Arhiv SANU u Beogradu
| Naziv | |
|---|---|
| |
| Osnovan | |
| Zemlja | |
| Upravnik | |
| Sedište | |
| Adresa | |
| Sajt | |
Arhiv Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu jedna je od eminentnih kulturno-obrazovnih institucija Republike Srbije, koja više od 170 godina prikuplja i čuva izvore i građu za srpsku istoriju. Pored depoa za čuvanje arhivske građe ustanova raspolaže čitaonicom koja je opremljena kartotekom, mikročitačem i priručnom bibliotekom. Od 1997. godine pri Arhivu SANU osnovan je i Kabinet za medalje, koji je do danas sakupio 611 inventarne jedinice različitih predmeta i dokumenata.
Akademija je u okviru svojih izdavačkih planova, iz arhivske građe Arhiva, izdala nekoliko publikacija, ili su to uradili naučni radnici.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Arhiv SANU osnovan je 1841. godine, u istoj godini kada i Društvo srpske slovesnosti (7/19. novembra 1841),[1] koje je poklanjalo naročitu pažnju prikupljanju izvora i građe za srpsku istoriju.
Intenzivniji rad na prikupljanju arhivske građe Društvo srpske slovesnosti počelo je nakon što je Jovan Stejić 29. decembra 1846. godine podneo predstavku o spasavanju istorijskih podataka od zaborava, a potom Avram Petronijević prihvatio obavezu da izradi plan o sakupljanju građe. U tu svrhu formiran je prvi odbor.[2]
Nakon što je Društvo srpske slovesnosti prvo suspendovano 27. januara 1864. a zatim obnovljeno 1. avgusta iste godine pod imenom Srpsko učeno društvo, koje je zajedno sa drugom imovinom nasledilo i sakupljenu građu i nastavilo rad na prikupljanju dokumenata i arhivske građe, nakon što je krajem 1870. godine svoj rad prvo počelo sređivanjem i inventarisanjem građe.
Nakon spajanja Srpskog učenog društva i Akademije, dopunom Osnovnog zakona o Akademiji od 10. februara 1892. godine ozvaničeno je ime ove jedinstvene ustanove u Srpska kraljevska akademija. Tada je Arhiv po automatizmu prešao u njenu svojinu sa 263 stare rukopisne i štampane knjige (Stara zbirka) i 1.397 inventarisanih i signiranih dokumenata u Istorijskoj zbirci.
Nakon ujedinjenjenja u Kraljevinu SHS stvoreni su osnovi za dalji rad Arhiva, koji Akademija ne samo da je organizovala već i neprestano do danas uvećavala njene fondove.
Građa iz kulturne, političke i književne prošlosti srpskoga naroda koju je Arhiv posedovao poslužio je članovima Akademije da razmišljaju o njemu kao javnoj ustanovi. „Da bi Akademijina istorijska arhiva i rukopisna zbirka mogle postati pristupne i širim naučnim krugovima“ predsedništvo Akademije je na skupu održanom 4. oktobra 1899. godine, donelo odluku da akademije filozofskih i društvenih nauka na prvom zajedničkom skupu pokrenu „pitanje o uređenju pomenute arhive i zbirke“.
| „ | Na Svečanom godišnjem skupu Srpske kraljevske akademije 7. marta 1925. u izveštaju „O radu i zadacima Srpske kraljevske akademije nauka" rečeno je da Arhiv „ima znatnu zbirku starih rukopisa“, privatnih dokumenata, pisama, memoara, zbirke folklorne građe i da „veliki deo tog dragocenog materijala može se staviti na upotrebu stručnoj publici; samo je za to potrebno organizovati taj Arhiv kao javnu ustanovu. Poslovi su u tom pravcu otpočeli i mi se nadamo da he y toku ove godine biti i završeni“. Međutim do realizacije nije došlo iz više razloga, y prvom redu zbog nedostatka adekvatnog prostora. | ” |
Kao javna ustanova, Arhiv je postao dostupan svim zainteresovanim naučnim i javnim radnicima posle preseljenja iz Brankove ulice broj 15 u Knez Mihailovu 35, u februaru 1952. Tada je Arhiv po prvi put dobio kancelariju, depo za građu i čitaonicu, a u nadležnost administrativnih službenika i stručni nadzor upravnika (direktora) i arhivskih radnika prešla je sva arhivska građa.
Od 1997. godine pri Arhivu SANU osnovan je i Kabinet za medalje, koji je do danas prikupio 611 inventarskih jedinice različitih predmeta i dokumenata.
