Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Azerbejdžan (višeznačna odrednica).
Azerbejdžanska SSR
Азербејџанска Совјетска Социјалистичка Република
Himna
Himna Azerbejdžanske SSR
položaj Azerbejdžanske SSR u SSSR-u
Geografija
Kontinent Evropa, Azija
Regija Kavkaz
Prestonica Baku
Društvo
Službeni jezik azerski, ruski i jermenski jezik
(samo u Nagorno-Karabahu)
Religija Nema (državni ateizam)
Oblik države Socijalistička republika
Istorija
 — Status Bivša država
Događaji  
 — Osnivanje 28. aprila 1920.
 — nezavisnost
od SSSR-a 		25. decembra 1991.
(71 god.) 
Geografske i druge karakteristike
Površina  
 — ukupno 86.600 km²
Stanovništvo 7.037.867[1] (1989)
Valuta Sovjetska rublja (SUR)
Zemlje prethodnice i naslednice
Azerbejdžanske SSR
Prethodnice: Naslednice:
Azerbejdžanska DR Republika Azerbejdžan
Azerbejdžanska SSR je odlikovana:
Ordenom Lenjina

Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika (aze. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası; rus. Азербайджанская Советская Социалистическая Республика) je bila jedna od republika koje su sačinjavale Sovjetski Savez. Ustanovljena je 28. aprila 1920. godine, pod imenom Azerbejdžanska SSR. Od 12. marta 1922. do 5. decembra 1936. godine bila je republika unutar Transkavkaske SFSR, zajedno sa Jermenskom i Gruzijskom SSR. Azerbejdžan je istupio iz SSSR-a 25. decembra 1991. godine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Formiranje[uredi | uredi izvor]

Nakon završetka Ruskog građanskog rata i poraza snaga Azerbejdžanske Demokratske Republike, 28. aprila 1920. godine proglašena je Azerbejdžanska SSR. Vlast su pre toga preuzeli mesni boljševici pod vođstvom Mirze Davuda i Narimana Narimanova, uz pomoć ruske Crvene armije.

Sovjetske republike Rusija, Jermenija i Azerbejdžan su, 13. oktobra 1921. godine, potpisali sa turskom vladom ugovor u Karsu. Tim ugovorom je dotadašnja Nahičevanska SSR postala Nahčivanska Autonomna Sovjetska Socijalistička Republika u sastavu Azerbejdžanske SSR.[2]

Transkavkaska SFSR[uredi | uredi izvor]

Pod uticajem političkog pritiska iz Moskve, lideri Azerbejdžanske, Jermenske i Gruzijske SSR su, 12. marta 1922. godine, osnovali uniju tih triju zemalja poznatu pod imenom Transkavkaska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika. Članovi Saveznog veća Transkavkaske SFSR bili su Nariman Narimanov (Azerbejdžan), Polikarp Mdivani (Gruzija) i Aleksandar Mijasnikjan (Jermenija). Prvi sekretar Komunističke partije TSFSR bio je Sergo Ordžonikidze.

Decembra 1922. godine, Transkavkaska SFSR je pristupila uniji sa Ruskom SFSR, te Ukrajinskom i Beloruskom SSR, koje su zatim 30. decembra 1922. godine zvanično utemeljile Sovjetski Savez. U decembru 1936. godine, Transkavkaska SFSR je rasformirana, jer članovi Saveznog veća nisu umeli da se dogovore oko nekih državnih pitanja. Posle toga su Azerska, Jermenska i Gruzijska SSR postale direktne članice Sovjetskog Saveza.

Razvoj i industrijalizacija[uredi | uredi izvor]

Posle 1921. godine, Vrhovno veće za narodnu ekonomiju pokrenulo je projekat osuvremenjivanja i industrijalizacije azerbejdžanskih polja nafte. Otkrivena su mnoga nova naftna polja, poput Iljičevog bazena, Kara-Čuhura, Lok-Batana i Kale. Nakon pokretanja kolektivizacije 1929. godine, Azerbejdžanska SSR je po prvi put postala drugi proizvođač čaja u SSSR-u nakon Gruzijske SSR. Naftna industrija Azerbejdžanske SSR, koja je zauzimala preko 60% sovjetske proizvodnje naftnih derivata, odlikovana je Ordenom Lenjina, 31. marta 1931. godine. Republika je po drugi put odlikovana Ordenom, prilikom proslave petnaeste godišnjice postojanja.

