Bitke u Banatu 1848-1849.

Osnovni cilj revolucije bilo je oslobođenje od feudalnih stega, što bi uslovilo brži napredak privrede i preobražaj društva. Većinu evropskih zemalja uhvatio je revolucionarni talas već krajem 1847. što je kulminiralo sledeće godine. Pokret je prvo zahvatio Beč, a potom i ostale delove Habzburške monarhije. Posle demonstracija u Beču, nemiri su se dogodili i u Pešti, a posle toga revolucija se širila kao plamen. Srbi su sa simpatijama gledali na revoluciju i prihvatili pokret Mađarskog naroda. Predstavnici srpske omladine u Budimu, Pešti i Požunu (danas Bratislava) pripremili su srpski nacionalni program, koji je bio namenjen Mađarima, a traženo je upravo ono što su Mađari tražili od Austrije. Srbi su tražili slobodu veroispovesti, slobodno korišćenje maternjeg jezika, priznavanje narodnosti, uređivanje škola i crkvi. Kako Mađari nisu želeli da pristanu na ove uslove, a mađarizacija srpskog naroda postajala je sve intenzivnija, sukob je bio neizbežan. Sazvana je Majska skupština na kojoj je Josif Rajačić izabran za patrijarha, nakon čega je mitropolija uzdignuta na rang patrijaršije, a carski graničaski pukovnik Stevan Šupljikac je izabran za vojvodu, koji je tada bio na ratištu u Italiji. Na Majskoj skupštini odlučeno je i da se proglasi Srpska Vojvodina u čiji će sastav ući Banat, Bačka, Baranja i Srem.

Regrutacija

Odmah po stvaranju Srpskog pokreta osnovana je i Narodna garda, koja je imala u svom sastavu 800 ljudi, a komandant je bio Georgije Milutinović. Ova garda je podeljena u četiri kompanije.

U toku pokreta vojni obveznici bila su lica starosti do 50 godina, sposobna za vojsku. Imućnie porodice koje su imale samo jednog muškog potomka, mogle su da nađu zamenu, ali uz obavezu da finansiraju ishranu te zamene. Sinovi jedinci iz siromašnijih porodica služili su vojsku samo u Pančevu. Porodice sa više muških potomaka slale su po jednog ili dva sina, koji su se međusobno smenjivali. Ovakvom mobilizacijom bi se izbeglo da porodice ostanu bez muškog potomstva.

Nekoliko sukoba dogodilo se kod Vršca (12. jula), Bele Crkve (19. avgusta), Perleza (2. septembra) i Straže (28. oktobra).

Bitka kod Perleza

Vojni logor kod Perleza podignut je sa ciljem da zaustavi prodor Mađara iz pravca Velikog Bečkereka (danas Zrenjanin) prema Pančevu. Perlez je zauzeo Mađarski pukovnik Erne Kiš, napadom na srpske položaje ranom zorom 2. septembra. Tom prilikom Srbi su počeli da se povlače, dok su mađarski vojnici neprekidno napadali. Borba je trajala gotovo dva sata, a Perlez je spaljen do temelja. Lokalno stanovništvo se razbežalo po okolnim selima. Odgovornost za poraz snosio je, komandant logora, Jovan Drakulić.

Nakon poraza kod Perleza, u tomaševačkom logoru, učvršćivao se Stevan Knićanin. Zbog opreznosti Erne Kiš (posle pobede kod Perleza unapređen u čin generala) nije nastavio gonjenje razbijenih srpskih trupa. Usled bežanja dobrovoljaca iz Srbije, Knićanin je naredio svim stražama na Dunavu da spreče prebege, uhvate ih i sprovedu dalje njemu.

Komandant srpske vojske, Đorđe Stratimirović, nakon saznanja o ovom porazu, naredio je obustavljanje borbe koje je vodio sa Mađarima kod Temerina. Ubrzo je stigao kod Tomaševca, gde je ojačao Knićaninov logor. Okružni odbor je naredio svim mesnim pododborima da Knićanina snabdevaju hranom, odećom, obućom i oružjem. U Pančevo je stigla vest da se Stevan Šupljikac vraća iz Italije i da će posetiti Pančevo, to je izazvalo veliku radost lokalnog stanovništva. Vojska, koju je Šupljikac zatekao, bila je potpuno neopremljena i neuvežbana.

Bitka kod Tomaševca i Jarkovca

Uprkos nedostatku odeće, obuće i oružja, srpska vojska nije sprečena da ostvari pobedu nad Mađarima i to jednu od najvećih 1848. godine. Bitka kod Tomaševca se odigrala 5. decembra, kada je snage odmerilo više od 10.000 Mađara sa 32 topa, pod komandom pukovnika Jovana Damjanića i 3.000 srpskih dobrovoljaca sa 12 topova, pod komandom Stevana Knićanina. Iako je sve bilo na strani Mađara, srpska vojska je uspela da odnese pobedu. Stevan Knićanin je stekao slavu i veliki ugled u Banatu, te mu je Okružni odbor u Pančevu zbog toga poklonio top liven u topolivnici u Pančevu. Ovom pobedom, nakratko je zaustavljen prodor Mađara prema Pančevu.