Četiri godine kasnije, nakon odluke Predsedništvo SANU, donet je Pravilnik o organizaciji i radu Arhiva Srpske akademije nauka i umetnosti i Pravilnik o radu u čitaonici Arhiva Srpske akademije nauka i umetnosti. Ove promene omogućile su ne samo nabavku savremene tehničke opreme, već i kadrovsku popunu, i opremanje čitaonica Arhiva kartotekama, mikročitačem i priručnom bibliotekom.
Krajem 2016. godine, u okviru Srpske akademije nauka i umetnosti formiran je odbor čiji je zadatak da ustanovi Audio-vizuelni arhiv SANU i Centar za digitalizaciju, koji će podržavati delatnosti tog arhiva. Za predsednika odbora izabran je akademik Aleksandar Kostić, a za kopredsednika odbora Radoslav Zelenović. Zadatak Centra za digitalizaciju pri Audio-vizuelnom arhivu SANU je da „uspostavi standarde digitalizacije u dogovoru sa nacionalnim institucijama kulture i da učini kulturna dobra dostupnim stručnoj, ali i najširoj javnosti. Resursi i tehnički potencijali arhiva bili bi dostupni za digitalizaciju materijala iz svih nacionalnih institucija, koje inače poseduju sopstvene Centre za digitalizaciju. Za rad novog arhiva opredeljen je prostor od blizu 1.000 kvadratnih metara sa malom bioskopskom salom, na uglu beogradskih ulica Knez Mihailove i Vuka Karadžića.[3]
Zadatak organizacija rada i izdavaštvo[uredi | uredi izvor]
- Zadaci
Osnovni zadaci Arhiva su:
- Sistematsko prikupljanje arhivske građe, u svim oblastima i područjima gde Srbi žive,
- Sistematsko prikupljanje arhivske građe za istoriju Akademije i srpskog naroda
- Preuzimanje, smeštaj, čuvanje i sređivanju arhivske građe,
- Obrada i zaštita prikupljene arhivske građe, u saradnji sa Narodnom bibliotekom Srbije i Arhivom Srbije,
- Publikovanje arhivske građe,
- Javno izlaganje arhivske građe, na izložbama u Srbiji i inostranstvu,
- Izdavanje arhivske građe na korišćenje naučnim i drugim zainteresovanim licima.
- Organizacija rada
Za obavljanje navedenih zadataka Arhiv nema striktno podeljene organizacione jedinice ili odeljenja, već poslove oko tehničke zaštite arhivske građe (konzervaciju, restauraciju) obavlja u saradnji sa Narodnom bibliotekom Srbije i Arhivom Srbije, dok poslove opšte prirode (pravne, finansijske, obezbeđenje) za Arhiv obavljaju određene službe Radne zajednice SANU.
- Izdavačka delatnost
Arhiv se izdavačkom delatnošću, samostalno, do sada nije bavio, iako za to postoje statutarne mogućnosti. Akademija je u okviru svojih izdavačkih planova, iz arhivske građe Arhiva, izdala nekoliko publikacija, ili su to uradili naučni radnici.
U saradnji sa Zadužbinom Ive Andrića izdat je Katalog Andrićeve rukopisne zaostavštine, a sa Arhivom Srbije Vodič kroz Arhiv Društva srpske slovesnosti (za 1842, i 1845—1864. godine).
Fondovi[uredi | uredi izvor]
U sastavu Arhiva SANU nalaze se sledeći fondovi (administrativne arhive):
- Fond Društva srpske slovesnosti (1841—1864),
- Fond Srpskog učenog društva (1864 —1892), za koje postoji kartoteka,
- Fond Srpske kraljevske akademije (1887—1944),
U sastavu fondova nalaze se i sledeći zapisnici i dosijei:
- Zapisnici sednica Izvršnog odbora Predsedništva Srpske akademije nauka – Srpske akademije nauka i umetnosti,
- Zapisnici sednica Predsedništva Srpske akademije nauka – Srpske akademije nauka i umetnosti,
- Zapisnici redovnih, vanrednih, svečanih i izbornih zasedanja skupština Srpske akademije nauka – Srpske akademije nauka i umetnosti, sve za period 1945—1998.
- Dosijei preminulih članova SAN – SANU.
U satavu Arhiva od 1947 (1948)—1954. godine bila su i dva ugašena instituta Srpske akademije nauka:
Zbirke dokumenata[uredi | uredi izvor]
Pored navedenih fondova Arhiv poseduje i četiri zbirke dokumenata, kao posebne celine, svaka sa svojim signaturama. To su:
Stara zbirka[uredi | uredi izvor]
Ova zbirka koja nosi naziv i Zbirka rukopisnih i starih štampanih knjiga, nakon stradanja Narodne biblioteke Srbije u Aprilskom ratu 1941, po obimu je najveća zbirka starih srpskih rukopisa i štampanih knjiga u Srbiji.