Veliki otadžbinski rat[uredi | uredi izvor]

Po početku Velikog otadžbinskog rata, industrija Azerbejdžanske SSR proizvela je 25,4 miliona tona goriva, što je bio rekord u celoj istoriji azerbejdžanske naftne proizvodnje. Velika Britanija i Francuska tada su ozbiljno razmišljale o bombardovanju azerbejdžanskih naftnih polja, kako ne bi pala u ruke Hitlerovim snagama.[traži se izvor] Do kraja 1941. godine, velik broj Azera priključio se Narodnim dobrovoljačkim korpusima. Radnici na naftnim poljima pokrenuli su incijativu rada dvanaest časova dnevno, bez slobodnih dana ili proslava praznika sve do kraja rata, kako bi time pomogli sovjetskoj ekonomiji da izdrži ratne napore. Baku je Hitleru i njegovim generalima bio glavni strateški cilj, kako bi iskoristili naftna polja. Snage nemačkog Vermahta stigle su do Kavkaza, ali to je bio njihov krajnji domet kada su poraženi kod Staljingrada početkom 1943. godine. Od 700.000 do 800.000 Azera, koji su bili regrutovani u Crvenu armiju, poginulo je njih 400.000.

Posleratno razdoblje[uredi | uredi izvor]

Važan događaj za Azere u Azerbejdžanskoj SSR bila je sovjetska okupacija severnog Irana, takođe pretežito naseljenog Azerima. Ovo je za posledicu imalo rast pan-azerbejdžanskog nacionalizma, oživljavanje azerskog jezika, koji je do tada bio potiskivan od persijskog. Novembra 1945. godine, u Tabrizu je pod sovjetskim pokroviteljstvom osnovana Narodna vlada Azerbejdžana, pod vođstvom Džafara Piševarija.

Među Azerima je vladalo uverenje da će se dva Azerbejdžana uskoro ujediniti, ali je pod pritiskom Zapadnih sila Crvena armija morala da se povuče iz severnog Irana. Iranska vlada je uspostavila vladu nad iranskim Azerbejdžanom do kraja 1946. godine, a članovi Narodne vlade sklonili su se u Azerbejdžansku SSR.

Od 1950-ih godina, u Azerbejdžanskoj SSR podstaknut je period ubrzane urbanizacije i industrijalizacije. Međutim, od 1960-ih opala je važnost azerbejdžanske naftne industrije, delimično zbog intenzivnije prerade nafte u ostalim regionima Sovjetskog Saveza. Još jedan od problema bio je rast tenzija između Jermenaca i Azera oko Nagorno-Karabaha. Moskva je zbog toga na čelo Azerbejdžanske KP 1969. godine postavila Hejdara Alijeva. Alijev je bio uspešan u poboljšanju ekonomskih uslova i odnosa između Azera i Jermenaca. Nakon pokretanja Perestrojke, Alijev se protivio Gorbačovljevim reformama, nakon čega ga je ovaj prisilno penzionisao.[3]

Etničke tenzije potakle su osnivanje brojnih opozicionih organizacija, od kojih je najznačajnija bila Narodni Front Azerbejdžana. Međutim, u organizaciji je kraja 1989. godine došlo do rascepa između modernista i konzervativnih islamista. Rascep je uzrokovao nasilje usmereno protiv Jermenaca, zbog čega je Sovjetska armija upućena da smiri stanje. Nemiri su kulminirali nakon što su sovjetski vojnici u suzbijanju nereda ubili 132 demonstranta u Bakuu, 20. januara 1990. godine.

Azerbejdžan je usvojio deklaraciju o nezavisnosti 30. avgusta 1991. godine, a nakon raspada Sovjetskog Saveza 25. decembra, pristupio je Zajednici nezavisnih država.

Funkcioneri Azerbejdžanske SSR[uredi | uredi izvor]

Slika Bakua iz sovjetske ere

Predsednici[uredi | uredi izvor]

Premijeri[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Demoskop Weekly (eženedelьnaя demografičeskaя gazeta. Эlektronnaя versiя): Vsesoюznaя perepisь naseleniя 1989 g. Čislennostь naseleniя soюznыh respublik SSSR i ih territorialьnыh edinic po polu // Istočnik: Vsesoюznaя perepisь naseleniя 1989 goda. TOM 1. Častь 1. Tablica 3. Čislennostь naličnogo naseleniя soюznыh i avtonomnыh respublik, avtonomnыh oblasteй i okrugov, kraev, oblasteй, raйonov, gorodskih poseleniй i sel-raйcentrov.
  2. ^ http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+az0020%29
  3. ^ http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+az0021%29
  4. ^ Azerbaijan, Pristupljeno 28. 3. 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Istoriя gosudarstva i prava Azerbaйdžanskoй SSR. B., Akademiя nauk SSR, 1964.
  • Graždanskiй kodeks Azerbaйdžanskoй SSR. B., Verhovnый sovet, 1964.
  • Madatov, G. Azerbaijan During the Great Patriotic War. Baku, 1975.
  • Nezavisimaя gazeta, 12 August 1992, pp. 1–2

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Азербејџанска_Совјетска_Социјалистичка_Република&oldid=26806238”