Mađarski komandanti nisu dozvolili da se obeshrabre, zbog čega su nastavili da napadaju Srbe koji su se nalazili na položajima u Banatu. Vojvoda Šupljikac je sa vojskom krenuo da pruži pomoć Knićaninu, da bi se sprečilo spajanje mađarske vojske iz Vršca i Velikog Bečkereka. Žestoka bitka kod Jarkovca je počela rano ujutru 12. decembra. Mađarski vojnici su bili brutalni prema lokalnom stanovništvu.

Nakon što su ga potisnuli sa leđa, Knićanin je morao da napusti utvrđeni Tomaševac. Srpska vojska se povukla u Pančevo, a vojvoda Šupljikac se razočaran i bolestan vratio zajedno sa njima. Ovaj poraz je bio jasan znak da je neprijatelj odlučan u nameri da zauzme Pančevo. Mađari su svoje trupe počeli da postavljaju severno od Pančeva. Vojvoda Stevan Šupljikac je tražio pomoć od patrijarha Rajačića da četiri kompanije iz Zemuna pređu u Pančevo, kao i da Kneževina Srbija pošalje dobrovoljce. Srpski knez Aleksandar je uputio novčanu pomoć iz sopstvenih sredstava, veliki broj dobrovoljaca se javio da pomogne i pređe u Pančevo, a čak je i Ilija Garašanin uvideo koliko je važno sačuvati Pančevo, zbog čega je lično pisao Knićaninu da uradi šta se uraditi može i da sve učini da ga odbrani. Stanovništvo Pančeva je počelo evakuaciju, zbog straha od mađarskih napada. U vreme priprema odbrane Pančeva, stigla je vest od austrijskog cara da je potvrdio izbor Stevana Šupljikca za vojvodu, kada ga je odlikovao ordenom Gvozdene krune I reda. Istog dana je oko 2.000 dobrovoljaca iz Srbije prešlo Dunav kod Kovina, gde je vojvoda Šupljikac krenuo da ih dočeka. Dobrovoljce je predvodio Milutin Petrović, brat hajduk Veljka. Ovom prilikom pozdravio je dobrovoljce svojim čuvenim govorom: Dobro nam došli junaci i braćo! Cio svet neka vidi, da smo po majci, - da smo po krvi i mleku braća rođena, nek vidi, kako braća braći svojoj u pomoć stižu - međutim od velikog uzbuđenja dobio je napad kašlja i uz pomoć oficira sišao sa konja, ali je dr Konstantin Peičić ubrzo konstatovao smrt. Njegovo telo je preneto i položeno u Uspensku crkvu, gde je opelo držao Vasa Živković, nakon čega su njegovi posmrtni ostaci preneti u manastir Krušedol.

Bitka kod Pančeva bila je najznačajnija bitka ovog perioda, gde su srpski vojnici pokazali izuzetnu hrabrost, a vojskovođe dobru strategiju. Veliko oduševljenje je vladalo nakon pobede, a najzaslužniji za pobedu su bili Stevan Knićanin i Adam Kosanić. Nakon ove pobede, Pančevo je Stevanu Knićaninu dodelilo titulu počasnog građanina.

Ubrzo nakon pobede kod Pančeva 2. januara, srpska vojska je 19. januara zauzela Vršac i Belu Crkvu, gde su osnovani Okružni odbori koji su rasteretili pančevački Odbor, tako što su se bavili snabdevanjem vojske.

Uprkos žestokim borbama koje su vođene tokom Revolucije, i velikim ljudskim žrtvama, Srbi nisu uspeli da ostvare svoje zahteve proklamovane na Majskoj skupštini. Međutim od zahteva se nije odustalo, naprotiv, u godinama nakon 1849. postaće još aktuelniji.

Revolucije 1848—1849. je termin koji se u istoriografiji odnosi na niz političkih potresa koji su izbili širom Evrope 1848. Premda su reakcionarne snage u roku od godinu dana ugušile revolucije i sve je vraćeno u pređašnje stanje, značaj ovih pokreta je nemerljiv.

Vidi još

• Bitka kod Pančeva
• Adam Kosanić
• Stevan Šupljikac
• Stevan Knićanin
• Majska skupština

Galerija

• 
  Bitka kod Pančeva 1849. godine
• 
  Bitka kod Vršca 1849. godine
• 
  Majska skupština 1848. godine
• 
  Stevan Knićanin (1807-1855)
• 
  Stevan Šupljikac (1789-1848)
• 
  Srpski patrijarh Josif Rajačić blagosilja vojsku Srpske Vojvodine 1848. godine

Spoljašnje veze

• Stvaranje Srpske Vojvodine
• Revolucija 1848-1849 u Srbiji

Literatura

• Kosanić, Adam, Moj kratki verni životopis, Istorijski arhiv u Pančevu, Pančevo, 2013.
• Dr Tomandl, Mihovil, Istorija Pančeva, Istorijski arhiv u Pančevu, Pančevo, 2003.