U Inventaru zbirke dodanas je upisano 526 inventarskih jedinica, nastalih u periodu od 13. do 19. veka. Ova zbirka detaljno je opisana do broja 339 u Katalogu rukopisa i starih štampanih knjiga, u redakciji Ljubomira Stojanovića, koji je izdala Srpska kraljevska akademija 1901. godine.
Istorijska zbirka[uredi | uredi izvor]
Ova zbirka je po obimu i sadržaju najobimnija i najraznovrsnija. Poseduje 15.071 inventarskih brojeva (signatura). Sadrži građu od srednjeg veka do prvih decenija 21. veka.
Zbirku čine, bilo da se nalaze kao samostalne, zasebne jedinice ili u okviru većih celina – zaostavština istaknutih naših naučnih, političkih, književnih, kulturnih i javnih radnika; srednjovekovne povelje u originalu ili prepisu, razni dokumenti, prepiske, spisi, protokoli, rukopisi, ispisi iz stranih arhiva, memoari, kompozicije, foto-albumi itd.
Pored ostalog u zbirci su i zaostavštine Vuka Karadžića, Jovana Cvijića, Nikole Pašića, Jovana Tomića, Ive Andrića, Milutina Milankovića, porodice Obrenovića, Aleksandra Belića, Viktora Novaka, kneza Vase Popovića, Branka Ćopića, Mihaila Ristića, Steve Dimitrijevića, Svetislava Cvijanovića i mnogih drugih.
Zbirka ima imensko-predmetnu kartoteku i kartoteku Vukove zaostavštine, osam inventarskih knjiga i inventare i spiskove (popise) obrađenih zaostavština koje sadrže i do 10.000 pojedinačnih dokumenata. Ovi dokumenti su pisani na srpskom jeziku, a ima ih i pisanih crkvenoslovenskom varijantom, kao i pojedinih koji su pisani na francuskom, latinskom, ruskom, engleskom, nemačkom, italijanskom, mađarskom, turskom, grčkom i drugim jezicima.
- Zaostavština Vuka Stefanovića Karadžića
Zaostavština Vuka Stefanovića Karadžića sadrži njegove rukopise, obimnu prepisku sa znamenitim ličnostima iz kulturnog, naučnog i političkog života svoga vremena, sakupljenu građu za srpske narodne epske i lirske pesme, priče, poslovice, zagonetke i porodičnu prepisku.
- Zaostavština Milutina Milankovića
Milankovićeva zbirka sadrži rukopise njegovih dela, prepisku sa domaćim i inostranim naučnicima, drugim licima i institucijama i porodičnu arhivu.
Etnografska zbirka[uredi | uredi izvor]
Zbirka sadrži 482 inventarskih jedinica manjih ili većih zbirki narodnih umotvorina i etnografske građe različitih skupljača skoro iz svih srpskih krajeva i oblasti. U zbirci je i zaostavštine Veselina Čajkanovića, Jovana Erdeljanovića, Dene Debeljkovića i Radoslava Pavlovića.
Zbirka obuhvata vremenski period od 19. do 20. veka, a prikazana je u dve inventarske knjige. Zbirka poseduje kartoteku prema istraživačima i skupljačima narodnih umotvorina.
Orijentalna zbirka[uredi | uredi izvor]
Zbirka ima 262 knjige u rukopisu ili štampi i 92 inventarska broja dokumenata. Knjige su pisana na turskom i arapskom jeziku u periodu od 15. do 20. veka. Prikazana je u jednoj inventarskoj knjizi.
Zbrika odlikovanja[uredi | uredi izvor]
Zbirka odlikovanja Arhiva SANU je posebna zbirka u kojoj se čuvaju ordeni, medalje, spomenice, plakete, diplome, povelje, značke i druga odlikovanja dodeljena Akademiji, njenom Arhivu, akademicima i drugim istaknutim ličnostima srpske istorije. Od njenog stvaranja 1997. godine do danas, u nju je uvršteno preko 1000 predmeta. Povodom Dana Srpske akademije nauka i umetnosti – u novembru 2018. godine, deo ove zbirke izložen je u vidu stalne izložbene postavke na prvom spratu Palate SANU.
Audiovizuelni arhiv i Centar za digitalizaciju SANU[uredi | uredi izvor]
Srpske akademije nauka i umetnosti je 19. novembra 2017. otvorila Audiovizuelni arhiv i centar za digitalizaciju SANU, u ulici Vuka Karadžića 3. Ovaj centar je osnovan sa ciljem da digitalizuje sve što Arhiv SANU čuva, „imajući u vidu činjenicu da digitalizacija kulturnog nasleđa postaje jedan od prioritetnih zadataka koji ima za cilj ne samo njegovo očuvanje i promociju već i očuvanje nacionalnog identiteta”.[4]
Nova funkcionalna celina SANU u koju će se digitalizovati sva građa SANU prostire se na četiri nivoa:
- Suturen — u kojem se nalazi server dvorana,
- Prizemlje — sa opremom za digitalizaciju,
- Mezenin — sa opremom za digitalizaciju,
- Prvi sprat — u kojem se nalazi multifunkcionalan dvorana namenjena održavanju skupova, konferencija i tribina na temu digitalizacije, ali i na drugih tema. Dvorana je opremljena najsavremenijom tehnikom za tu namenu.
