oblike duhovnosti koje ne zahtevaju striktno pridržavanje ili identifikaciju, slično istočnjačkim religijama. [25]

Napomene[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

Citati[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Spousta 2002, str. 345, 362.
  2. ^ Spousta 2002, str. 345–346, 348, 358.
  3. ^ a b v g d đ e ž z i j k Spousta 2002, str. 346.
  4. ^ Staar 1982, str. 90.
  5. ^ a b v g Spousta 2002, str. 347.
  6. ^ Spousta 2002, str. 346–347.
  7. ^ „Eurobarometer on Biotechnology 2010 – page 381” (PDF). Pristupljeno 1. 2. 2013. 
  8. ^ a b v Spousta 2002, str. 345.
  9. ^ a b v Spousta 2002, str. 350.
  10. ^ Spousta 2002, str. 355.
  11. ^ a b Spousta 2002, str. 348.
  12. ^ „World Buddhist Directory – Czech Republic”. Buddhanet. Arhivirano iz originala 26. 1. 2022. g. 
  13. ^ Mačuda 2014, str. 102, note 3.
  14. ^ Dostálová 2013, str. 179.
  15. ^ Mačuda 2014, str. 101.
  16. ^ Mačuda 2014, str. 102.
  17. ^ „Občanské sdružení Tartaria”. Arhivirano iz originala 28. 8. 2021. g. 
  18. ^ „Wicca.cz – Tradiční iniciační Wicca v České republice”. Arhivirano iz originala 23. 1. 2022. g. 
  19. ^ „Per Kemet – stránki o Kemetismu”. Arhivirano iz originala 24. 5. 2021. g. 
  20. ^ Mačuda 2014, str. 103.
  21. ^ a b Mačuda 2014, str. 104.
  22. ^ Mačuda 2014, str. 107.
  23. ^ Mačuda 2014, str. 106.
  24. ^ Mačuda 2014, str. 105.
  25. ^ a b Spousta 2002, str. 345–346, 358, 362.
  26. ^ „Jediismus.cz”. Arhivirano iz originala 27. 3. 2021. g. 
  27. ^ „Společenství Josefa Zezulky”. Arhivirano iz originala 23. 1. 2022. g. 
  28. ^ „Ateisté ČR”. Arhivirano iz originala 17. 12. 2021. g. 

Izvori[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Религија_у_Чешкој&oldid=26989021”