U maju 2018. Arhiv SANU je iz Ruske nacionalne biblioteke u Petrogradu dobio elektronsku kolekciju starih srednjovekovnih srpskih rukopisa nastalih izmeću 12. i 16. veka.
Bibliografija[uredi | uredi izvor]
- Ž. Živanović, Memoari Stefana–Stevče Mihailovića. U dva dela. Od 1813. do 1842. godune, i od 1858. do 1867, Zbornik za IJK, Prvo odeljenje, knj. 18, Beograd 1928;
- S. Lovčević, Pisma Ilije Garašanina Jovanu Marinoviću. Knjiga prva. Od 29. marta 1848. do 31. decembra 1858, Zbornik za IJK, Prvo odeljenje, knj. 21, Beograd 1931. Knjiga druga. Od 4. januara 1859. do 29. marta 1874. godine, Zbornik za IJK, Prvo odeljenje, knj. 22, Beograd, 1931;
- J. Grujić, Zapisi Jevrema Grujića. Knjiga prva. (Pred Svetoandrejsku skupštinu), Zbornik za IJK, Prvo odeljenje, knj. 7, Beograd, 1922; Knjiga druga. (Svetoandrejska skupština), Zbornik za IŽ, Prvo odeljenje, knj. 8, Beograd, 1923; Knjiga treća. (Druga vlada Obrenovića i turski ratovi), Zbornik za IJK, Prvo odeljenje, knj. 9, Beograd 1923;
- V. Jovanović, Uspomene, (priredio i predgovor napisao V. Đ. Krestić), Beograd, 1988;
- N. Pašić, Sloga Srbo-Hrvata, (priredio Đ. Stanković), Beograd, 1995;
- A. Petrović, Uspomene, (priredila L. Perović), Beograd, 1988. (u Arhivu SANU rukopis se vodi kao Memoari Avrama Petrovića od 1871. do 1903. godine);
- P. Todorović, Dnevnik, (priredila L. Perović), Beograd, 1990;
- M. Obradović, Srpske narodne pjesme iz Zapadne Slavonije, (priredila S. Garonja-Radovanac), Topusko – Novi Sad, 1995;
- Sabrana dela Vuka St. Karadžića;
- Vodič kroz Arhiv Društva srbske slovesnosti (1842, 1845 —1864. godine), (priredili Slavica Ilić i Mile Stanić), Beograd, 1999;
- M. Piroćanac, Beleške (priredila S. Rajić), Beograd, 2004;
- Nikola Krstić, Javni život I-IV (priredio M. Jagodić), Beograd, 2005—2007;
- Nikola Krstić, Privatni i javni život I-II (priredili A. Vuletić i M. Jagodić), Beograd, 2005;
- Lazar Arsenijević Batalaka, Život i priključenija Karađorđa (priredio R. Popović), Beograd 2004;
- Viktor Novak, Magnum Crimen. Dva izostavljena poglavlja, (priredio V. Đ. Krestić), Jagodina, 2005;
- V. Đ. Krestić. Ivana B. Spasović, Društva svoga doba: Društvo srpske slovesnosti, Srpsko učeno društvo, Beograd, 2016;
- Vodič kroz Arhiv Srpskog učenog društva: 1864 – 1892. I-II, (priredili V. Đ. Krestić, Dragosalav Opsenica i Mile Stanić) Beograd, SANU 2017.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Hronologija Društva srpske slovesnosti (1841—1864)”. SANU, Beograd. Arhivirano iz originala 5. 3. 2016. g. Pristupljeno 14. 12. 2016.
- ^ „Arhiv SANU”. SANU, Beograd. Pristupljeno 23. 9. 2018.
- ^ „Radoslav Zelenović o novom Audio - vizuelnom arhivu SANU”. Tanjug, Beograd. 12. 11. 2016. Arhivirano iz originala 20. 12. 2016. g. Pristupljeno 15. 12. 2016.
- ^ „Audiovizuelni arhiv i centar za digitalizaciju – nova jedinica SANU”. SANU Beograd. Pristupljeno 25. 4. 2019.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Stotrideset godina Biblioteke SANU, 1974; Vodič kroz Biblioteku, 1991.
